Interdialekt ogólnoczeski – Wikipedia, wolna encyklopedia

Interdialekt ogólnoczeski, czeszczyzna potoczna nieliteracka[a] (cz. obecná čeština) – niestandardowa odmiana języka czeskiego, funkcjonująca jako środek codziennej komunikacji na terenie Czech właściwych. W opozycji do niej stoją gwary miejscowe, a także ogólnonarodowy język literacki (standardowy) (spisovná čeština), występujący zarówno w formie pisanej, książkowej (psaná čeština, knižní čeština), jak i w wariancie potocznym (hovorová čeština)[1][2]. Czeska sytuacja językowa, polegająca na współistnieniu w praktyce językowej standardu i interdialektu jako środka komunikacji codziennej, bywa traktowana jako przykład dyglosji[3].

W ujęciu tradycyjnym, funkcjonującym w pierwszych dziesięcioleciach XX w.[4], „obecną češtinę” definiowano jako interdialekt, jako ponadlokalną odmianę czeszczyzny powstałą na gruncie dialektów środkowoczeskich[5]. Interdialekt ten był ograniczony geograficznie i socjalnie, ale miał szerszy zasięg niż tradycyjne gwary[6][7]. Takie podejście przyjmował Bohuslav Havránek, stawiając „obecną češtinę” na równi z interdialektem hanackim czy też interdialektem laskim[5].

Współcześnie „obecná čeština” cechuje się dużą ekspansywnością na gruncie czeskim[2], zwłaszcza w codziennych kontekstach sytuacyjnych[8], zaś potoczna odmiana czeszczyzny literackiej, najbliższa temu wariantowi[b][7], znajduje ograniczone zastosowanie w praktyce komunikacyjnej (według niektórych lingwistów należy ją traktować jako pojęcie teoretyczne)[8].

Niektórzy lingwiści obserwują, że czeszczyzna potoczna nieliteracka ma tendencję do rozpowszechniania się nie tylko w Czechach właściwych, ale również na Morawach[5]. Zaczyna ponadto obejmować szersze spektrum domen komunikacyjnych, pełniąc funkcję środka porozumiewawczego nie tylko w sytuacjach swobodnych, a także w kontaktach półoficjalnych i oficjalnych[5], również wśród wykształconych użytkowników języka czeskiego[11]. Tak pojmowana „obecná čeština” bywa klasyfikowana jako odmiana typu koiné[7] lub jako tzw. „drugi standard” o prestiżu niższym niż język literacki[7][5] (takie podejście reprezentują m.in. Petr Sgall, František Čermák i Václav Cvrček[7]). Część językoznawców nie zgadza się jednak z tym stwierdzeniem, ponieważ nie w pełni odpowiada ono realiom językowym na Morawach i Śląsku, gdzie w dalszym ciągu funkcjonują tradycyjne gwary terytorialne, preferowane przez ich użytkowników[5], a „obecná čeština” jest postrzegana jako twór obcy[7].

Termin „obecná čeština” bywa odnoszony do kilku zjawisk: tradycyjnego interdialektu, środka stylizacji językowej, a także szerzej ujmowanego języka obiegowego, niestandardowego (często w postaci mieszanej)[12]. Na określenie ostatniej formy egzystencji języka stosuje się przeważnie terminy „běžně mluvený jazyk” i „běžná mluva”[7].

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ W polskim piśmiennictwie nie wypracowano ekwiwalentu czeskiego terminu „obecná čeština”[4], odmiana określana tym mianem nie ma bowiem odpowiednika w stratyfikacji języka polskiego[13], a proponowane odpowiedniki są bardzo rozbudowane albo też nie oddają adekwatnie odcieni znaczeniowych terminu oryginalnego[14]. Oprócz wymienionych terminów w literaturze spotyka się również określenia: język popularny[4], czeski język potoczny[4], potoczny mówiony język nieliteracki[13], język czeski powszechny (w sensie: pospolity)[13]. Określenie „czeski język ogólny” może być niefortunne, gdyż na gruncie polskim termin „język ogólny” przyjął się jako synonim języka ogólnonarodowego (standardowego)[15]; „obecná čeština” zaś nie jest tożsama z językiem literackim, ani też nie odpowiada polskiemu pojęciu „języka potocznego”[16].
  2. ↑ Tomasz Kamusella ujmuje potoczną formę czeszczyzny standardowej jako kompromis między „obecną češtiną” a standardem piśmienniczym[9], Miroslav Komárek zaś określa „obecną češtinę” jako skrzyżowanie potocznej postaci standardu i dialektów terytorialnych[10].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Balowska 2006 ↓, s. 25.
  2. ↑ a b Elżbieta Szczepańska, „Obecná čeština” w literaturze czeskiej, „Bohemistyka”, nr 4, 2003, s. 289–298, ISSN 1642-9893 [zarchiwizowane z adresu 2017-09-01].
  3. ↑ Jiří Nekvapil, Diglosie, [w:] Petr Karlík, Marek Nekula, Jana Pleskalová (red.), Nový encyklopedický slovník češtiny, 2017 (cz.).
  4. ↑ a b c d Mielczarek 2014 ↓, s. 73.
  5. ↑ a b c d e f Balowska 2006 ↓, s. 28.
  6. ↑ Mielczarek 2013 ↓, s. 137.
  7. ↑ a b c d e f g Krčmová 2017 ↓.
  8. ↑ a b Balowska 2006 ↓, s. 27.
  9. ↑ Tomasz Kamusella: The Politics of Language and Nationalism in Modern Central Europe. Basingstoke: Palgrave Macmillan, 2009, s. 506. DOI: 10.1057/9780230583474. ISBN 978-0-230-58347-4. OCLC 776921583. (ang.).
  10. ↑ Miroslav Komárek: Dějiny českého jazyka. Brno: Host, 2012, s. 117. ISBN 978-80-7294-591-7. (cz.).
  11. ↑ Mielczarek 2014 ↓, s. 78.
  12. ↑ Mielczarek 2014 ↓, s. 139.
  13. ↑ a b c Balowska 2006 ↓, s. 32.
  14. ↑ Mielczarek 2014 ↓, s. 136.
  15. ↑ Andrzej Sieczkowski, Co piszą o języku?, „Poradnik Językowy”, 3/1969, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1969, s. 169–174, patrz s. 171.
  16. ↑ Mielczarek 2014 ↓, s. 76.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Interdialekt_ogólnoczeski&oldid=72640662”