Irbil – Wikipedia, wolna encyklopedia

Na tę stronę wskazuje przekierowanie z „Arbela”. Zobacz też: inne znaczenia słowa Irbil – prowincja Iraku.

Ten artykuł od 2012-02 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.

Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Irbil

Hewlêr
ܐܲܪܒܝ̣ܠ
‏اربيل‎

Według wskazówek zegara, od góry: śródmieście, Minaret Mudhafaria, posąg Ibn al-Mustafiego oraz cytadela w Irbilu
Państwo	Irak
Muhafaza	Irbil
Zarządzający	Nihad Qoja
Powierzchnia	197 km²
Wysokość	390 m n.p.m.
Populacja (2015) • liczba ludności	852 500
Nr kierunkowy	066
Kod pocztowy	44001
Położenie na mapie Iraku Irbil
36°11′28″N 44°00′33″E/36,191111 44,009167
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach

Irbil, Arbil (akad. Arbail; arab. ‏اربيل‎; kurd. Hewlêr; asyr. ܐܪܒܝܠ – Arab’ilu; tur. Erbil) – miasto w północnym Iraku, na zachodnim pogórzu Gór Kurdystańskich, ośrodek muhafazy Irbil i stolica Kurdyjskiego Okręgu Autonomicznego, zamieszkiwane przez prawie milion osób (głównie sunnickich Kurdów i chrześcijańskich Asyryjczyków).

Irbil to jedno z najstarszych miast na świecie, zamieszkiwane nieprzerwanie od ponad 8000 lat^[1]. Prawdopodobnie jest to najstarsza osada ludzka, gdyż w pobliżu odkryto także ślady neandertalczyków.

 Osobny artykuł: Arbela.

Najwcześniejsze zapiski dotyczące starożytnego miasta pochodzą sprzed III tysiąclecia p.n.e. Prawdopodobnie z tego okresu pochodzi kopiec wysokości 30 m znajdujący się w centrum obecnego miasta, na szczycie którego są ruiny dawnego tureckiego fortu. Na północ od Irbil znajduje się mylona z tym miastem Gaugamela, gdzie Aleksander Wielki pokonał w bitwie w 331 r. p.n.e. króla perskiego Dariusza III. Za czasów diadochów Irbil zostało stolicą królestwa Adiabene (III wiek p.n.e.-II wiek), od I wieku podporządkowanego imperium partyjskiemu. Od początku III wieku znajdowało się pod panowaniem Rzymu. W 642 opanowali je Arabowie. W latach 1190–1232 Irbil było stolicą państwa Muzaffara ad-Dina, brata sułtana Saladyna. Następnie było zdobywane przez różne odłamy Mongołów i Turków. W XIII wieku Irbil utraciło znaczenie gospodarcze i funkcje administracyjne na rzecz niedalekiego Mosulu. Od 1517 miasto pozostawało pod władzą imperium osmańskiego. W 1918 zostało przekazana Irakowi. W 1974 zostało stolicą autonomicznej irackiej prowincji Kurdystanu.

W 1991 po I wojnie w zatoce Perskiej ustanowiono w mieście stolicę częściowo niepodległego Kurdystanu irackiego, chronionego przed wojskami irackimi siłami wojsk brytyjskich i amerykańskich. W październiku 1996 Demokratyczna Partia Kurdystanu podjęła ofensywę w północnym Iraku i przejęła kontrolę nad Irbil. Miasto zostało ponownie zajęte przez siły irackiej Gwardii Republikańskiej po natarciu podjętym z udziałem dużych sił w końcu października 1996.

Po zakończeniu II wojny w Zatoce Perskiej miasto ponownie stało się ośrodkiem administracji kurdyjskiej, a liczba ludności tego miasta zaczęła szybko wzrastać. Od 2003 preferowana jest nazwa kurdyjska – Hawler, a symbole arabskie są zastępowane kurdyjskimi.

Od 2012 w Irbilu działała polska agencja konsularna, podniesiona w 2019 do rangi konsulatu generalnego.^[2]

Według klasyfikacji klimatów Köppena w Irbilu panuje klimat śródziemnomorski, co oznacza bardzo gorące lata i łagodne wilgotne zimy mokre. Największe opady występują w styczniu^[3].

• Cytadela w Irbilu
• Meczet na Cytadeli – najstarszy meczet w mieście. Pierwsze wzmianki o świątyni pochodzą z dzieła Jakuta Hamawiego z 1220 roku^[4]
• Łaźnie na Cytadeli – łaźnie datowane na XVIII wiek^[5]
• Irbilskie Muzeum Cywilizacji – muzeum historyczne. Wśród eksponatów, są przedmioty datowane do V tysiąclecia p.n.e.^[6]
• Syriackie Muzeum Dziedzictwa – muzeum dotyczące historii Asyryjczyków w regionie^[7]
• Kurdyjskie Muzeum Tekstyliów^[8]
• Meczet Jalila Khayata (Wielki Meczet) – bogato zdobiony meczet. Budowę świątyni zlecił bogaty mieszkaniec Irbilu Jalil Khayat. Po jego śmierci w 2005 roku, dokończenia budowy dopilnowały dzieci, które oficjalnie otworzyły meczet w 2007 roku^[9]
• Wzgórze Qalinj Agha – stanowisko archeologiczne, gdzie odkryto ślady osadnictwa człowieka sięgające V tysiąclecie p.n.e.^[10]
• Park Minara – w parku mieści się minaret Choli^[11], wybudowany w latach 1128–1138^[12]
• Park Sami Abdulrahmana – największy park miejski w Irbilu. Mieści się w nim teren Międzynarodowych Targów w Irbilu, Biblioteka Publiczna Zaytun oraz pomnik poświęcony pamięci pomordowanych. Park został zbudowany na miejscu dawnej bazy wojskowej wojsk reżimu Saddama Husajna^[13].
• Park Szanidar^[14]
• Działo Wasta Rajab^[15]
• Bazar Tayrawa^[16]

W mieście działają następujące uczelnie:

• Uniwersytet Saladyna
• Hawler Medical University
• Politechnika Irbil^[17]

• Uniwersytet Ishik^[18]
• Brytyjski Uniwersytet Królewski (ang. British Royal University)^[19]
• Uniwersytet Cihan^[20]
• Uniwersytet Libańsko-Francuski^[21]
• Dijlah University College^[22]
• Międzynarodowy Uniwersytet w Irbilu^[23]
• Katolicki uniwersytet w Erbil^[24]

W mieście działa Irbilski Klub Sportowy założony w 1968 roku. Praktykowane są na nim takie dyscypliny sportu jak piłka nożna, siatkowa, ręczna, podnoszenie ciężarów, kolarstwo oraz lekkoatletyka kobiet i mężczyzn. Klub posiada swój własny stadion, którym jest Malab Fransu Hariri (nazwany od imienia i nazwiska kurdyjsko-asyryjskiego działacza sportowego oraz polityka Franso Haririego). Aktualnym prezesem klubu jest dr. Abdulla Majid^[25].