Irena Blühová – Wikipedia, wolna encyklopedia

Irena Blühová

Data i miejsce urodzenia	2 marca 1904 Powaska Bystrzyca
Data i miejsce śmierci	30 listopada 1991 Bratysława
Narodowość	słowacka
Język	słowacki
Alma Mater	Bauhaus
Dziedzina sztuki	fotografia
Epoka	modernizm
Multimedia w Wikimedia Commons

Irena Blühová (ur. 2 marca 1904 w Powaskiej Bystrzycy, zm. 30 listopada 1991 w Bratysławie) – słowacka fotografka, jedna z najważniejszych postaci słowackiej fotografii^[1].

Irena Blühová urodziła się w 1904 roku w Powaskiej Bystrzycy, która należała wtedy do Austro-Węgier. Miała pięć sióstr i brata. Jej ojcem był sklepikarz Móric Blüh, o którym mówiono, że był potomkiem Léo Fränkela – węgierskiego rewolucjonisty i delegata ds. pracy w Radzie Komuny Paryskiej. Matka Blühovej, Zofia, pochodziła z Orawy. Tam Blühová spędzała wakacje i poznała ludowe tradycje regionu, które miały wpływ na jej późniejszą twórczość. Jej dziadek, który przyjaźnił się z Pavlem Országhem Hviezdoslavem, miał pokaźną bibliotekę literatury słowackiej i światowej, dzięki której młoda Blühová mogła się rozwinąć^[1].

W 1921 roku, w wieku siedemnastu lat, Blühova wstąpiła do Komunistycznej Partii Czechosłowacji. Uczyła się w Trenczynie^[2], ale ponieważ rodziny nie było stać na jej utrzymywanie, zaczęła dodatkowo pracę w kancelarii adwokackiej. W latach 1922–1929 była urzędniczką w banku, jednocześnie od 1922 do 1926 uczyła się w szkole średniej w Bratysławie^[3].

W 1924 roku zaczęła dokumentować wycieczki swoim pierwszym aparatem fotograficznym Goerz Tenax. W podróże jeździła ze swoim przyszłym mężem, malarzem Imrichem Weiner-Kráľem, którego znała jeszcze z dzieciństwa: ich rodziny mieszkały o kilka domów od siebie w Powaskiej Bystrzycy. Po początkowym zainteresowaniu fotografią turystyczną i sportową, Blühová skupiła się na tematyce społecznej, która stała się główną płaszczyzną jej pracy^[1]. Dokumentowała biedę i zacofanie słowackiej wsi. Zwracała uwagę na pracę i choroby dzieci i pracowników sezonowych, fotografowała także małomiasteczkowe życie, jarmarki itp. Wokół tych tematów tworzyła cykle fotograficzne^[1]. Jej pierwsze prace tego typu powstały w okolicach Hornej Maríkovej, a dalsze cykle pochodzą z okolic Orawy i Kysuc^[2].

Tematyka fotografii Blühovej odzwierciedlała jej zaangażowanie w sprawy społeczne. Jej prace były wykorzystywane w działalności partii komunistycznej. Jednocześnie, jej fotografie były ważnym elementem dokumentacji historii Słowaków, którzy ze względu na politykę madziaryzacji prowadzoną za czasów Austro-Węgier, byli narodem przede wszystkim chłopskim, ze skromną klasą średnią; by awansować społecznie, konieczna była bowiem asymilacja^[4].

W 1931 roku Blühová wyjechała do Dessau, żeby zacząć studia na Bauhausie, gdzie skończyła kurs wstępny u Josefa Albersa. Później uczyła się u Joosta Schmidta i dołączyła do warsztatu fotografii pod kierunkiem Waltera Peterhansa^[5]. Były to pierwsze sformalizowane lekcje fotografii, które podjęła Blühová^[4]. Jej marzeniem wtedy było utrzymywanie się z pracy fotoreportera. Nie zachowały się żadne z typograficznych prac Blühovej wykonanych na studiach, ale część jej zdjęć znajduje się w zbiorach archiwum uczelni w Berlinie.

W czasie studiów Blühová stworzyła wiele portretów klasy pracującej, z którą dzieliła kwatery, jak na przykład portret sprzątaczki pracującej w Bauhausie^[5]. Jednocześnie był to dla niej czas eksperymentów formalnych, takich jak praca Eksperyment z dwoma negatywami, na której połączyła poważny portret siebie, z portretem Weiner-Kráľa, który jest zastygły w krzyku^[4]. W 1932 roku opuściła uczelnię, na krótko przed zamknięciem uczelni przez władze nazistowskie^[4].

Po powrocie na Słowację, Blühová założyła księgarnię Blüh w Bratysławie, którą prowadziła w latach 1933–1941. W tym czasie powołała także grupę Sociofoto, organizowała i brała udział w wystawach. W 1933 roku, wraz z architektem Fridrichem Weinwurmem i aktorem Andrejem Bagarem, założyła agitpropową grupę teatralną^[3]. W tym samym roku wykonała akt fotograficzny swojego męża. Ze względu na nietypowy temat (zwykle wykonywano akty kobiet), fotografia podważała tradycyjne oczekiwania wobec ról płci, w czym nawiązywała do wcześniejszego Eksperymentu z dwoma negatywami^[4]. Z tego okresu pochodzi jej przydomek „bratysławskiej Gertrudy Stein”^[1].

W 1935 roku John Heartfield wykorzystał zdjęcie Blühovej w fotomontażu na okładce niemieckiego wydania książki Petera Jilemnickiego^[3]. W latach 1937–1939 uczęszczała na kursy ceramiki Júlii Horovej i na wydział filmowy akademii sztuki użytkowej (Škola umeleckých remesiel), który prowadził Karol Plicka^[2]. Jej księgarnia była powiązana z działalnością partii komunistycznej, a na początku wojny stała się punktem kontaktowym opozycji antyfaszystowskiej^[4]. Pomagała także w ucieczkach z austriackiego brzegu Dunaju na bratysławski. Ze względu na swoją działalność w podziemiu antyfaszystowskim, Blühová musiała się zacząć ukrywać, gdy w 1944 roku wydano na nią list gończy^[2]. W trakcie wojny straciła w Auschwitz-Birkenau i Theresienstadt ojca, czworo rodzeństwa i wielu innych członków rodziny^[1]. Po wojnie rzadko wracała do fotografowania, choć ostatnie fotografie wykonała dopiero w latach 70.^[4].

W latach 1945–1948 Blühová prowadziła wydawnictwo Pravda, którego była współzałożycielką. Wykonała wtedy serię fotografii portretowych pisarzy słowackich, m.in. portrety Kristy Bendovej i Jána Kostry^[2]. W 1948 roku urodziła córkę Zuzanę. Od 1955 roku przez dziesięć lat była dyrektorką biblioteki pedagogicznej, której była także współzałożycielką^[3]. Wykładała także na Uniwersytecie Komeńskiego w Bratysławie^[1]. Była współautorką dwóch książek dla dzieci, w tym Prvé kroky (1959), którą napisała razem z Kristą Bendovą. W latach 80. brała udział w konferencjach dotyczących Bauhausu w Weimarze. W 1989 roku została odznaczona medalem im. Josefa Sudka^[3].

Pierwsza wystawa indywidualna Blühovej odbyła się w 1974 roku, po czym jej solowe wystawy pokazywano m.in. w Bratysławie, Helsinkach, Lipsku, Berlinie i Bochum, choć udział w wystawach zbiorowych brała już od 1933 roku^[2]. Jej prace znajdują się m.in. w kolekcjach muzealnych w Bratysławie, Berlinie, Weimarze, Wrocławiu i w Stanach Zjednoczonych^[6].

• Galeria prac Blühovej w internetowym katalogu zbiorów słowackich muzeów