Język hurycki – Wikipedia, wolna encyklopedia

Rozpowszechnienie języka huryckiego w II tysiącleciu p.n.e.
Hymn w języku huryckim; tekst z około 1400 rok p.n.e.

Język hurycki – wymarły język, używany przez Hurytów na obszarach północnej Mezopotamii, nad jeziorem Wan, wschodniej Anatolii i Syrii północnej już w połowie III tysiąclecia p.n.e.

Źródła do badań nad językiem huryckim

[edytuj | edytuj kod]

Język hurycki poświadczony jest w dokumentach, spisanych na tabliczkach glinianych pismem klinowym[1]. Za źródła do badań nad nim uchodzą huryckie teksty, nazwy własne i geograficzne oraz wyrazy, odkryte w tekstach niehuryckich.

Najstarszym huryckim zabytkiem pisanym jest datowana na koniec III tysiąclecia p.n.e. inskrypcja Tiszatala z Urkisz. Jest to dokument fundacyjny. Następnymi w kolejności chronologicznej są teksty babilońskie prawdopodobnie z Larsy. Mają charakter religijny i magiczny. Na koniec XVIII wieku datowana jest dokumentacja religijna z Mari. Zachowało się sześć fragmentów tekstu. W egipskim Tell el-Amarna znaleziono tzw. „list z Mitanni”, napisany przez Tuszrattę. List należy do jednego z najważniejszych świadków języka huryckiego. Z XIV–XIII wieku p.n.e. pochodzą odkrycia z Hattusa. Zabytki stanowią najliczniejszy zbiór tekstów huryckich. Na ten sam okres datowane są teksty z Ugarit, pisane między innymi w alfabecie ugaryckim. Z XIII wieku p.n.e. pochodzą teksty z Emar o charakterze słownikowym, medycznym i magicznym, oraz z Cypru, co do których istnieje przypuszczenie, że zostały napisane w języku huryckim pismem cypro-minojskim. Wyrazy huryckie w tekstach, pisanym innym językiem, odkryte zostały w źródłach z Arrapha, Alalach, Ugarit i Hattusa[2].

Charakterystyka języka

[edytuj | edytuj kod]

Język hurycki należy do huro-urartyjskiej rodziny językowej. Pokrewieństwo języka huryckiego z urartyjskim, będącym późną formą huryckiego, udowodniono już w dziewiątej i dziesiątej dekadach XIX wieku na skutek badań nad językiem urartyjskim. W 1954 roku badacze języka urartyjskiego – Georgij Klimow i Jan Braun – wykazywali jego pokrewieństwo z językami wajnachskimi z grupy językowej nachijsko-dagestańskiej[3], niemniej jednak – z powodu dalszej analizy – twierdzenie, że język hurycki jest spokrewniony z językami kaukaskimi, jest pozbawione podstaw[4].

Hurycki jest językiem aglutynacyjnym, ergatywnym i polisyntetycznym[3].

Słownictwo Hurytów miało liczne zapożyczenia z akadyjskiego i sumeryjskiego (m.in. szarii – król, hikalli – pałac, tamkari – kupiec, tabali – kowal), co sugeruje, że Huryci, zanim przybyli do Mezopotamii, byli ludem stosunkowo słabo rozwiniętym. W dostępnych tekstach huryckich dostrzegalne jest zróżnicowanie dialektalne. Najlepiej rozwinięte wydawały się dialekty zachodnie, prezentowane przez „list z Mitanni”, znaleziska z Hattuszy oraz Ugarit[5]. W II tysiącleciu p.n.e. język wzbogacił się o element indoirański. Tzw. marijannu (rydwan i człowiek na rydwanie[6]), dzięki umiejętności posługiwania się zaprzęgniętymi w konie rydwanami, przeniknęli na Wyżynę Armeńską i stworzyli podwaliny do powstania państwa Mitanni[7]. Z tego okresu pochodzą takie zapożyczenia, jak, na przykład, hapalki – żelazo. Wyraz ten za pośrednictwem Hurytów przyjął się w języku akadyjskim[5].

Imiona własne w języku huryckim

[edytuj | edytuj kod]

Za pośrednictwem języka huryckiego przetrwały we współczesnej toponimii starożytne nazwy niektórych rzek na obszarze Mezopotamii, na przykład: PurantiEufrat, Purana – grc. Pyramos (współczesna Ceyhan)[5].

Łatwe do ustalenia, dzięki dostarczonemu materiałowi źródłowemu, są huryckie imiona osób. Wyróżniają się między nimi imiona teoforyczne, które w większości składają się z dwóch członów: atrybutu i imienia bóstwa, na przykład: Szarrikuszuh – Kuszuh jest królem. Powszechnie używano zdrobnień od imion, opartych na imionach bóstw, na przykład: Kiliteszub – Kilija. Imiona były tworzone także od wyrazów pospolitych, do których dodawano morfem słowotwórczy[8].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. M. L. Uberti, Wprowadzenie do historii starożytnego Bliskiego Wschodu, Warszawa 2010, s. 46.
  2. M. Popko, Huryci, Warszawa 2005, s. 106.
  3. a b M. Popko, Huryci, Warszawa 2005, s. 107.
  4. J. Laessoe, Ludy Asyrii, Warszawa 1972, s. 41.
  5. a b c M. Popko, Huryci, Warszawa 2005, s. 108.
  6. J. Laessoe, Ludy Asyrii, Warszawa 1972, s. 129.
  7. M. L. Uberti, Wprowadzenie do historii starożytnego Bliskiego Wschodu, Warszawa 2010, s. 47.
  8. M. Popko, Huryci, Warszawa 2005, s. 109.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Laessoe J., Ludy Asyrii, Warszawa 1972.
  • Maciej Popko, Huryci, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2005, ISBN 83-06-02969-0, OCLC 749506212.
  • Maria Luisa Uberti, Wprowadzenie do historii starożytnego Bliskiego Wschodu, Andrzej Mrozek (tłum.), Marek Stępień (red.), Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2010, ISBN 978-83-235-0680-5, OCLC 751354697.