Jasieniowa – Wikipedia, wolna encyklopedia

Jasieniowa
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Wysokość

521 m n.p.m.

Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się czarny trójkącik z opisem „Jasieniowa”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, na dole nieco na lewo znajduje się czarny trójkącik z opisem „Jasieniowa”
Ziemia49°43′22,10″N 18°44′01,43″E/49,722806 18,733731

Jasieniowa (521 m n.p.m.) – rozległa, dwuwierzchołkowa góra na Pogórzu Śląskim, wznosząca się od południa nad Goleszowem w województwie śląskim.

Położenie i charakterystyka

[edytuj | edytuj kod]

Jasieniowa leży w głównym wododziale Polski, rozdzielającym dorzecza Odry i Wisły, biegnącym od Wielkiej Czantorii przez Małą Czantorię, Tuł, Zagoj i Machową na Jasieniową, a dalej przez centrum Goleszowa na Chełm. Cały masyw Jasieniowej znajduje się w granicach gminy Goleszów: większość (wraz ze szczytami) w sołectwie Goleszów, podnóża południowo-wschodnie w sołectwie Cisownica, południowo-zachodnie – w sołectwie Dzięgielów.

Jasieniowa posiada dwa wierzchołki o zbliżonej wysokości: główny - południowo-zachodni - (521 m n.p.m.) oraz północno-wschodni (519 m n.p.m.), zwany Wyrchgóra (lub: Wyrgóra). Wznosi się o 130–170 m ponad otaczające ją doliny. Jej zbocza południowe i zachodnie odwadnia potok Łabański wraz ze swym prawobrzeżnym dopływem, poprzez Puńcówkę i Olzę należący do dorzecza Odry, natomiast wschodnie i północne – Podłęczanka, należąca przez Radoń i Bładnicę do dorzecza Wisły. Stoki masywu są dość znacznie rozczłonkowane i dodatkowo pocięte starymi wyrobiskami kamieniołomów, z wyjątkiem pasa pół i łąk u podnóży w całości zalesione. Na zboczach dwa zbiorniki wodne w wyrobiskach dawnych kamieniołomów: „Ton” (powierzchnia 1,8 ha, powstało przez naturalne wypełnienie wodą, spływającą ze zboczy Jasieniowej, dawnego kamieniołomu materiału eksploatowanego w przeszłości dla cementowni „Goleszów”[1]) na północy oraz „Księżycowe jeziorko” w centrum masywu.

Budowa geologiczna

[edytuj | edytuj kod]

Jasieniowa zbudowana jest z wapieni cieszyńskich, stanowiących najstarsze - liczące 140-150 mln lat - skały fliszu Karpat Zewnętrznych. Jest to tzw. wapień okruchowy, powstały z niszczenia jeszcze wcześniej osadzonych skał wapiennych. Niższe warstwy, pochodzące z końca jury (tyton), składają się tu z cienkoławicowych, drobnoziarnistych wapieni okruchowych, jasno- lub ciemnoszarych, przekładanych szarymi łupkami marglistymi. Warstwy wyższe, pochodzące już z kredy (berrias), to średnio- i gruboławicowe (do 2 m miąższości), gruboziarniste i zlepieńcowate wapienie okruchowe, również przekładane łupkami. Składają się one z okruchów wapieni ciemno zabarwionych, wśród których spotyka się kilkucentymetrowej średnicy otoczaki jasnych wapieni.

We wschodniej części masywu Jasieniowej, na granicy Goleszowa i Cisownicy, w granicach leśnictwa Dzięgielów, zostało utworzone w 2009 r. stanowisko dokumentacyjne o powierzchni 5,32 ha. Szczególnym celem ochrony jest tu zachowanie ze względów przyrodniczych, naukowych, dydaktycznych i krajobrazowych unikatowych odsłonięć fliszu karpackiego, w tym wapieni cieszyńskich, a także stanowisk rzadkich gatunków roślin i zwierząt[2].

Gospodarcze wykorzystanie surowców Jasieniowej

[edytuj | edytuj kod]

Tutejsze wapienie były eksploatowane od XVII w. W niewielkich, polowych wapiennikach wypalano z nich wapno. W 1889 r. Eryk Gasch rozpoczął u stóp góry „Kurzowej” produkcję wapna do celów budowlanych oraz jako nawóz dla rolnictwa, a od 1899 r. do lat 70. XX w. tutejszy kamień wapienny był surowcem do produkcji cementu w goleszowskiej cementowni. Po eksploatacji kamieniołomów pozostało kilkanaście wyrobisk (m.in. „Ton” ze sztucznym jeziorkiem u północnych podnóży góry oraz „W Buczynie” na jej stokach południowo-zachodnich), a także ślady torowisk kolei wąskotorowych na zachodnich zboczach góry. Również zachodnimi zboczami masywu biegła linia towarowej kolei linowej, zbudowanej przez jedną z czeskich firm w czasie II wojny światowej. Służyła ona do transportu urobku z kamieniołomu u podnóży Tułu do goleszowskiej cementowni. Jej wagoniki zostały unieruchomione w latach 70., a później linię zdemontowano. Pozostało po niej kilka betonowych fundamentów podpór oraz charakterystyczny betonowy, ochronny „wiadukt” w miejscu, w którym linia krzyżowała się z wiodącą południowymi stokami Jasieniowej drogą z Dzięgielowa do Cisownicy.

Wapienne podłoże decyduje o bogatej i interesującej florze, znacząco różniącej się od roślinności sąsiedniego masywu Czantorii. Występuje tu szereg gatunków roślin wapienio- i ciepłolubnych, m.in. klon polny (paklon), kilka gatunków storczykowatych (m.in. kruszczyk drobnolistny i wyblin jednolistny), a także rzadki wawrzynek wilczełyko i oman wąskolistny.

Turystyka

[edytuj | edytuj kod]

Zachodnie stoki Jasieniowej trawersuje znakowany czarnym kolorem szlak turystyczny z Goleszowa na Wlk. Czantorię. Masyw Jasieniowej przecina również, znakowany kolorem czerwonym, gminny szlak spacerowy w formie pętli, zaczynający się i kończący w Goleszowie.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Waldemar Wiatrak, Aneta Wiatrak, Ewa Drżał, Opracowanie ekofizjograficzne podstawowe do Miejscowych Planów Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Goleszów, Kraków 2012, s. 14 (pol.).
  2. Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska. [dostęp 2024-11-15]. (pol.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Barański Mirosław J.: Beskid Śląski. Pasmo Stożka i Czantorii. Przewodnik turystyczny, Wydawnictwo PTTK „Kraj”, Warszawa 1996, ISBN 83-7005-370-X;
  • Rafał Unrug (red.), Karpaty fliszowe między Olzą a Dunajcem. Przewodnik geologiczny, Warszawa: Wydawnictwa Geologiczne, 1979, ISBN 83-220-0043-X, OCLC 749408644.
  • Ziemia Cieszyńska. Mapa turystyczna, Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, Warszawa 1977.