French
DeutschJastrzębia Turnia (Tatry) – Wikipedia, wolna encyklopedia
 Jastrzębia Turnia widziana z Doliny Zielonej Kieżmarskiej (po prawej) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Położenie | |
| Pasmo | |
| Wysokość | 2139 m n.p.m. |
| Pierwsze wejście | ok. 1880 |
Położenie na mapie Karpat  | |
Położenie na mapie Tatr  | |
 49°12′42,6″N 20°12′36,2″E/49,211833 20,210056 | |
Jastrzębia Turnia (słow. Jastrabia veža, niem. Karfunkelturm, węg. Karbunkulus-torony[1]) – szczyt o wysokości 2139[2] lub 2137[3][4] m, znajdujący się w słowackiej części Tatr Wysokich. Kończy on Jastrzębią Grań, która odchodzi w kierunku wschodnim od Czerwonej Turni (Belasá veža), znajdującej się w głównej grani Tatr pomiędzy Kołowym Szczytem a Jagnięcym Szczytem[2].
Topografia
[edytuj | edytuj kod]Od najbliższego od zachodu w Jastrzębiej Grani Jastrzębiego Kopiniaczka szczyt jest odgraniczony głęboką Jastrzębią Przełęczą, z kolei we wschodniej grani Jastrzębiej Turni znajdują się następujące obiekty:
- Wyżnia Jastrzębia Kazalnica,
- Wyżnia Jastrzębia Szczerbina (Vyšná jastrabia štrbina),
- Wielki Jastrzębi Ząb (Veľký jastrabí zub),
- Pośrednia Jastrzębia Szczerbina (Prostredná jastrabia štrbina),
- Pośredni Jastrzębi Ząb (Prostredný jastrabí zub),
- Niżnia Jastrzębia Szczerbina (Nižná jastrabia štrbina),
- Mały Jastrzębi Ząb (Malý jastrabí zub)[3].
Jastrzębia Turnia to urwista, granitowa turnia w kształcie baszty[4]. Szczyt wznosi się ponad Zielonym Stawem Kieżmarskim i wraz z całą Jastrzębią Granią oddziela od siebie Dolinę Jastrzębią i Dolinę Jagnięcą[5].
W stronę Doliny Jagnięcej Jastrzębia Turnia opada dwoma ścianami – północną i północno-wschodnią, przedzieloną krawędzią w okolicy linii spadku wierzchołka. Obie te ściany mają wysokość ponad 100 m i są przecięte Niżnią i Wyżnią Sieczkową Drabiną. Do Doliny Zielonej Kieżmarskiej spada ściana południowo-wschodnia, ograniczona z prawej strony Długim Jastrzębim Żlebem, a z lewej Pośrednim Jastrzębim Żlebem. Z prawej graniczy ona z trójkątną południowo-wschodnią ścianą Pośredniego Jastrzębiego Zęba, osiągającą wysokość ok. 300 m. Sama ściana południowo-wschodnia ma ok. 400 m wysokości i wznosi się ponad Zielonym Stawem Kieżmarskim. Jej kulminacją jest Wyżnia Jastrzębia Kazalnica, nieco niżej znajduje się Niżnia Jastrzębia Kazalnica. Ku Jastrzębiemu Ogrodowi w Dolinie Jastrzębiej opadają natomiast kolejne dwie ściany szczytu: południowa i południowo-zachodnia. Ta pierwsza wznosi się ponad Niżnią Jastrzębią Drabiną, druga ponad Jastrzębim Piargiem. Przez urwiska tych ścian przebiega w poprzek Wyżnia Jastrzębia Drabina, a granicą pomiędzy nimi jest 250-metrowy południowy filar Jastrzębiej Turni. W ścianie południowo-zachodniej wyróżnia się wielki, głęboki Komin Diešków[3].
Turystyka i taternictwo
[edytuj | edytuj kod]Turnia dostępna jest tylko dla taterników, ale jej podnóżami prowadzi szlak turystyczny na Jagnięcy Szczyt. Na jej południowych ścianach znajduje się około 20 trudnych dróg wspinaczkowych[5]. Najdogodniejsza droga na szczyt wiedzie od Jastrzębiej Przełęczy i obchodzi zachodnią grań przez Wyżnią Jastrzębią Kazalnicę[3].
Widok ze szczytu jest dość ograniczony, ale ciekawy. Widoczne jest stąd otoczenie Doliny Kieżmarskiej, Kieżmarski Szczyt, Mały Kieżmarski Szczyt, Łomnica i Durny Szczyt[3].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Ze szczytem związana jest legenda o ukrytym w niej pięknym karbunkule (rubinie), który miał kiedyś świecić na jej niedostępnym wierzchołku. Podanie to spisali m.in. Robert Townson (1793) i Maciej Bogusz Stęczyński (1845). Spiska wersja Karfunkelturm występowała w 1802 r. u Johanna Asbótha[4]. To samo pochodzenie ma słowacka nazwa grani i szczytu (Karbunkulová veža, również w języku węgierskim szczyt nazywa się: Karbunkulus-torony lub Rubint-torony[1]). Obecną nazwę wprowadził do literatury Jan Gwalbert Pawlikowski, który w 1878 r. miał zasłyszeć ją od Słowaków ze Stwoły[4].
Pierwsze odnotowane wejścia:
- letnie – Maciej Sieczka, ok. 1880 r., z inicjatywy Jana Gwalberta Pawlikowskiego,
- zimowe – Tihamér Szaffka, Imre Barcza i Oszkár Jordán, 10 kwietnia 1909 r.[3]
Poeta Kazimierz Andrzej Jaworski, który zdobył jej wierzchołek w 1926 r., opisał ją słowami: Jestem z wszystkich najmniejsza, lecz wiem żem najśliczniejsza. Fotografie z tego szczytu wykonał w 1906 r. Mieczysław Karłowicz[4]. Do legendy o karbunkule nawiązywali liczni twórcy, w tym Franciszek Henryk Nowicki (1884) czy Tadeusz Dropiowski (Karbunkuł; Cztery sceny fantastyczne z Tatr Spiskich, 1921). Do dwóch pieśni o szczycie skomponował muzykę Johann Móry[5].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Endre Futó: Tatry Wysokie. Czterojęzyczny słownik nazw geograficznych. [dostęp 2013-12-28].
- ↑ a b Jarosław Januszewski, Grzegorz Głazek, Witold Fedorowicz-Jackowski: Tatry i Podtatrze, atlas satelitarny 1:15 000. Warszawa: GEOSYSTEMS Polska Sp. z o.o., 2005, s. 124. ISBN 83-909352-2-8.
- ↑ a b c d e f Witold Henryk Paryski: Tatry Wysokie. Przewodnik taternicki. Część XXIV. Czerwona Turnia – Przełęcz pod Kopą. Warszawa: Sport i Turystyka, 1984, s. 76–112. ISBN 83-217-2472-8.
- ↑ a b c d e Józef Nyka: Tatry słowackie. Przewodnik. Wyd. VI. Latchorzew: Trawers, 2008, s. 382–383. ISBN 978-83-60078-05-1.
- ↑ a b c Zofia Radwańska-Paryska, Witold Henryk Paryski: Wielka encyklopedia tatrzańska. Poronin: Wydawnictwo Górskie, 2004. ISBN 83-7104-009-1.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Legenda o Jastrzębiej Turni. wgorach.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-30)].
- Jastrzębia turnia, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 501.