Jaszczurka krokodylowata – Wikipedia, wolna encyklopedia

Jaszczurka krokodylowata

Shinisaurus crocodilurus
Ahl, 1930
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	zauropsydy
Podgromada	diapsydy
Rząd	łuskonośne
Rodzina	Shinisauridae
Rodzaj	Shinisaurus[1] Ahl, 1930
Gatunek	jaszczurka krokodylowata
Podgatunki
S. c. crocodilurus Ahl, 1930 S. c. vietnamensis Schingen et al., 2016
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]
zagrożony
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Jaszczurka krokodylowata^[3], guzowiec krokodylowy^[4], guzowiec chiński^[4], jaszczurka guzowata krokodylowa^[5] (Shinisaurus crocodilurus) – gatunek jaszczurki z rodziny Shinisauridae. Występuje nad brzegami rzek i górskich strumieni w południowo-wschodnich Chinach (Kuangsi, Guangdong, prawdopodobnie wymarł w prowincji Hunan^[2]) i północno-wschodnim Wietnamie. Jest jedynym przedstawicielem rodzaju Shinisaurus. Nazwa gatunkowa crocodilurus (krokodylowaty, krokodylowy) nawiązuje do podwójnego rzędu dużych rogowych łusek występujących na ogonie gada, podobnie jak u krokodyli.

Shinisaurus jest stosunkowo niewielką jaszczurką, dorastającą do niespełna 40 cm długości^[6]. Jego skórę pokrywają duże, guzowate łuski. Ogólna morfologia szkieletu pozaczaszkowego jest pierwotna dla kladu Anguimorpha i mało wyspecjalizowana – Conrad nie stwierdził w nim obecności żadnej jednoznacznej autapomorfii, dla szkieletu pozaczaszkowego diagnostyczna jest jednak występująca w nim charakterystyczna kombinacja cech prymitywnych i zaawansowanych^[7]. Również budowa czaszki łączy cechy prymitywne i zaawansowane, jest jednak bardziej autapomorficzna niż szkielet pozaczaszkowy – Conrad wyróżnił w niej siedem autapomorfii^[8].

Wielu autorów sugerowało, że najbliższymi krewnymi jaszczurki krokodylowatej jest rodzina Xenosauridae, w której często ją klasyfikowano. Hipoteza taka opierała się w dużej mierze na niedokładnie poznanej morfologii Shinisaurus^[9]. Z powodu niedokładnego poznania anatomii jaszczurki krokodylowatej, często uważano, że jej budowa jest zbliżona do obecnej u ksenozaurów (ze względu na sugerowane bliskie pokrewieństwo tych taksonów)^[8]. Badania Conrada wykazały jednak, że Shinisaurus znacznie różni się od Xenosauridae pod względem budowy czaszki oraz szkieletu pozaczaszkowego^[8][7]. Nowsze analizy filogenetyczne – zarówno morfologiczne, jak i molekularne – wskazują na bliższe pokrewieństwo jaszczurki krokodylowatej z waranowatymi (w analizach morfologicznych z waranami i kladem Monstersauria)^[9].

Jedynym oprócz jaszczurki krokodylowatej pewnym przedstawicielem Shinisauridae jest Bahndwivici, żyjący w eocenie, bardzo podobny pod względem osteologii do Shinisaurus crocodilurus^[10]. Linia ewolucyjna Anguimorpha obejmująca klad Shinisauridae powstała jednak nie później niż w późnej kredzie^[8].

Jaszczurka krokodylowata żyje nad górskimi strumieniami, w wilgotnych środowiskach o rocznej sumie opadów wynoszącej około 200 cm, na wysokości do 1500 m n.p.m. Żywi się głównie larwami płazów, rybami, wodnymi owadami i ziarnami trawy. Aktywna jest głównie ranem i wieczorem. Od października do marca w grupach hibernuje w pniach drzew lub szczelinach skalnych. Jest gatunkiem jajożyworodnym – na wolności rozmnaża się w lipcu i sierpniu. Dobrze pływa – niepokojona ucieka do wody. Pod powierzchnią może przebywać 10–20 minut, jednak zaobserwowano żyjącą w niewoli jaszczurkę, która przebywała pod powierzchnią przez sześć godzin^[6].

W 2003 roku opisano populację jaszczurek krokodylowatych występującą w północno-wschodnim Wietnamie, jedyną poza południowo-wschodnimi Chinami. Osobniki te żyją na wysokości 400–800 m n.p.m.^[11] Początkowe analizy morfologiczne oraz genomu mitochondrialnego dowodziły, że osobniki wietnamskie nie różnią się od populacji chińskich^[12]. W następnych latach w Wietnamie odkryto jednak kolejne subpopulacje i w 2016 roku w oparciu o badania molekularne, morfologiczne oraz różnice w ekologii opisano nowy podgatunek Shinisaurus crocodilurus vietnamensis^[13].

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych IUCN jaszczurka krokodylowata jest klasyfikowana jako gatunek zagrożony (EN, ang. Endangered).

W latach 80. XX wieku jaszczurki krokodylowate często wywożono do Stanów Zjednoczonych, gdzie były hodowane jako zwierzęta domowe. Jaszczurki te są jednak trudne w hodowli, bardzo mało aktywne i mocno gryzą, dlatego popyt na nie wśród prywatnych hodowców gwałtownie spadł^[8]. Niszczenie siedlisk oraz zabijanie zwierząt przez ludzi są głównymi zagrożeniami dla jaszczurek krokodylowatych. Całkowitą liczebność chińskiej populacji w 1999 roku szacowano na około 3000 osobników. W kilku miejscach w Chinach gatunek znajduje się pod całkowitą ochroną^[6]. Liczebność populacji wietnamskiej w 2. dekadzie XXI wieku szacowano na mniej niż 150 osobników^[13].

Jaszczurka krokodylowata w 2017 roku została wpisana do aneksu I konwencji o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem (CITES)^[14], wcześniej była ujęta w mniej rygorystycznym aneksie II^[15].

• Hanna Dobrowolska: Gady. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981. ISBN 83-01-00957-8. Brak numerów stron w książce
• Włodzimierz Juszczyk: Gady i płazy. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1986. ISBN 83-214-0464-2. Brak numerów stron w książce