Jordańsko-izraelski traktat pokojowy – Wikipedia, wolna encyklopedia

Jordańsko-izraelski traktat pokojowy został podpisany 26 października 1994 w dolinie Ha-Arawa. Był to drugi – po zawartym w 1979 pokoju izraelsko-egipskim – traktat między państwem Izrael a krajem arabskim, w którym uznawane było istnienie państwa Izrael. Ustalony został przebieg granicy izraelsko-jordańskiej na Jordanie, a obydwa kraje nawiązały stosunki dyplomatyczne.

Na początku lat 80. XX wieku król Jordanii Husajn liczył na odzyskanie realnej kontroli nad Zachodnim Brzegiem Jordanu. Jordania była stroną zarówno jawnych, jak i niejawnych rozmów dotyczących problemu izraelsko-palestyńskiego^[1][2]. Król Husajn aspirował do tego, by być głównym negocjatorem w sprawie palestyńskiej, jednak nie uzyskał w tym zakresie poparcia innych państw arabskich ani Organizacji Wyzwolenia Palestyny, która według Ligi Państw Arabskich nadal była oficjalnym reprezentantem Palestyńczyków^[3]. W listopadzie 1984 Husajn zgodził się na zorganizowanie w Ammanie zjazdu Palestyńskiego Kongresu Narodowego, co symbolicznie pokazywało wolę współpracy jordańsko-palestyńskiej w negocjacjach z Izraelem, zaś w lutym następnego roku zawarł z przywództwem OWP porozumienie przewidujące ścisłą współpracę w tym zakresie^[3]. Zostało ono zerwane po roku po tym, gdy jedna z palestyńskich organizacji porwała włoski statek wycieczkowy „Achille Lauro”^[3], a OWP odmawiała wyrzeczenia się terrorystycznych metod działania^[2]. Do 1987 stosunki jordańsko-palestyńskie były złe^[3]. Aby nie doprowadzić do dalszego pogarszania się relacji z krajami arabskimi, które popierały Palestyńczyków, Husajn zajął równocześnie twarde stanowisko w rozmowach z Izraelem^[2].

W 1987 w Ammanie doszło do pokojowych manifestacji Palestyńczyków solidaryzujących się z ludnością Zachodniego Brzegu walczącą przeciwko izraelskiej okupacji. Władze jordańskie rozpędziły je, obawiając się, że mogą one przerodzić się w zamieszki antyrządowe. Zdawały sobie jednak sprawę z tego, że poparcie dla OWP i dla idei utworzenia państwa palestyńskiego wśród Palestyńczyków rośnie. W lutym 1988 amerykański sekretarz stanu George P. Shultz przedstawił kolejny plan pokojowy w konflikcie izraelsko-palestyńskim. Zakładał on rozwiązanie konfliktu na konferencji pokojowej, z udziałem łączonej delegacji palestyńsko-jordańskiej oraz delegacji izraelskiej, która miałaby wypracować najpierw warunki utworzenia w Strefie Gazy i na Zachodnim Brzegu autonomii, a następnie zdecydować co do dalszego statusu tego obszaru. Kraje arabskie odrzuciły plan Schultza, ponieważ nie stwierdzano w nim, że Palestyńczycy mieli prawo do samostanowienia, ani nie zapowiadał utworzenia na obydwu wymienionych wyżej terytoriach palestyńskiego państwa. W czerwcu 1988 Husajn wypowiedział się po stronie krajów arabskich i zadeklarował, że rezygnuje z prób odzyskania kontroli nad Zachodnim Brzegiem oraz popiera intifadę^[2]. 7 lipca tego samego roku Husajn poinformował, że administracyjne i prawne związki Gazy i Zachodniego Brzegu z Jordanią zostają zerwane, jordańska Izba Deputowanych (w której 1/3 mandatów należała do deputowanych z tych obszarów) – rozwiązana, a Palestyńczycy przebywający na Zachodnim Brzegu, a posiadający obywatelstwo jordańskie automatycznie je tracą. Husajn miał nadzieję, że Organizacja Wyzwolenia Palestyny nie zdoła administrować Zachodnim Brzegiem^[2], w tym opłacić pensji 20 tys. urzędników, lekarzy i przedstawicielom fundacji religijnych, których dotąd opłacała Jordania, i skompromituje się^[4]. Rachuby te okazały się nietrafne. OWP stała się jedynym negocjatorem w sprawie spornych terytoriów; 15 listopada 1988 Palestyńska Rada Narodowa proklamowała utworzenie państwa palestyńskiego. W świetle swojej wcześniejszej polityki Jordania musiała je uznać^[4].

Jordania prowadziła nadal rozmowy z Izraelem. W październiku 1991 w Madrycie odbyła się konferencja pokojowa, w której z delegacją izraelską negocjowała łączona reprezentacja Palestyńczyków i Jordanii, kierowana przez jordańskiego ministra spraw zagranicznych Kamila Abu Dżabira. Nie wypracowano jednak na niej żadnych długofalowych rozwiązań. Wkrótce później władze Izraela rozpoczęły rokowania bezpośrednio z przedstawicielami OWP, co było wielkim rozczarowaniem dla Jordanii. W tej sytuacji król Husajn postanowił zawrzeć z Izraelem odrębny pokój^[5].

Żadne państwo arabskie nie zaprotestowało przeciwko decyzji Husajna, by rozpocząć osobne rozmowy z Izraelem, przeciwko tej decyzji wystąpił natomiast jordański oddział Braci Muzułmanów, które było jedną z najważniejszych formacji politycznych w kraju^[5]. Niechętni pokojowi byli również niektórzy posłowie niezależni oraz nieliczna w Jordanii lewica panarabska (komunizm, jordański oddział partii Baas)^[6]. Opozycja, chociaż zorganizowała się i podjęła współpracę mimo różnic ideologicznych^[6], była jednak za słaba. W rezultacie palestyńska ludność Jordanii, która również nie aprobowała rozmów, reagowała na nie biernie, uznając, że nie wpłynie na postawę króla. Nieoficjalne negocjacje rozpoczęto w 1992, zaś oficjalnie obie strony ogłosiły zasady prowadzenia rozmów 14 września 1993, dzień po tym, gdy podobny dokument podpisały delegacje Izraela i OWP^[6]. Król Husajn podjął decyzję o rozmowach z Izraelem także pod wpływem zachęt ze strony tego państwa oraz ze strony Stanów Zjednoczonych. USA obiecały, że po podpisaniu pokoju zostanie umorzone zadłużenie Jordanii, wynoszące 950 mln dolarów, a obydwa kraje – inwestycje w słabo rozwiniętym jordańskim przemyśle. Właśnie zachęty ekonomiczne były czynnikiem, który przesądził o kontynuowaniu negocjacji^[6]. Obie strony spotykały się w 1994 w Londynie, Akabie i Ejlacie^[7].

25 lipca 1994 Jordania i Izrael podpisały Deklarację waszyngtońską, kończącą stan wojny między obydwoma państwami^[8]. W 1993 delegacją jordańską kierował premier Abd as-Salam al-Madżali, który zawdzięczał stanowisko popieraniu planów króla w zakresie polityki zagranicznej, w roku następnym warunki porozumienia omawiali już osobiście król Husajn i izraelski premier Icchak Rabin, którzy spotykali się najpierw kilkakrotnie w Stanach Zjednoczonych, a w październiku 1994 w Ammanie. Ustalono wówczas przebieg granicy i podział zasobów wodnych nad Jordanem^[6].

Traktat pokojowy został podpisany 26 października 1994 w dolinie Ha-Arawa. Na jego mocy Jordania uznawała państwo Izrael, zaś Izrael – pełną odrębność Jordanii. Izrael zrzekał się również 116 mil kwadratowych pustynnego terytorium w rejonie Morza Martwego, co stanowiło ustępstwo niewielkie, ale dla króla Husajna znaczące prestiżowo (na obszarze tym miały jednak pozostać powstałe tam po 1948 żydowskie osady^[7]). Oba kraje akceptowały granicę na Jordanie. Jordania rezygnowała z wszelkich praw do ziem palestyńskich, deklarując jednak, że nadal będzie popierać OWP i ideę utworzenia niepodległej Palestyny. Obydwa państwa zobowiązały się do niestosowania przemocy i zapewnienia obywatelom swobody podróżowania^[6]. Król Jordanii został oficjalnie strażnikiem świętych miejsc islamu w Jerozolimie^[8].

Traktat pokojowy został 9 listopada 1994 ratyfikowany przez parlament jordański, chociaż część jego deputowanych była zdecydowanie przeciwna jego postanowieniom; następnie podpisał go król, a do końca miesiąca ustanowiono pełne stosunki dyplomatyczne^[8]. Protesty, zorganizowane przez islamistów i panarabistów, nie były liczne, w Ammanie manifestowało ok. 5 tys. osób, zmobilizowanych głównie przez ugrupowania religijne. Przeciwko pokojowi nie zaprotestowało żadne państwo arabskie, żadne bowiem nie reprezentowało już w praktyce stanowiska panarabskiego (Syria rządzona przez partię Baas również prowadziła w tym czasie rozmowy z Izraelem, które jednak podpisaniem pokoju się nie zakończyły)^[6]. OWP początkowo oceniła traktat negatywnie, następnie jednak jej przywódcy zgodzili się zawrzeć z Husajnem porozumienie, w którym akceptowali jego postanowienia w zamian za poparcie króla dla Autonomii Palestyńskiej, a w dalszej perspektywie – dla niepodległej Palestyny ze stolicą we Wschodniej Jerozolimie^[8].

Traktat spisano w językach angielskim, arabskim i hebrajskim, w razie wątpliwości tekst angielski jest rozstrzygający.

• stosunki izraelsko-syryjskie

• BartoszB. Wróblewski BartoszB., Jordania, Warszawa: Trio, 2011, ISBN 978-83-7436-276-4 .
• JerzyJ. Zdanowski JerzyJ., Historia Bliskiego Wschodu w XX wieku, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2010, ISBN 978-83-04-05039-6 .
• Tekst Traktatu. mfa.gov.il. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-06-30)]. (ang.). Ministerstwo Spraw Zagranicznych Izraela.