Jost Walbaum – Wikipedia, wolna encyklopedia

Jost Walbaum (ur. 22 stycznia 1889 w Steinheim, zm. 6 grudnia 1969 w Laatzen) – niemiecki lekarz, kierownik wydziału zdrowia w rządzie Generalnego Gubernatorstwa, nazista.

Jost Walbaum studiował medycynę na uniwersytetach niemieckich, uzyskując w 1919 r. doktorat na w Rostocku na podstawie rozprawy o ranach postrzałowych krtani. Walbaum brał udział w I wojnie światowej jako żołnierz Bawarskiego Pułku Piechoty 226 od sierpnia 1914 r. do sierpnia 1918 r. Od 1919 r. pracował jako asystent lekarza, a od 1920 do 1933 r. jako lekarz ogólny. W międzyczasie, w 1928 roku zdał egzamin uprawniający do leczenia homeopatycznego. Następnie pracował jako specjalista w dziedzinie radiologii^[1].

Walbaum wstąpił do NSDAP w 1930 r., a w 1932 r. został również członkiem SA, gdzie awansował do stopnia SA-Oberführera. W 1934 r. został lekarzem miejskim w Berlinie. Od 1935 r. był także urzędnikiem ds. zdrowia publicznego i szefem wydziału zdrowia w Berlin-Tiergarten. W latach 1937–1943 Walbaum był urzędnikiem ds. zdrowia publicznego i starszym lekarzem w Berlinie, gdzie zajmował również stanowiska w przywództwie partyjnym okręgu NSDAP. Był przyjacielem Hermanna Göringa, leczył go z uzależnienia od morfiny^[2].

Obermedizinalrat Jost Walbaum przyjechał jako urzędnik cywilny przy Armii Południe na początku października 1939 r. do Krakowa, gdzie Seyss-Inquart organizował administrację cywilną. Wtedy też z ramienia rządu Rzeszy ustanowiony został jako przedstawiciel Przywódcy Zdrowia Rzeszy Leonarda Conti w Generalnym Gubernatorstwie. Jako Regionalny Przywódca Zdrowia (Gebietsgesundheitsführer) był odpowiedzialny za sprawy partyjne i zawodowe dotyczące niemieckich pracowników ochrony zdrowia, a także za kwestie, którymi zajmował się Główny Urząd NSDAP do spraw Zdrowia Publicznego w Krakowie. Jednak już w 15 grudnia tego roku Hans Frank równolegle powołał go na kierownika Wydziału Zdrowia i Publicznej Opieki Zdrowotnej (Abteilungspräsident Gesundheitswesen und Gesundheitliche Volkspflege) w Urzędzie Generalnego Gubernatora. W lutym 1940 Walbaum utworzył w Generalnym Gubernatorstwie pod swoim kierownictwem Izbę Zdrowia, w której połączono wszystkie zawody medyczne: lekarzy, aptekarzy, dentystów, masażystów, pielęgniarki itd. (Präsident der Gesundheitskammer). Od kwietnia 1941 r. kierował Wydziałem Zdrowia wchodzącym w skład Wydziału Głównego Spraw Wewnętrznych rządu Generalnego Gubernatorstwa. W ten sposób formalnie stracił swą niezależność, a w rzeczywistości był w konflikcie z ich prezydentami Friedrichem Siebert a potem Eberhardem Westerkamp i zachowywał od nich daleko posuniętą niezależność. Z uwagi na równoległą podległość zarówno Leonardo Conti jak i Hansowi Frank wchodził z nimi na przemian w konflikty i wykorzystywał je do forsowania własnych celów. W późniejszym okresie, gdy znaczne osłabła pozycja Franka wobec Heinricha Himmlera do tych konfliktów doszedł spór z Wyższym Dowódcą SS i Policji w Generalnym Gubernatorstwie Wilhelmem Krüger. Z tych powodów później łatwo mógł przerzucać odpowiedzialność za politykę zdrowotną w Generalnym Gubernatorstwie na inne osoby i instytucje^[3].

Wydział Walbauma składał się z dwóch podwydziałów oraz szeregu jednostek i biur terenowych bezpośrednio podległych "prezydentowi wydziału": podwydział ds. zdrowia obejmował referaty zajmujące się zwalczaniem chorób zakaźnych i ogólnymi sprawami zdrowotnymi, a także zatrudnieniem lekarzy, sanatoriami i domami opieki, szpitalami i instytutami medycznymi, szkolną opieką zdrowotną i opieką nad młodzieżą, sportową opieką medyczną i ochotniczą publiczną służbą zdrowia. Wydział ds aptek i leków składał się z referatów do spraw aptek, środków farmaceutycznych, nadzoru sanitarnego nad artykułami spożywczymi i używkami, ziołolecznictwa i skupu roślin leczniczych. Kierownikowi wydziału podlegały bezpośrednio: Izba Zdrowia, Medycyna Sądowa, Sprawy Uczelni Medycznych, Państwowe Uzdrowiska i Sanatoria, przesiedlenia Niemców z Wołynia, ponadto jako jednostki terenowe Państwowe Zakłady Lecznicze i Opiekuńcze (Kobierzyn k. Krakowa, Tworki k. Warszawy i od lata 1941 r. Kulparków k. Lwowa), Szpital Dziecięcy Leczenia Jaglicy w Witkowicach, Państwowe Zakłady Lecznicze w Krakowie, Państwowe Zakłady Higieny w Warszawie, Krakowie, Lublinie i Kielcach, Państwowy Zakład Medycyny Sądowej i Kryminologii w Krakowie (z filią w Warszawie) oraz Zakład Badań nad Tyfusem w Krakowie. Placówkami terenowymi były również szpitale dystryktowe dla Niemców^[4].

Walbaum wykorzystał plany Hansa Franka powołania w Krakowie niemieckiego Uniwersytetu Mikołaja Kopernika i forsował utworzenie Akademii Medycznej szkolącej lokalnie lekarzy dla obszaru Wschodu, która miała stać się zaczątkiem Uniwersytetu. Na skutek sprzeciwu ministerstw z Rzeszy projekt ten nie doszedł do skutku, gdyż kategorycznie sprzeciwiano się szkolnictwu wyższemu w Generalnym Gubernatorstwie^[5].

Głównym zadaniem jakie sobie stawiał, było zwalczanie zagrożenia epidemiologicznego. Na początku było to rozprzestrzenianie się chorób wenerycznych, a po rozpoczęciu wojny ze Związkiem Radzieckim zwalczanie tyfusu i innych chorób wojennych, co stawało się coraz ważniejsze na zapleczu frontu. Wydał on na ten temat książkę Kampf den Seuchen! Krakau : Buchverl.: "Deutscher Osten", 1941. Jego podejście było poważane przez jego krytyków jako zbyt pro-polskie podczas, gdy on tłumaczył je potrzebą utrzymania zdrowego środowiska higienicznego dla przebywających w Generalnym Gubernatorstwie Niemców oraz utrzymania zdrowia wśród polskich pracowników przymusowych^[6].

Dyrektorem zakładu w Kobierzynie podczas jego ostatecznej likwidacji był Alex Kroll. Według akt IPN do ośrodka wkroczyli esesmani i przetransportowali pacjentów do obozu koncentracyjnego w Auschwitz. Ze sprawą likwidacji szpitala związany był Jost Walbaum, którego bliskim współpracownikiem był Kroll. Obaj byli aktywnymi i żarliwymi narodowymi socjalistami, o czym świadczy fakt, że Kroll wziął pierwszy w Krakowie narodowo socjalistyczny ślub cywilny, a Walbaum był świadkiem na tym ślubie^[7]. Walbaum do końca twierdził, że zbrodnia ta odbyła się bez jego wiedzy i akceptacji. Inni niemieccy świadkowie sądzą, że inicjatorem tej akcji był SS-Obergruppenführer Krüger, który przeznaczył później opuszczone budynki dla SS i HJ.^[8]

W końcowym okresie jego pobytu w Krakowie w porozumieniu z Leonardo Conti sprzeciwiał się on przejęciu byłych klinik uniwersyteckich UJ do wyłącznego użytku dla Niemców, a szczególnie utworzenia w nich Domu Opieki dla Matek – Lebensborn^[9]. Plan ten był forsowany przez Krügera działającego w charakterze Pełnomocnika do spraw Umacniania Niemczyzny w Generalnym Gubernatorstwie, przy pełnym wsparciu Himmlera. Ostatecznie po usunięciu Walbauma z Generalnego Gubernatorstwa doszło do takich zmian^[10].

Choć Walbaum po wojnie uzasadniał wszystkie te konflikty potrzebą humanitarnego traktowania ludności miejscowej, to wydaje się, że głównym ich powodem była chęć zachowania pełnej władzy osobistej nad ochroną zdrowia z powodów ambicjonalnych. Dr Walbaum został zwolniony pod koniec 1942 r., według jego własnych oświadczeń z powodu oporu wobec SS i NSDAP^[11], a według byłego kierownika Głównego Wydziału Spraw Wewnętrznych rządu Generalnego Gubernatorstwa, Sieberta - który przedstawiał go jako ambitnego i uzależnionego od tytułów - ponieważ pozwolił sobie na nieproporcjonalnie wysoką pensję jako szef Izby Lekarskiej. 20 stycznia 1943 r. ochrona zdrowia została ponownie wydzielona jako osobny wydział główny z Wydziału Głównego Spraw Wewnętrznych. Walbaum objął posadę w Münster, a w Generalnym Gubernatorstwie zastąpił go Heinrich Teitge.(1900-1970)^[12]

Po wkroczeniu aliantów do Münster w kwietniu 1945 r., Walbaum został aresztowany i przebywał w areszcie śledczym do stycznia 1947 r. W procesie denazyfikacji został zakwalifikowany do III stopnia, co uniemożliwiło mu powrót do służby publicznej^[13].

Pod koniec stycznia 1948 r. Polska Misja do Spraw Zbrodni Wojennych złożyła do Brytyjskiego Rządu Wojskowego wniosek o ekstradycję Walbauma. We wniosku, popartym obciążającymi zeznaniami świadków i dokumentami, strona polska oskarżyła Walbauma o współodpowiedzialność za działania eutanazyjne i rozstrzeliwanie chorych na tyfus w Generalnym Gubernatorstwie. Ponieważ niemieccy świadkowie obrony zeznawali na korzyść Walbauma w sierpniu 1948 r. i ponownie kilka miesięcy później w postępowaniu przed trybunałem ekstradycyjnym, nie doszło do jego ekstradycji do Polski^[14].

Walbaum mieszkał w Hanowerze-Vinnhorst i pracował tam jako lekarz homeopata. Dochodzenie wszczęte przeciwko Walbaumowi przez hanowerską prokuraturę na początku lat 60. pod zarzutem pomocnictwa w zabójstwie (zabójstwa chorych w byłym Generalnym Gubernatorstwie) zostało umorzone w listopadzie 1968 r.^[14]