K-PAX (film) – Wikipedia, wolna encyklopedia

K-PAX – film w reżyserii Iaina Softleya z 2001 roku. Tytułowa K-PAX, to nazwa planety, z której rzekomo pochodzi główny bohater – prot. Film powstał na podstawie powieści Gene Brewera pod tym samym tytułem.

K-PAX opowiada historię Roberta Portera (Kevin Spacey), tajemniczego pacjenta szpitala psychiatrycznego, znanego tylko jako prot (imię pisane małą literą) i opiekującego się nim lekarza (Jeff Bridges), który w wersji książkowej nosił nazwisko autora (Gene Brewer), a w filmie – Mark Powell. "prot" twierdzi, że pojawił się na Ziemi w celach badawczych, a wizyta w szpitalu psychiatrycznym pozwoli mu lepiej poznać ludzi. Jego wyrozumiałość i stoicki spokój wywiera ogromne wrażenie na współpacjentach, którzy szybko nabierają przekonania, że prot jest rzeczywiście kosmitą i jest w stanie im pomóc. Tymczasem dr Powell/Brewer jest przekonany, że bajeczne opisy planety K-PAX są skutkiem próby wymazania z pamięci jakiegoś traumatycznego przeżycia, a osobowość prota jedynie maską.

Nadzwyczajna inteligencja prota, jego wiedza o astronomii, niezwykłe cechy fizyczne (nadwrażliwość na światło, zdolność widzenia w ultrafiolecie), oraz umiejętność porozumiewania się ze zwierzętami zdają się potwierdzać jego historię, jednak dr Powell/Brewer natrafia na drobne ślady, które utwierdzają go w przekonaniu, że prot, choć wyjątkowy, nadal jest pacjentem, któremu powinien pomóc.

Postać prota jest uosobieniem motywowanego astrofizycznie światopoglądu. Ludzie i ich problemy wobec ogromu Wszechświata są malutkimi, acz cennymi kropeczkami w wieczności. Prot upiera się, żeby nazwy planet pisać wyłącznie wielkimi literami, a nazwy własne osób i zwierząt małymi (stąd K-PAX i prot). Jego fascynacja fauną i florą Ziemi i pogarda dla ludzkiego przywiązania do struktur społecznych (rodzina, państwo, prawo, szpital, religia, macierzyństwo) pozwala czytelnikowi i widzowi uświadomić sobie jak antropocentryczne jest typowe spojrzenie na świat i życie. Prot pokazuje, że oczekujemy od naszych struktur społecznych czegoś, co możemy dać sobie sami – oczekujemy od psychiatry, żeby z nami rozmawiał, a unikamy rozmowy z sąsiadem, oczekujemy szacunku, a jednocześnie nie szanujemy ludzi, których spotykamy na co dzień. Oczekujemy, by prawnicy powiedzieli nam co jest dobre, a co złe, a nie staramy się odkryć tego samodzielnie.

Mimo pozornej dewaluacji gatunku ludzkiego (prot uważa ludzi za nieco ciekawsze zwierzęta) i ludzi jako jednostek, prot wykazuje dla poznanych osób większy szacunek i zrozumienie niż inne postaci.

Gene Brewer określa siebie jako pacyfistę, orędownika ochrony środowiska i praw zwierząt. Jego osobista strona domowa zawiera przeprosiny dla narodów świata za wojny wywołane przez Stany Zjednoczone. Nie kryje, że prot jest głosem, za pomocą którego wyraża swoje przekonania.

Niektórzy uważają, że historia K-PAX jest kalką filmu "Hombre Mirando al Sudeste" (Człowiek patrzący na południowy wschód) argentyńskiego reżysera Elisea Subieli, o co Subiela wytoczył sprawę sądową wytwórni Paramount Pictures. Brewer broni się, że przed napisaniem powieści nie widział tego filmu – o jego istnieniu dowiedział się pięć lat po wydaniu K-PAX.

K-PAX opisuje szpital psychiatryczny jako bajeczne, kolorowe miejsce, gdzie choroby pacjentów znikają dzięki interakcji z bohaterem. Podobny motyw można spotkać w Locie nad kukułczym gniazdem czy Patchu Adamsie. Krytycy uważają, że taka wizja szpitala psychiatrycznego oczernia pracujących w nim lekarzy, umniejszając ich rolę i pokazując jako niekompetentnych formalistów, niezdolnych zauważyć, że (cytując prota) "Każda istota we Wszechświecie potrafi się sama uzdrowić". Jednocześnie, fabuła tego typu twórczości skupia się głównie na dość spokojnych schizofrenikach i katatonikach, nie pokazując prawdziwego trudu pracy w szpitalu dla chorych umysłowo.

Na obronę K-PAX, dr Powell przedstawiony jest w filmie jako taki właśnie apatyczny formalista, nie zwracający uwagi na to, co mówią pacjenci, który pod wpływem fascynacji przypadkiem prota zaczyna zajmować się swoją pracą z maniakalnym uporem.

• K-PAX w bazie IMDb (ang.)
• K-PAX w bazie Filmweb
• Oficjalna strona filmu K-PAX