Kapucynka czubata – Wikipedia, wolna encyklopedia

Kapucynka czubata

Sapajus apella[1]
(Linnaeus, 1758)
Kapucynka czubata w zoo w Singapurze
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Infragromada	łożyskowce
Rząd	naczelne
Rodzina	płaksowate
Podrodzina	kapucynki
Rodzaj	Sapajus
Gatunek	kapucynka czubata
Synonimy Simia apella Linnaeus, 1758[2] Simia trepida Linnaeus, 1766[3] Simia fatuellus Linnaeus, 1766[4] Simia (Sapajus) trepidus fulvus Kerr, 1792[5] Cebus cirrifer É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812[6] Cebus niger É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812[7] Cebus barbatus Humboldt, 1812[8] Simia variegata É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812[8] Cebus frontatus Kuhl, 1820[9] Cebus lunatus Kuhl, 1820[10] Cebus griseus Desmarest, 1820[11] Cebus monachus F. Cuvier, 1820[12] Cebus macrocephalus Spix, 1823[13] Cebus cristatus G. Cuvier, 1829[14] Cebus hypomelas Pucheran, 1857[15] Cebus crassiceps Pucheran, 1857[16] Cebus (Eucebus) fistulator Reichenbach, 1862[17] Cebus leucogenys J.E. Gray, 1866[18] Cebus subcristatus J.E. Gray, 1866[19] Cebus capillatus J.E. Gray, 1866[19] Cabus fallax Schlegel, 1876[20] Cebus fatuellus peruanus O. Thomas, 1901[21] Cebus margaritae Hollister, 1914[22] Cebus fatuellus tocantinus Lönnberg, 1939[23] Cebus apella maranonis Pusch, 1941[24] Cebus apella magnus Pusch, 1941[25] Cebus apella avus Pusch, 1941[26]
Podgatunki
S. a. apella (Linnaeus, 1758) S. a. margaritae (Hollister, 1914)
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[27]
najmniejszej troski
Zasięg występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Kapucynka czubata^[28][29][30], płaksa (Sapajus apella) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny kapucynek (Cebinae) w obrębie rodziny płaksowatych (Cebidae).

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz, nadając mu nazwę Simia apella^[2]. Miejsce typowe według oryginalnego opisu to „Ameryka” (łac. Habitat in America)^[2], ograniczone w 1812 roku przez Étienne’a Geoffroy Saint-Hilaire’a do Gujany Francuskiej^[31][32][33]. Linneusz swoją definicję oparł o swój wcześniejszy opis i rycinę okazu typowego znajdującego się w Museum Adolphi Friderici^[34]. Podgatunek margaritae opisał formalnie w 1914 roku amerykański przyrodnik Ned Hollister jako odrębny gatunek i nazywając go Cebus margaritae^[22]. Miejsce typowe to wyspa Margarita, Nueva Esparta, Wenezuela^[35]. Holotyp to skóra i czaszka dorosłej samicy (sygnatura USNM 63219) ze zbiorów Narodowego Muzeum Historii Naturalnej; okaz zebrany 13 lipca 1895 roku przez Wirta Robinsona^[35][36].

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World wyróżniają dwa podgatunki^[37].

• Sapajus: lokalna nazwa Sapajou, od sajouassou, dla kapucynek, używana w Amazonii, zaadaptowana przez Buffona w 1767 roku^[38].
• apella: gr. Απελλα Apella, zgromadzenie ludowe w starożytnej Sparcie, w którym uczestniczyli wszyscy uprawnieni do tego obywatele; w aluzji do zwyczajów społecznych kapucynek, które gromadzą się w grupach^[39].
• margaritae: Margarita, Nueva Esparta, Wenezuela^[40].

Kapucynka czubata występuje w zależności od podgatunku^[37]:

• S. apella apella – dorzecze Amazonki we wschodnio-środkowej Kolumbii, południowej Wenezueli i Brazylii, rozciągające się z północy na południe w delcie rzeki Orinoko w Wenezueli i Gujanie; granice w południowym, południowo-wschodnim i wschodnim zasięgu są określone przez zasięg lasu amazońskiego, na wschodzie rozciągający się do Zona dos Cocais w południowym i wschodnim Maranhão, wyznaczając przejście do suchych lasów liściastych i zarośli caatinga; na zachodzie do dorzecza górnego biegu Amazonki we wschodniej Kolumbii (na północy aż do rzeki Arauca na granicy z Wenezuelą; izolowana populacja występuje w górnym biegu rzeki Magdalena w departamencie Huila), we wschodnim Ekwadorze, wschodnim Peru oraz środkowej i północnej Boliwii (przynajmniej na południe do górnego biegu rzeki Beni).
• S. apella margaritae – wyżyny wschodniej Margarity, w Wenezueli (Serrania de El Copey i Cerros El Tamoco, Tragaplata, La Yalla i Matasiete).

Długość ciała 38–46 cm, ogona 38–49 cm; masa ciała samic 1,3–3,4 kg, samców 2,3–4,8 kg^[41][42].

Żyje w grupach rodzinnych liczących od ośmiu do trzydziestu osobników, przewodzi im dominujący samiec. Prowadzi nadrzewny tryb życia. Na ziemię schodzi, by żerować na plantacjach oraz do wodopoju. Potrafi pływać. Używa prostych narzędzi, by sięgnąć po owoc lub rozbić orzech. W niewoli można kapucynkę nauczyć opieki nad chorym, na przykład podawania pokarmu łyżeczką. Potrafi również malować. Pokarm stanowią liście, owoce, orzechy, małe ptaki, larwy owadów oraz pająki. Ciąża trwa 150–160 dni, rodzi się jedno, rzadko dwa młode. Gdy zdarzy się, że zostanie osierocone, stado przejmuje opiekę. Dojrzałość płciową uzyskuje w siódmym roku życia. Samice dojrzewają wcześniej niż samce. Żyje od około piętnastu do dwudziestu lat, w niewoli nawet do czterdziestu pięciu.

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (ang. least concern ‘najmniejszej troski’)^[27].

• C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 12. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1766, s. 1–532. (łac.).
• É. Geoffroy Saint-Hilaire. Tableau des Quadrumanes, Ou des Animaux composant le premier Ordre de la Classe des Mammifères. „Annales du Muséum d’histoire naturelle”. 19, s. 85–122, 1812. (fr.). 
• H. Kuhl: Beiträge zur Zoologie und vergleichenden Anatomie. T. 1. Frankfurt am Main: Verlag der Hermannschen Buchhandlung, 1820, s. 1–212. (niem.).
• J. Pucheran. Notices mammalogiques. „Revue et Magasin de Zoologie pure et Appliquée”. 2^e série. 9, s. 337–355, 1857. (fr.). 
• J.E. Gray. Notices of some apparently undescribed species of sapajous (Cebus) in the collection of the British Museum. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1865, s. 824–828, 1865. (ang.). 
• B. von Pusch. Die Arten der Gattung Cebus. „Zeitschrift für Säugetierkunde”. 16, s. 183–237, 1941. (ang.). 
• R. Anderson: Cebus apella. (On-line), Animal Diversity Web, 2003. [dostęp 2008-12-28]. (ang.).