Karczoch zwyczajny – Wikipedia, wolna encyklopedia

Karczoch zwyczajny
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Carduoideae
Rodzaj	karczoch
Gatunek	karczoch zwyczajny
	Nazwa systematyczna
	Cynara cardunculus L.; Sp. Pl. 2: 827. 1753
Synonimy
	Carduus cardunculus (L.) Baill.;
	Carduus cardunculus (L.) Baill.;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Karczoch zwyczajny, k. hiszpański, kard (Cynara cardunculus) – gatunek wieloletniej rośliny zielnej należący do rodziny astrowatych. Pochodzi z rejonu Morza Śródziemnego – z Europy Południowej, Wysp Kanaryjskich i Afryki Północnej (od Maroko po Libię)^[4]. Jest szeroko rozprzestrzeniony jako gatunek uprawiany, w wielu obszarach o ciepłym klimacie rośnie także jako dziczejący^[4], w tym inwazyjny na obu kontynentach amerykańskich i w Australii^[5].

Morfologia

Łodyga: Dorasta do około 2 m.
Liście^[6]: Szerokość do 30 cm i długość do 70 cm. Blaszka liściowa głęboko wcinana w górnej części po obu stronach aż do ogonka, który ma 1–2 cm długości. W dolnej części liść staje się pierzasty. Wszystkie odcinki liścia mają wyraźnie ząbkowane brzegi i zaostrzony szczyt. Kolców brak. Górna powierzchnia blaszki jest zielona, z drobnymi białawymi włoskami okrywowymi. Dolna powierzchnia jest jasnozielona lub biała i gęsto owłosiona długimi, splątanymi włoskami. Ogonek i główne nerwy są płaskie na górnej powierzchni. Na powierzchni dolnej są wyraźnie wypukłe i podłużnie prążkowane.
Kwiaty: Zebrane w kuliste kwiatostany, złożone z fioletowych kwiatów (przypominających kwiaty ostu) otoczonych łuskowatymi liśćmi o mięsistych nasadach.

Systematyka

W obrębie gatunku wyróżnia się trzy podgatunki^[3]:

C. cardunculus subsp. cardunculus
C. cardunculus subsp. flavescens Wiklung
C. cardunculus subsp. zingaroensis (Raimondo & Domina) Raimondo & Domina

W obrębie podgatunku typowego wyróżniane są trzy odmiany^[7]:

var. scolymus (L.) Fiori
var. altilis DC.
var. sylvestris (Lamk) Fiori

Zastosowanie

Roślina lecznicza

Surowiec zielarski^[6]: Liść karczocha (Cynarae folium) – cały lub rozdrobniony, wysuszony liść. Surowiec powinien zawierać nie mniej niż 0,8% kwasu chlorogenowego. Zawiera liczne kwasy fenolowe, pochodne kwasu kawowego i chinowego, cynarynę. Charakteryzuje się dużą zawartością składników mineralnych (potasu, sodu i fosforu), witaminy C, błonnika, polifenoli, flawonów, inuliny i hydroksycynamonianów – pochodnych kwasu kawoilochinowego^[8].
Działanie: Z karczochów produkuje się preparaty znajdujące szczególne zastosowanie w leczeniu i długotrwałej profilaktyce podwyższonego poziomu cholesterolu i trójglicerydów we krwi^[9]. Karczoch jest również źródłem flawonoidów (luteolina, apigenina). Ekstrakt z liści karczocha ma właściwości hepatoprotekcyjne, przeciwdrobnoustrojowe oraz redukujące poziom cholesterolu. Wykazano silne działanie przeciwutleniające ekstraktu z karczocha^[10]. Działa także przeciw integrazie HIV. Posiada właściwości hipoglikemiczne, prebiotyczne i probiotyczne, wspomaga przepływ żółci w drogach żółciowych^[8]. Polifenole i flawonoidy zawarte w nalewce z liści karczocha wykazują bardzo silne działanie antyoksydacyjne oraz przeciwzapalne^[11]^[12]. Ekstrakt z karczocha działa in vitro i in vivo szeroko przeciwnowotworowo, silnie wpływając na wzrost, migrację i inwazję w przypadku międzybłoniaka opłucnej^[13].

Roślina uprawna

Znana już w starożytnym Rzymie i Grecji. Jej uprawa upowszechniła się w basenie Morza Śródziemnego przed XII wiekiem. Obecnie uprawiana w krajach o ciepłym klimacie. Znajduje się w Rejestrze roślin uprawnych Unii Europejskiej. W Polsce uprawiana sporadycznie, amatorsko. Wysiewa się nasiona w rozsadnikach cieplarnianych, wysadza do gruntu po ustąpieniu przymrozków. Zbiór od sierpnia do przymrozków. Nie zimuje.

Kulinaria

Karczochy Produkcja w 2018
Państwo	Produkcja w tonach
Włochy	389 813
Egipt	323 866
Hiszpania	208 463
Peru	154 552
Algieria	124 659
Argentyna	110 657
Chiny	90 397
Francja	47 190
Stany Zjednoczone	45 382
Maroko	44 591
Świat	1 678 872
Źródło: FAOSTAT of the United Nations^[14]

Karczoch zwyczajny jest warzywem. Częścią jadalną są części główki kwiatostanów po usunięciu zewnętrznych stwardniałych łusek okrywy, pozostałe mięsiste końce łuskowatych okryw kwiatostanu, kwiatostan, jego dno oraz krótki koniec łodygi. U starszych pąków jadalne jest tylko dno kwiatowe. Spożywany po uprzednim ugotowaniu, usmażeniu lub pieczeniu. We Włoszech młode główki kwiatowe po ugotowaniu zalewa się oliwą i przechowuje. Karczochy można konserwować w puszkach. Czasami jako dodatki do surówek oraz jako ozdoba używane są bielone liście.

Wartość odżywcza

Karczochy zawierają około 3% cukrów, 3% białka, tłuszcz i witaminę C. Wartość odżywcza karczochów nie jest duża, ale są cenione ze względu na zawartość cukru – inuliny – może być spożywany przez chorych na cukrzycę. Jest także polecany dla chorych ze schorzeniami wątroby.

Roślina kosmetyczna

Karczoch jest uważany za cenny dodatek do płynów oczyszczających skórę, toników, lotionów, kremów i maseczek kosmetycznych^[15].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
↑ ^a ^b Cynara cardunculus L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-07-16].
↑ ^a ^b Taxon: Cynara cardunculus L. (Cynara cardunculus Cardoon and Scolymus Groups). [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-07-16].
↑ David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 266, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b Farmakopea Polska X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276, ISBN 978-83-63724-47-4 .
↑ Gaetano Roberto Pesce, Giovanni Mauromicale: Cynara cardunculus L.: Historical and Economic Importance, Botanical Descriptions, Genetic Resources and Traditional Uses. W: The Globe Artichoke Genome. Springer, 2019, s. 1-19.
↑ ^a ^b Maryem BenM.B. Salem Maryem BenM.B. i inni, Pharmacological Studies of Artichoke Leaf Extract and Their Health Benefits, „Plant Foods for Human Nutrition”, 70 (4), 2015, s. 441–453, DOI: 10.1007/s11130-015-0503-8, ISSN 1573-9104 [dostęp 2021-01-04] (ang.).
↑ Maryem BenM.B. Salem Maryem BenM.B. i inni, LC-MS/MS Analysis and Hepatoprotective Activity of Artichoke (Cynara scolymus L.) Leaves Extract against High Fat Diet-Induced Obesity in Rats, „BioMed Research International”, 2019, DOI: 10.1155/2019/4851279, PMID: 31240213, PMCID: PMC6556340 [dostęp 2021-01-04] (ang.).
↑ GüldalG. Mehmetçik GüldalG. i inni, Effect of pretreatment with artichoke extract on carbon tetrachloride-induced liver injury and oxidative stress, „Experimental and Toxicologic Pathology”, 60 (6), 2008, s. 475–480, DOI: 10.1016/j.etp.2008.04.014 .
↑ NatasaN. Bogavac-Stanojevic NatasaN. i inni, The role of artichoke leaf tincture (Cynara scolymus) in the suppression of DNA damage and atherosclerosis in rats fed an atherogenic diet, „Pharmaceutical Biology”, 56 (1), 2018, s. 138–144, DOI: 10.1080/13880209.2018.1434549, ISSN 1388-0209, PMID: 29409377, PMCID: PMC6130604 [dostęp 2021-01-04] .
↑ Maryem BenM.B. Salem Maryem BenM.B. i inni, Chemicals Compositions, Antioxidant and Anti-Inflammatory Activity of Cynara scolymus Leaves Extracts, and Analysis of Major Bioactive Polyphenols by HPLC, „Evidence-based Complementary and Alternative Medicine : eCAM”, 2017, 2017, DOI: 10.1155/2017/4951937, ISSN 1741-427X, PMID: 28539965, PMCID: PMC5429947 [dostęp 2021-01-04] .
↑ ClaudioC. Pulito ClaudioC. i inni, Cynara scolymus affects malignant pleural mesothelioma by promoting apoptosis and restraining invasion, „Oncotarget”, 6 (20), 2015, s. 18134–18150, DOI: 10.18632/oncotarget.4017, ISSN 1949-2553, PMID: 26136339, PMCID: PMC4627240 [dostęp 2021-01-04] .
↑ FAOSTAT [online], www.fao.org [dostęp 2020-04-13] .
↑ BohumírB. Hlava BohumírB., Rośliny kosmetyczne, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1984, s. 96, ISBN 83-09-00765-5 .

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).

[powo-3] Cynara cardunculus L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-07-16].

[grin-4] Taxon: Cynara cardunculus L. (Cynara cardunculus Cardoon and Scolymus Groups). [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-07-16].

[mabb-5] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 266, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[FPX-6] Farmakopea Polska X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276, ISBN 978-83-63724-47-4 .

[7] Gaetano Roberto Pesce, Giovanni Mauromicale: Cynara cardunculus L.: Historical and Economic Importance, Botanical Descriptions, Genetic Resources and Traditional Uses. W: The Globe Artichoke Genome. Springer, 2019, s. 1-19.

[:0-8] Maryem BenM.B. Salem Maryem BenM.B. i inni, Pharmacological Studies of Artichoke Leaf Extract and Their Health Benefits, „Plant Foods for Human Nutrition”, 70 (4), 2015, s. 441–453, DOI: 10.1007/s11130-015-0503-8, ISSN 1573-9104 [dostęp 2021-01-04] (ang.).

[9] Maryem BenM.B. Salem Maryem BenM.B. i inni, LC-MS/MS Analysis and Hepatoprotective Activity of Artichoke (Cynara scolymus L.) Leaves Extract against High Fat Diet-Induced Obesity in Rats, „BioMed Research International”, 2019, DOI: 10.1155/2019/4851279, PMID: 31240213, PMCID: PMC6556340 [dostęp 2021-01-04] (ang.).

[10] GüldalG. Mehmetçik GüldalG. i inni, Effect of pretreatment with artichoke extract on carbon tetrachloride-induced liver injury and oxidative stress, „Experimental and Toxicologic Pathology”, 60 (6), 2008, s. 475–480, DOI: 10.1016/j.etp.2008.04.014 .

[11] NatasaN. Bogavac-Stanojevic NatasaN. i inni, The role of artichoke leaf tincture (Cynara scolymus) in the suppression of DNA damage and atherosclerosis in rats fed an atherogenic diet, „Pharmaceutical Biology”, 56 (1), 2018, s. 138–144, DOI: 10.1080/13880209.2018.1434549, ISSN 1388-0209, PMID: 29409377, PMCID: PMC6130604 [dostęp 2021-01-04] .

[12] Maryem BenM.B. Salem Maryem BenM.B. i inni, Chemicals Compositions, Antioxidant and Anti-Inflammatory Activity of Cynara scolymus Leaves Extracts, and Analysis of Major Bioactive Polyphenols by HPLC, „Evidence-based Complementary and Alternative Medicine : eCAM”, 2017, 2017, DOI: 10.1155/2017/4951937, ISSN 1741-427X, PMID: 28539965, PMCID: PMC5429947 [dostęp 2021-01-04] .

[13] ClaudioC. Pulito ClaudioC. i inni, Cynara scolymus affects malignant pleural mesothelioma by promoting apoptosis and restraining invasion, „Oncotarget”, 6 (20), 2015, s. 18134–18150, DOI: 10.18632/oncotarget.4017, ISSN 1949-2553, PMID: 26136339, PMCID: PMC4627240 [dostęp 2021-01-04] .

[14] FAOSTAT [online], www.fao.org [dostęp 2020-04-13] .

[15] BohumírB. Hlava BohumírB., Rośliny kosmetyczne, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1984, s. 96, ISBN 83-09-00765-5 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]