Komórka parzydełkowa – Wikipedia, wolna encyklopedia

Komórka parzydełkowa, knidocyt – wyspecjalizowana komórka charakterystyczna dla zwierząt z typu parzydełkowców (Cnidaria) zawierająca organ zaczepno-obronny zwany parzydełkiem, knidocystą, knidą lub parzawką. Służy do zdobywania pokarmu i do obrony. Poza Cnidaria, knidocyty spotykane są u ślimaków nagoskrzelnych (Nudibranchia), które przejmują parzydełka od zjadanych meduz^[1].

Knidocyty powstają z knidoblastów położonych w specjalnych strefach ektodermy lub, rzadziej, gastrodermy. Po zróżnicowaniu knidoblasty przesuwają się poprzez macierz do naskórka, gdzie przekształcają się we w pełni wykształcone komórki parzydełkowe. Wewnątrz takiej komórki powstaje struktura w kształcie wypełniającego prawie całą komórkę kulistego lub owalnego pęcherzyka (kapsułki) o dwuwarstwowej, elastycznej ścianie. Cytoplazma i jądro komórki parzydełkowej zostaje zepchnięte ku jej krawędzi. Kapsułka jest zwykle zwężona w jednym z biegunów i zaopatrzona w wieczko (operculum), a w parzydełkach typu nematocysty, również w knidocyl – wić przekształconą w ostro zakończony, zwykle lekko wystający wyrostek czuciowy złożony z trzonu (knidocilium) otoczonego mikrokosmkami.

Wewnątrz pęcherzyka znajduje się długa, zwinięta nić lub przewód, który przy mechanicznym lub chemicznym podrażnieniu knidocylu zostaje wyrzucony z dużą siłą i prędkością około 3 m/s, wbija się lub oplątuje wokół ciała napastnika albo potencjalnej ofiary. Mechanizm wystrzelenia nici wykorzystuje ciśnienie osmotyczne, którego nagły wzrost pod wpływem bodźca podrażniającego zachodzi w wyniku uwolnienia do cytoplazmy dużej liczby jonów wapnia. U większości parzydełkowców wyrzut nici powoduje zniszczenie komórki parzydełkowej.

Ze względu na budowę i zasadę działania badacze wyróżniają od 60 do 100 rodzajów parzydełek. Najważniejsze z nich to:

• nematocysty – są zaopatrzone w knidocyl, ich nić zostaje odrzucona po wystrzeleniu; komórka parzydełkowa zawierająca nematocystę to nematocyt,
  • stomoknidy – nić jest drożna,
    • penetranty (heteronemy) – nić pogrubiona u podstawy, uzbrojona w kolce, zwykle obezwładniają chemicznie, przy wyrzucie uwalniana jest substancja o właściwościach parzących lub paraliżujących (neurotoksyny), nić może przebić pancerz skorupiaka lub skórę kręgowca, w przypadku niektórych stułbiowców jest niebezpieczna dla człowieka,
      • ropalonemy (stenotele, semiofory i eurytele),
      • rabdoidy (mastigofory i amastigofory),
      • biropaloidy;
    • glutynanty (haplonemy) – nić gładka, tępo zakończona, na ogół pokryta lepką substancją,
      • izoryzy,
      • anizoryzy;
  • astomoknidy – nić niedrożna, gruba i lepka, nici plączą ofiarę, obezwładniają mechanicznie,
    • wolwenty (desmonemy, spirotele, aspirotele i ptychonemy) – nić krótsza niż u glutynantów; oplata ofiarę bądź przeciwnika;
• spirocysty – brak knidocylu, pęcherzyk wzmocniony od wewnątrz, skręcona spiralnie nić po wystrzeleniu wraca do pierwotnej pozycji,

Komórki parzydełkowe nie są rozłożone równomiernie. Najliczniej występują dookoła otworu gębowego i na ramionach.

• Biologia. Multimedialna encyklopedia PWN Edycja 2.0. pwn.pl Sp. z o.o., 2008. ISBN 978-83-61492-24-5. Brak numerów stron w książce
• Encyklopedia Biologia. Greg, 2008. ISBN 978-83-7327-756-4. Brak numerów stron w książce
• Czesław Jura: Bezkręgowce : podstawy morfologii funkcjonalnej, systematyki i filogenezy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007. ISBN 978-83-01-14595-8. Brak numerów stron w książce
• Zoologia : bezkręgowce. T. 1. Red. nauk. Czesław Błaszak. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009. ISBN 978-83-01-16108-8. Brak numerów stron w książce