Koszary Wołyńskie – Wikipedia, wolna encyklopedia

Koszary Wołyńskie

Szkic architektoniczny fasady koszar sprzed 1823 roku
Państwo	Polska
Miejscowość	Warszawa
Adres	ul. Zamenhofa 19 róg ul. Gęsiej
Styl architektoniczny	klasycyzm
Architekt	Stanisław Zawadzki
Rozpoczęcie budowy	1784
Ukończenie budowy	1792
Zniszczono	1943
Rozebrano	1965
brak współrzędnych
Multimedia w Wikimedia Commons

Koszary Wołyńskie^[1], także Koszary Artylerii Koronnej – budynek, który znajdował się przy ul. Zamenhofa 19 na rogu z ul. Gęsią^[2] (pierwotnie nosił adres ul. Dzika 2317)^[3][4].

Wybudowany w latach 1784–92 jako koszary Regimentu Fizylierów Artylerii Koronnej i Korpusu Inżynierów Koronnych. W okresie rozbiorów mieścił m.in. koszary Wołyńskiego Pułku Lejb–Gwardii^[2]; od poł. XIX wieku do 1939 więzienie wojskowe; w czasie II wojny światowej zaś w granicach getta warszawskiego, mieścił kolejno Areszt Centralny, siedzibę Judenratu, wychowawczy obóz pracy i KL Warschau; następnie po wojnie obóz NKWD, polski obóz pracy dla Niemców i Centralne Więzienie – Obóz Pracy Warszawa II Gęsiówka^[2]. Koszary, wraz z zabudowaniami, zostały zniszczone podczas obrony Warszawy w 1939 i powstania w getcie. Wypalony gmach rozebrano w 1965^[2].

Budynek zaprojektował generał Stanisław Zawadzki^[2], znany architekt doby klasycyzmu, autor projektu kilku innych warszawskich budowli o przeznaczeniu militarnym, m.in. Koszar Gwardii Konnej Koronnej (modernizacja wcześniejszej budowli), Gwardii Pieszej Koronnej i przebudowy Zamku Ujazdowskiego na koszary Gwardii Pieszej Litewskiej^[5]. W tym czasie w całej Warszawie trwały prace budowlane nad rozbudową infrastruktury wojskowej, poważnie nadszarpniętej przez dekady niedoinwestowania^[6].

Budowa rozpoczęła się w 1784. Trwała osiem lat^[2]. W 1788 do nieukończonego jeszcze budynku wprowadziły się Regiment Fizylierów Artylerii Koronnej i Korpus Inżynierów Koronnych, dla których koszary pozostały miejscem stacjonowania aż do upadku insurekcji kościuszkowskiej w 1794^[2].

W czasie ich powstawania, budynek uznawany był za najozdobniejsze koszary ówczesnej Warszawy^[3].

W latach 1862–1914 koszary zajmował Wołyński Pułk Gwardii, wchodzący w skład 3 Dywizji Piechoty Gwardii. Następnie koszary zostały przekształcone w więzienie. W okresie międzywojennym funkcjonowało tu Wojskowe Więzienie Śledcze Nr I, gdzie w latach 1924–1926 komendantem więzienia był podpułkownik żandarmerii Adam Kubisztal^[7].

Podczas obrony Warszawy we wrześniu 1939 zabudowania koszar mocno ucierpiały na skutek niemieckich bombardowań. 2 października 1940 obiekt znalazł się na terenie warszawskiego getta, a 15 listopada tego samego roku urządzono w nim tzw. Areszt Centralny dla Dzielnicy Żydowskiej (adres: ul. Gęsia 22 lub 24). W sierpniu 1942, w czasie wielkiej akcji deportacyjnej, stał się siedzibą Rady Żydowskiej, która musiała opuścić budynek przy ul. Grzybowskiej 26/28 z powodu wyłączenia z dzielnicy zamkniętej tzw. małego getta^[8]. Od jesieni 1942 istniał również wychowawczy obóz pracy policji bezpieczeństwa.

Budynek został spalony w czasie powstania w getcie, a następnie od lipca 1943 do 5 sierpnia 1944 znajdował się na terenie obozu koncentracyjnego KL Warschau, tzw. „Gęsiówki”. Po wojnie na jego terenie przez krótki czas prowadzony był obóz NKWD (od stycznia do maja 1945), a od połowy 1945 polski obóz pracy dla Niemców odbudowujących Warszawę, który funkcjonował tu do 1949. W okresie 15–25 września 1946 prowadzone były również prace ekshumacyjne. W drugiej połowie 1949 założono na jego terenie Centralne Więzienie – Obóz Pracy Warszawa II Gęsiówka. Obóz zlikwidowano w 1956. Dość dobrze zachowane wypalone mury budynku rozebrano w 1965^[2]. W jego miejscu znajduje się budynek Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN^[9].

• 
  Koszary Wołyńskie na akwareli Aleksandra Majerskiego
• 
  Wypalony gmach koszar w czasie powstania w getcie
• 
  Koszary Wołyńskie widziane z ruin getta, 1945
• 
  Główne wejście w 1958