Kozarze – Wikipedia, wolna encyklopedia

Kozarze

wieś
Kozarze z lotu ptaka
Państwo	Polska
Województwo	podlaskie
Powiat	wysokomazowiecki
Gmina	Ciechanowiec
Wysokość	130 m n.p.m.
Liczba ludności (2015)	428[2][3]
Strefa numeracyjna	86
Kod pocztowy	18-230[4]
Tablice rejestracyjne	BWM
SIMC	0395694
Położenie na mapie Polski Kozarze
Położenie na mapie województwa podlaskiego Kozarze
Położenie na mapie powiatu wysokomazowieckiego Kozarze
Położenie na mapie gminy Ciechanowiec Kozarze
52°40′11″N 22°28′25″E/52,669722 22,473611[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Kozarze – wieś w Polsce, położona w województwie podlaskim, w powiecie wysokomazowieckim, w gminie Ciechanowiec^[5][6]. Leży nad rzeką Nurzec.

W latach 1975–1998 wieś administracyjnie należała do województwa łomżyńskiego.

Nazwa wsi posiada budowę słowotwórczą opartą na strukturze morfologicznej, podobnie jak w przypadku miejscowości: Rybaki czy Piwowary^[7].

Wierni kościoła rzymskokatolickiego należą do parafii Najświętszej Maryi Panny z Fatimy w Ciechanowcu^[8].

Można przypuszczać, że Kozarze istniały już w końcu XI w. W 1075 roku utworzono Biskupstwo mazowieckie, nadając mu ziemie również na wschodnim Mazowszu, w okolicy grodu w Święcku-Strumianach. Gród był otoczony zwartym kręgiem 44 wsi. W tym czasie nie były one wymieniane. W roku 1203 książę Konrad Mazowiecki potwierdził stan posiadania biskupstwa płockiego, wymieniając również wsie należące do kasztelanii święckiej. Dokument ten został w roku 1239 przepisany, zachowując się do naszych czasów. Według historyków zawiera on jednak niewątpliwie autentyczny stan posiadania biskupstwa mazowieckiego i to z czasów jego fundacji^[9].

W akcie tym wymienia się, że: Bucce, Suchinicowo, Cosane (Kozarze), Woynowo, należące również do grodu w Święcku, zostały nadane na uposażenie kościoła w Zuzeli^[10] przez Krystyna Pomianowicza^[11].

• początek XVI w. – Stanisław Kiszka^[12]
• 1542 – Jadwiga Ciechonowska c. Stanisława^[13]
• 1564 – Jan Szwejko (Świejko), który wszedł w posiadanie tej ziemi poprzez ożenek z ostatnią przedstawicielką rodu Ciechanowieckich, Anną^[14]
• królewski regestr poboru w powiecie drohiczyńskim z roku 1580 informuje, że posiadaczami wsi byli:
  • Mikołaj Kiszka, który płacił podatek od 7${\displaystyle {\tfrac {1}{2}}}$ włóki osiadłej (około 130 ha) i od jednego ogrodnika bezrolnego
  • ślachetny Stanisław Swejkowski z cześnikami swemi i dziatkami, niegdy Antoniego Swejka i z p. wdową Stanisławową (Agnes Sadowska c. Andreae Sadowskiego^[15]) z Tworkowic, Kozarzów z włók osiadłych 12 po złotemu, z półwłóczka 1 pustego, gr 5, Od ogrodników bezrolnych 10, po gr. 4^[16]
• w roku 1622 najprawdopodobniej część Kozarzy przeszła na własność Anny Iwanowskiej
• 1624 – Janusz Kiszka, odprzedał część wsi Konstantynowi Eustachemu Zalieskiemu, stolnikowi mścisławskiemu^[17]
• 1627 – Anna Iwanowska zbyła własność Janowi Stanisławowi Sapieże, który rok później przekazał pod zastaw 1000 złotych polskich 4 włóki Bożarskie wraz z poddanymi, pisarzowi ziemskiemu drohickiemu^[18]. W spisie maiętności Ciechanowieckiej, wykonanej na zlecenie nowego właściciela części wsi, wymienieni:
  • Mikołaj Jazgar, wawrzyniec gryczka, Woiciech griczka, Jakub kucaba, Stanisław Ruchai, Symon (?)ysik, każdy uprawiający czwierc ciągłą i podla siebie czynszową
  • Andrzej Parząnczyk pracujący na półwłoce ciągłej i podla siebie czynszową
  • Jan woicik pracujący na półwłoce ciągłej i podla siebie włokę cynszową
  • Ruchaiko zwanem gryczką posiadający półwłoczek kwi(?)sewski zczynszu
  • Andrzej Parzonka uprawiający półwłoki Tendirendzinski zczynszu

Razem tegoż właściciela w Kozarzach: włók ciągłych 2${\displaystyle {\tfrac {1}{2}},}$ czynszowych 4, domów osiadłych 9 z młynarzem, 1 dom pusty^[18].

• w roku 1639 Kozarze należały, prawdopodobnie w części, do Łukasza Ciechanowieckiego-Świejko^[19]
• 1649 – Kazimierz Leon Sapieha zbył część wsi, należącą wcześniej do Anny Kiszczanki (Iwanowskiej), Maciejowi Zadorowskiemu^[12]
• 1649 – Kazimierz Leon Sapieha zapisał w testamencie część wsi, Jerzemu Monwidowi Irzykowskiemu, podkomorzemu drohickiemu. Włościanie z Kozarzy mieli ustalony wymiar dziesięciny snopowej na 20 kop żyta rocznie
• 1673 – częściowym posesjonatem wsi był Nikodem Jabłonowski, pisarz nurski^[20]
• koniec XVII i początek XVIII – Marianna Bremerówna, primo voto Ossolińska, secundo voto Oborska
• 1703 – Franciszek Maksymilian Ossoliński
• 2 kwietnia 1806 – od Fryderyka von Kühlen’a Kozarze nabył Antoni Szczuka^[12]

Po podpisaniu pierwszego traktatu tylżyckiego Nurzec stał się rzeką graniczną. Mieszkańcy wsi (do 1807 r. parafia Ciechanowiec) zostali przydzieleni do parafii w Kuczynie. Dopiero w roku 1998 Biskup łomżyński Stanisław Stefanek erygował w północnej części Ciechanowca nową parafię, pw. NMP z Fatimy^[21], w której znalazły się Kozarze.

Po przeciwnej stronie Nurca, w obszarze od Ciechanowca do Tworkowic, stacjonował oddział wojsk rosyjskich. Obok Ciechanowca wyznaczono tzw. временый лагеръ, przy Tworkowicach Временный Артелериской Лагеръ. Pomiędzy nimi ulokowano постояны лагеръ^[22]. Żołnierze stacjonowali w obozie postojowym w tzw. pałatkach. Wały ziemne chroniące żołnierzy zachowały się do dziś.

W drugiej połowie wieku XVIII w miejscowości znajdowała się karczma będąca własnością rodu Ossolińskich, dzierżawiona przez ciechanowieckich żydów: Lejzora Dawidowicza oraz jego syna Tobiasza Lejzorowicza^[23]. Karczma istniała również w wieku XIX i na początku XX.

Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich podaje, że w roku 1827 w Kozarzach w 23 domach żyło 174 mieszkańców.

Na początku XIX w. cegielnia funkcjonowała w obszarze późniejszego majątku Adamowo^[22]. W II połowie XIX w. w obrębie majątku Nowodwory, którego część należy współcześnie do Kozarzy również założono cegielnię^[24]. Z wypalonych tu cegieł wybudowano między innymi kościół parafialny w Kuczynie i zabudowania pałacowe rodziny Starzeńskich w Ciechanowcu-Nowodworach. Po drugiej wojnie światowej próbowano cegielnię uruchomić ponownie, lecz zrezygnowano z powodu niewielkich już złoży gliny.

Pod koniec XIX w. wieś w powiecie mazowieckim, gmina Klukowo, parafia Kuczyn. Osad 42. Grunty rolne o powierzchni 639 morgów^[24]. W roku 1929 wymieniony, gospodarujący na 118 ha ziemi w Adamowie, właściciel ziemski – Kołaczkowski Stan^[25].

W roku 1921 we wsi 51 gospodarstw i 292 mieszkańców (146 mężczyzn i 146 kobiet). Wszyscy zadeklarowali narodowość polską i wyznanie rzymskokatolickie. W folwarkach: Adamowo 1 dom i 6 mieszkańców, w Dominikowie 4 domy i 96 mieszkańców^[26].

W 1939 r. Kozarze na krótko znalazły się pod okupacją niemiecką, a na mocy porozumienia rosyjsko-niemieckiego z dnia 23 sierpnia 1939 i dodatkowego, tajnego protokołu z dnia 28 września 1939 pod rosyjską. W obszarze pobliskiego majątku Dominikowo znajdowało się polowe lotnisko rosyjskie oraz szkoła kadetów^[12], natomiast w Adamowie, również wysiłkiem mieszkańców Kozarzy, Sowieci zbudowali cztery bunkry, wchodzące w skład Linii Mołotowa. Pod piąty wykonano wykopy, lecz z powodu niemieckiego uderzenia w dniu 22 czerwca 1941 zaplanowanego zadania nie ukończono.

Wyzwolenie Kozarzy spod okupacji hitlerowskiej nastąpiło 13 sierpnia 1944 roku^[27].

• okres pierwszych Piastów i rozbicia dzielnicowego – Mazowsze
• 1320–1358 – Litwa
• sierpień 1358–około 1428 – Mazowsze
• 1428–1440 – Litwa
• 1440–1446 – ziemia drohiczyńska i mielnicka zostały zajęte przez Bolesława IV^[28]
• 1446–1513 – województwo trockie na Litwie^[12]
• 1513–1569 – województwo podlaskie w ramach Wielkiego Księstwa Litewskiego
• 1569–1795 – województwo podlaskie w ramach Korony Królestwa Polskiego
• 1795–1807 – Prusy Nowowschodnie, Powiat drohiczyński
• 1807–1815 – Księstwo Warszawskie, Powiat tykociński
• 1815–1914 – Królestwo Kongresowe, od 1867 Powiat mazowiecki
• 1915–1918 – Generalne Gubernatorstwo Warszawskie
• II Rzeczpospolita – Powiat wysokomazowiecki
• od 10 IX–28 IX 1939 – okupacja niemiecka
• 29 IX 1939 – 22 VI 1941 – (okupacja sowiecka) – obwód białostocki
• 22 VI 1941–13 VIII 1944 – Prusy Wschodnie, Bezirk Bialystok
• 1944–31 XII 1972 – Powiat wysokomazowiecki
• 1 I 1973 – 31 V 1975 – Powiat siemiatycki
• 1 VI 1975–31 XII 1998 – Województwo łomżyńskie, Gmina Ciechanowiec
• od 1I 1999 – Województwo podlaskie, Powiat wysokomazowiecki

W wyniku reformy rolnej z lat 1944–1945 w obrębie Kozarzy znalazł się w całości pobliski majątek ziemski Adamowo (ostatni przedwojenny właściciel Józef Gromada), jak i w dużej części Dominikowo (wchodzący w skład posiadłości ziemskiej Nowodwory) – ostatni właściciel Michał Starzeński.

• 1944 – przygotowanie budynku szkoły do prowadzenia zajęć
   Osobny artykuł: Szkoła Podstawowa w Kozarzach.
• połowa lat 50. – doprowadzenie programu I Polskiego Radia z radiowęzła w Ciechanowcu za pomocą linii napowietrznej. Odbiornikami były tzw. toczki, zwane również kołchoźnikami. Instalacja działała do końca lat 60.
• koniec lat 50. – położenie nowego bruku w części wioski
• 1959 – zbudowano nową szkołę. W starej urządzono dwa mieszkania dla nauczycieli
• grudzień 1960 – doprowadzenie energii elektrycznej, oświetlenie wioski lampami ulicznymi
• początek lat 60. – Kółko rolnicze zostało wyposażone w podstawowy sprzęt
• 1963 – utworzenie strefy przeciwpożarowej w środkowej, najbardziej zagęszczonej części wsi – wymiana słomianego przykrycia dachów na ognioodporne przykrycie dachówkowe lub eternitowe
• połowa lat 60. – utwardzenie żwirem pozostałej części drogi prowadzącej do Ciechanowca
• 1974 – urządzenie przez członków LZS boiska piłki nożnej na tzw. wądoliskach, przy współpracy z władzami Gminy w Ciechanowcu
• 1975 – zorganizowanie Klubu Rolnika, wyposażenie pomieszczenia w stoliki, krzesła, szafki
• 1979 – adaptacja budynku szkoły podstawowej na potrzeby Domu Pomocy Społecznej dla 18 pensjonariuszy
• 1981 – położenie dywanika asfaltowego na żwirowej części drogi
• 1985 – rozpoczęcie budowy nowych obiektów DPS, gdzie umiejscowiono też kaplicę pod wezwaniem Miłosierdzia Bożego, dostępną również dla mieszkańców wioski. Inwestycję ukończono w roku 1994
• początek lat 90. – budowa remizy strażackiej z przestronną salą i zapleczem kuchennym. Strażacy dysponują jednym wozem bojowym
• początek lat 90. – doprowadzenie wody ze studni głębinowej w Ciechanowcu z możliwością podłączenia węży strażackich do sieci wodnej
• 1995 – uruchomienie oczyszczalni mechaniczno-biologicznej przy Domu Pomocy Społecznej o przepustowości 40 m³/d.
• 2001 – przebudowa i wyasfaltowanie brukowanej części drogi
• 2005 – położenie chodnika z jednej strony zmodernizowanej drogi^[29]
• wrzesień 2008 – zakup średniego samochodu strażackiego dla OSP^[30]
• 2010 – opracowanie Planu odnowy miejscowości Kozarze^[31]
• 2011:
  • IV-VIII – prace nad przebudową świetlicy wiejskiej wraz z zagospodarowaniem otoczenia^[32]
  • 3 IX – w pięćdziesiątą rocznicę powstania, OSP w Kozarzach otrzymała sztandar ufundowany przez instytucje, firmy i osoby prywatne^[33]
  • XII – przebudowa drogi dojazdowej do remizy OSP^[34]
• 2015:
  • IV-VI – montaż kolektorów słonecznych wraz z oprzyrządowaniem
  • X – położenie instalacji światłowodowej w związku z „Budową nadbużańskiej szerokopasmowej sieci dystrybucyjnej – realizacja I i II etapu” w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podlaskiego na lata 2007–2013^[35]

W roku 2009 Kozarze były najbardziej zaludnioną wsią w gminie (4,7% ogółu populacji). Na 103 zabudowania, niewiele ponad dwadzieścia rodzin zajmowało się prowadzeniem gospodarstwach rolnych. Kilka osób pracowało w pobliskim Ciechanowcu, a kilkunastoosobowa grupa w Domu Pomocy Społecznej, w którym mieszka stała, 114 osobowa grupa pensjonariuszy. Kilkadziesiąt osób pobierało rentę lub emeryturę. Naliczono również 14 osób bezrobotnych^[36].

Wykres liczby ludności Kozarzy:

^{[37][24][38][39][31][40][41][42]}:

Klimat ma charakter umiarkowany, przejściowy z wyraźnym wpływem czynników kontynentalnych. Lato trwa średnio 60–70 dni, a zima 100–110. Według A. Górniaka Kozarze leżą w obrębie mazowieckiego regionu klimatycznego, subregion nadbużański. Suma rocznych opadów wynosi około 600 mm. Ich największa intensywność przypada od kwietnia do września (60%). Dominują wiatry zachodnie – 23,9% o średniej prędkości 2,3 m/s.

Płynący w pobliżu Nurzec wyznacza naturalną granicę między Wysoczyzną Wysokomazowiecką a Drohiczyńską. Wysokości względne pomiędzy poszczególnymi formami morfologicznymi dochodzą do kilkunastu metrów, a nachylenia terenu sięgają miejscami ponad 20°.

W okolicy przeważają sosnowe lasy o umiarkowanemu zwarciu podszytu.

Część wsi zawiera się w tzw. Obszarze Chronionego Krajobrazu Doliny Bugu i Nurca.

•  Osobny artykuł: Ochotnicza Straż Pożarna w Kozarzach.
  , jednostka typu „S”, Kozarze 9B, 18-230 Ciechanowiec
• Stowarzyszenie na rzecz osób niepełnosprawnych „NATURA”, Kozarze 63, 18-230 Ciechanowiec
• Stowarzyszenie „TUTOR”, Kozarze 93, 18-230 Ciechanowiec
• Dom Pomocy Społecznej

• dwa gospodarstwa agroturystyczne, w tym jedno o profilu artystyczno-ekologicznym
• cztery zakłady świadczące usługi remontowo-budowlane
• zakład krawiectwa damskiego, ciężkiego i męskiego
• sklep spożywczy
• firma handlu stałego i obwoźnego

• Adam Wilkowski (1897–1941) – kapłan diecezji płockiej
• Stanisław Tenderenda (1898–1984) – ksiądz katolicki, prałat, profesor w Seminarium Duchownym w Płocku
• Stanisław Wilkowski (1914–1969) – kapelan, redaktor
• Czesław Wilkowski (1916–2009) – ksiądz katolicki, Kanonik Honorowy Kapituły Kolegiackiej Sejneńskiej
• Zdzisław Tadeusz Mikołajczyk (1928–2007) – ksiądz katolicki, prałat, kapelan Jego Świątobliwości

• dwa domy drewniane z początku XX w.
• cmentarz–mogiła zbiorowa, z okresu II wojny światowej, przy drodze do Ciechanowca. Pochowano tu około 200 Polaków, Żydów, jeńców radzieckich rozstrzelanych w latach 1941–1944. Wpisany do rejestru zabytków pod nr rej. A-427, decyzją wojewody łomżyńskiego z dnia 30 grudnia 1991 r.^[43]
• mogiła zbiorowa – zlokalizowana w lesie, między wsią Kozarze i Zaszków. Granitowa płyta memoratywna z napisem: Wymordowani przez okupanta hitlerowskiego w czerwcu 1944 r. Cześć Ich Pamięci. Pochowano tu 80 niezidentyfikowanych osób narodowości polskiej^[44]
• przydrożny krzyż z roku 1890,za którym pochowani są zabici z okresu I wojny światowej
• fragment czółna (dłubanki), długości 5,35 m, z I w. p.n.e., znaleziony nad urwiskiem Nurca, wykonany z drewna dębowego, konserwowany w latach 1999–2004 w Muzeum Archeologicznym w Biskupinie. Współcześnie zabytek jest wyeksponowany w Muzeum Rolnictwa im. ks. Krzysztofa Kluka w Ciechanowcu^[45].

Wielka wiosenna panorama Kozarzy

11 listopada 2019 roku podjęto procedurę związaną z ustanowieniem herbu i flagi wsi. Wybrano dziewięcioosobową Komisję społeczną, w tym przewodniczącego.^[46] 4 grudnia ogłoszono konkurs otwarty na projekt herbu i flagi.^[47] 3 lipca 2020 roku Komisja społeczna podjęła uchwałę w sprawie wzorów herbu i flagi dla wsi Kozarze.^[48]

Herb: Tarcza typ hiszpański, zielona, przedzielona w pas białą falą symbolizującą wody rzeki Nurzec. Na górnej części kozioł srebrny (biały) ze złotymi (żółtymi) rogami i kopytami, zwrócony w lewo. Na środku dolnej części srebrne koło młyńskie. Młyn w Kozarzach funkcjonował przez kilka wieków. Koło młyńskie jest jednocześnie symbolem mozolnej, rolniczej pracy. Po lewej i prawej stronie tarczy, na wskroś, dwa stojące, złote (żółte) kłosy pszenicy, w odbiciu lustrzanym

Flaga: Barwy identyczne jak w herbie. Proporcje płata w stosunku 5:8. Płat zielony, podzielony białą, poziomą falą symbolizującą wody rzeki Nurzec na dwa, w stosunku ¾ do ¼. Na górnej części (¾) kozioł srebrny (biały) ze złotymi (żółtymi) rogami i kopytami, zwrócony w lewo

• Kozarzew, Kozarzewek, Kozarzewo