Krzyk (obraz) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Krzyk

Skrik

Autor	Edvard Munch
Data powstania	1893
Medium	olej, tempera i pastel na kartonie
Wymiary	91 × 73,5 cm
Miejsce przechowywania
Miejscowość	Oslo
Lokalizacja	Narodowe Muzeum Sztuki, Architektury i Projektowania
Multimedia w Wikimedia Commons

Krzyk (norw. Skrik) – obraz ekspresjonistyczny namalowany w 1893 r. przez norweskiego artystę Edvarda Muncha. Wielu krytyków sztuki uznało Krzyk za największe dzieło Muncha. Ich zdaniem obraz przedstawia współczesnego człowieka przeszytego bólem egzystencjalnym. Krajobraz w tle przedstawia fiord w pobliżu Oslo, widoczny ze wzgórza Ekeberg. Obrazowi nadawano też tytuł Płacz.

Krzyk, obok takich obrazów jak Mona Lisa Leonarda da Vinci czy Słoneczniki Vincenta van Gogha, należy do najbardziej znanych obrazów na świecie. Jest uważany za arcydzieło ekspresjonizmu.

Munch namalował w latach 1892–1895 cztery obrazy pod tytułem Krzyk, stosując różne techniki malarskie. Serię tę nazwał Fryz życia, a poświęcona była śmierci, strachowi i miłości. Pierwszy obraz (1893) w technice łączonej z wykorzystaniem farby olejnej, tempery oraz pasteli na kartonie (91 × 73,5 cm) przechowywany jest w Narodowej Galerii w Oslo, kolejny obraz (1910) w temperze na kartonie (wymiary 83,5 × 66 cm) znajduje się w Muzeum Muncha w Oslo. Pozostałe dwa obrazy z serii zostały wykonane techniką pasteli: trzecia wersja także znajduje się w Muzeum Muncha, a czwarta wersja (1895) znajdowała się w zbiorach prywatnego kolekcjonera Pettera Olsena. W 2012 Olsen sprzedał posiadany przez siebie egzemplarz dzieła za sumę ponad 119 mln dolarów i w chwili finalizowania transakcji była to najwyższa jak to tej pory kwota zapłacona za dzieło sztuki na rynku aukcyjnym^[1].

Edvard Munch przeniósł również swoje dzieło do litografii, aby obraz można było powielić i rozesłać na cały świat.

Munch napisał na temat Krzyku następujące słowa:

Szedłem ścieżką z dwojgiem przyjaciół – słońce miało się ku zachodowi – nagle niebo wypełniła krwista czerwień – zatrzymałem się, czując wyczerpanie i oparłem się na barierce – nad czarno-błękitnym fiordem było widać krew oraz języki ognia; – moi przyjaciele szli dalej, a ja stałem tam i trząsłem się z wrażenia – poczułem nieskończony krzyk przepływający przez naturę^[2].

Wypowiedź ta skłoniła niektórych krytyków do stwierdzenia, że osoba na obrazie nie krzyczy, lecz niemo otwiera usta w reakcji na krzyk przepływający przez naturę. W tym samym czasie siostra Muncha, Laura została oddana do szpitala psychiatrycznego u podnóża Ekebergu.

Inna, nowsza teoria głosi, że autor mógł zaczerpnąć inspirację z wydarzenia roku 1883, kiedy to 27 sierpnia doszło do erupcji wulkanu Krakatau. Popioły tego wulkanu przykryły ziemię, a niebo podczas zachodów słońca przybierało ciemnoczerwony kolor^[3].

Krzyk uważany jest za pierwszy charakterystyczny obraz ekspresjonistów i za najbardziej charakterystyczny dla malarstwa duszy Muncha. Wymowa obrazu opiera się głównie na środkach wyrazu malowanej postaci, kolorach i prowadzeniu pędzla. Pierwszy plan ukazuje groteskową postać w nienaturalnych kolorach, która nie może być wizją postaci realnie istniejącej. Munch, opuszczając swoje duchowe wnętrze, wizualizuje bezradną stronę życia: strach i Apokalipsę. Siła wyrazu motywów obrazu ma sugerować bliskość i podobieństwo do egzystencji każdego człowieka. Zaobserwowano w chronologii powstawania kolejnych wersji obrazu, że kolor tła rozwijał się od jasnopomarańczowego do ciemnoczerwono-pomarańczowego.

Dnia 12 lutego 1994 r. z Narodowej Galerii w Oslo skradziono jedną z wersji obrazu (w odcieniu czerwono-pomarańczowym). Odzyskano ją po 3 miesiącach. 22 sierpnia 2004 r. z Munch-museet (Muzeum Muncha) w Oslo skradziono inną, jasnopomarańczową wersję obrazu. Została wyniesiona w biały dzień na oczach sterroryzowanych bronią strażników i widzów. Wraz z nim ukradziono inny obraz Muncha, Madonnę. Podczas procesu osób podejrzanych o napad pojawiły się podejrzenia, że obraz zniszczono, jako niezbywalny na czarnym rynku. Obraz, wartości ok. 54 milionów euro, został odnaleziony po dwóch latach i 9 dniach, 31 sierpnia 2006 r., kiedy to norweska policja odzyskała skradzione dzieło. Informację na temat miejsca przechowywania obrazu podał jeden z przestępców sądzonych w procesie o napad na bank NOKAS w Stavanger. Oba napady były ze sobą powiązane i współpraca z policją stała się szansą na uzyskanie niższego wyroku w sprawie NOKAS.

2 maja 2012 dom aukcyjny Sotheby’s sprzedał obraz za 119 922 500 dolarów. Sprzedawcą był Petter Olsen, norweski biznesmen, którego ojciec był sąsiadem i przyjacielem Muncha^[4].

• Słynna maska mordercy z filmu Krzyk była wzorowana na twarzy postaci z obrazu Muncha
• Jacek Kaczmarski napisał wiersz „Krzyk” zainspirowany tym obrazem, który stał się tekstem piosenki tytułowej jednej z jego płyt^[5]

Zobacz wiadomość w serwisie Wikinews pt. odnalezienia "Krzyku" i "Madonny"

• Wersja obrazu Krzyk uznana za zniszczoną w 2004 r. odzyskana w 2006. [dostęp 2009-09-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-01-08)]. (ang.).
• Strona Muzeum Muncha w Oslo. [dostęp 2020-08-10]. (ang.).
• Noah Charney, Why is "The Scream" screaming? (ang.), kanał „TED-Ed” na YouTube, 4 kwietnia 2024 [dostęp 2024-10-05].