Lamed Szapiro – Wikipedia, wolna encyklopedia

Lamed Szapiro (właśc. Lewi Jehoszua Szapiro^[1], ur. 26 lutego^?/10 marca 1878 w Rzyszczowie, zm. 25 sierpnia 1948 w Los Angeles) – żydowski prozaik i poeta^[2], piszący w jidysz, a także po rosyjsku i hebrajsku^[1].

Urodził się 10 marca 1878 r. w Rzyszczowie^[3] na Ukrainie, w ówczesnej guberni kijowskiej, Imperium Rosyjskiego. Otrzymał tradycyjne żydowskie wykształcenie, a ponadto nauczył się języka rosyjskiego i wiele wysiłku poświęcał na samokształcenie^[2]. W 1896 r. wyjechał do Warszawy, w której zetknął się z Icchokiem Perecem^[4]. Kolejne dwa lata poszukiwał pracy, a następnie powrócił na Ukrainę, gdzie utrzymywał się z korepetycji^[5]. Przeżycia związane z ówczesnymi pogromami Żydów znacząco wpłynęły na mroczny klimat jego utworów. W 1903 r. Szapiro wrócił do Warszawy, gdzie Icchok Lejb Perec kształcił jego warsztat literacki^[6] i pomógł mu w publikacji debiutanckich Skrzydeł. Rok później wydał dłuższe opowiadanie pod tytułem Icek Mamzer, opublikowane w czasopiśmie redagowanym przez Awroma Rajzena^[2].

W 1905 r. Szapiro wraz z matką^[7] wyjechał do Ameryki. Najpierw jednak przez rok przebywał w Londynie, nawiązując przyjaźń z żydowskim pisarzem Josefem Chaimem Brennerem(inne języki) (również pochodzącym z Ukrainy). Po przybyciu do Nowego Jorku w 1906 r. i pracy w „The Forward” zaczął publikować swoje makabryczne opowieści o pogromach: Pocałunek (1907), Wylej swój gniew (1908), Krzyż (1909), W martwym mieście (1910). Twórczość Szapiry zrywała z satyryczną tradycją klasycznych pisarzy jidysz, akcentując przemoc (morderstwo, gwałt, kanibalizm^[8]) i realizm psychologiczny. Po raz trzeci na rok powrócił do Warszawy, gdzie pracował jako korespondent żydowskiego czasopisma „Der Fraynt”^[5]. Ostatecznie w 1911 r. wrócił na stałe do Stanów Zjednoczonych. Do 1919 roku Szapiro napisał dwie swoje najbardziej znane opowieści o pogromach: Biała chała i Żydowskie królestwo. Te utwory stanowią jedne z najbardziej estetycznie wysublimowanych i psychologicznie złożonych dzieł dotyczących tematu pogromu w nowoczesnej literaturze żydowskiej^[9].

W tym czasie Szapiro zaczął dużo pić, cierpiał na częste depresje i pisał coraz bardziej sporadycznie. Nadzieje na udoskonalenie wynalazku kina kolorowego zaprowadziły Szapira do Los Angeles w 1921 r. Jego ukochana żona zmarła tam w 1927 r., a pisarz wrócił do Nowego Jorku^[5]. W mieście tym pracował w kilku czasopismach literackich i działał w ruchu komunistycznym^[2].

W 1939 r. ponownie osiadł w Los Angeles, gdzie zmarł 25 sierpnia 1948 r. jako mieszkaniec garażu^[10], alkoholik i nędzarz. Został pochowany na cmentarzu Mount Zion(inne języki) we wschodnim Los Angeles obok żony^[3]. Na macewie umieszczono napis: „Lamed Levi Shapiro, autor Di jidysze meluche”^[8].

• Di jidysze meluche (Żydowskie królestwo, 1919) – zbiór opowiadań zawierający obraz pogromów żydowskich na Ukrainie
• Nujorkisz (Po nowojorsku, 1931) – pierwsza powieść modernistyczna w literaturze jidysz
• Ksowim (Pisma, 1949)^[1]

Na język polski przetłumaczony z jidisz po raz pierwszy^[11] przez Bellę Szwarcman-Czarnotę: Biała chała („Midrasz”, 5:2014)^[12], Wylej swój gniew (2023, Warsztaty Kultury^[13][14]).

• Wylej swój gniew. BiblioNETka. [dostęp 2023-12-10].
• Lamed Shapiro. babelio.com. [dostęp 2023-12-10]. (fr.).
• Ламед Шапиро: Еврейское царство. lechaim.ru, 2023. [dostęp 2023-12-10]. (ros.). (Di jidysze meluche w tłumaczeniu na język rosyjski)