Lotnisko wojskowe Smoleńsk-Siewiernyj – Wikipedia, wolna encyklopedia

Lotnisko wojskowe Smoleńsk-Siewiernyj
Военный аэродром Смоленск-Северный
Ilustracja
Brama wjazdowa na teren lotniska
Państwo

 Rosja

Obwód

 smoleński

Miejscowość

Smoleńsk

Właściciel

Ministerstwo Obrony Federacji Rosyjskiej[1] (jednostka wojskowa nr 06755[2])

Data otwarcia

lata 20. XX wieku

Kod IATA

brak[3]

Kod ICAO

XUBS[4]

Strefa czasowa

UTC +4

Wysokość

255 m n.p.m.

Drogi startowe
Kierunek 08/26:

beton, 2500 m

Położenie na mapie Rosji
Mapa konturowa Rosji, blisko lewej krawiędzi nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Lotnisko wojskowe Smoleńsk-Siewiernyj”
Położenie na mapie obwodu smoleńskiego
Mapa konturowa obwodu smoleńskiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Lotnisko wojskowe Smoleńsk-Siewiernyj”
Położenie na mapie Smoleńska
Mapa konturowa Smoleńska, u góry znajduje się punkt z opisem „Lotnisko wojskowe Smoleńsk-Siewiernyj”
Ziemia54°49′29″N 32°01′34″E/54,824722 32,026111
Multimedia w Wikimedia Commons
Wejście do Smoleńskiej Fabryki Samolotów obok lotniska. Widoczny Order Czerwonego Sztandaru Pracy
Wojskowy radar typu RSP-6M, zbliżony do modelu wykorzystywanego na lotnisku Smoleńsk-Siewiernyj
Pas startowy lotniska, 2010
Lotnisko Smoleńsk-Siewiernyj w kwietniu 2010 roku. Na drugim planie wycofane z eksploatacji wojskowe samoloty transportowe[5]
Kamień poświęcony pamięci ofiar katastrofy smoleńskiej na terenie lotniska, kwiecień 2012 roku

Lotnisko wojskowe Smoleńsk-Siewiernyj (Smoleńsk-Północny, ros. военный аэродром Смоленск-Северный) – nieczynne lotnisko w dawnej bazie lotniczej Sił Powietrznych Federacji Rosyjskiej[6], położone na obrzeżach Smoleńska w Rosji (ok. 3 km na północ od głównego dworca kolejowego w Smoleńsku), na terytorium Moskiewskiego Okręgu Wojskowego[7], okazjonalnie wykorzystywane do przyjmowania samolotów[8]. W 2010 roku lotnisko Siewiernyj nie było uwzględnione w AIP Federacji Rosyjskiej[9]; władze obwodu smoleńskiego planowały wyremontować obiekt, który miał przyjmować samoloty wojskowe i cywilne[6].

Infrastruktura

[edytuj | edytuj kod]

Na lotnisku Siewiernyj, typowym dla Układu Warszawskiego lotnisku wojskowym o betonowym pasie startowym długim na 2500 m i szerokim na 49 m, do naprowadzania rosyjskich samolotów wojskowych wykorzystywano tzw. radiotechniczny system bliskiej nawigacji, RSBN (ros. радиотехническая система ближней навигации, РСБП), stosowany w Rosji jedynie w lotnictwie wojskowym[10].

W 2010 roku lotnisko nie posiadało wieży kontroli lotów i kierowanie lotami odbywało się z tzw. punktu startowego dowodzenia (SKP; ros. стартово-командный пункт, СКП)[11]. Lotnisko nie było wyposażone w Instrument Landing System (ILS), jedynie w dwie radiolatarnie bezkierunkowe (NDB) typu PAR-10S z markerami E-615.5[12], umożliwiające lądowanie w kierunku ze wschodu na zachód[13] kursem 259 stopni[12]. Dalsza radiolatarnia prowadząca, numer fabryczny 1004567, częstotliwość 310 kHz, została wyprodukowana w 1990 roku, a jej marker, numer fabryczny 59278, w 1989 roku; bliższa radiolatarnia prowadząca, numer fabryczny 7643, częstotliwość 640 kHz i jej marker, numer fabryczny 0147, zostały wyprodukowane w 1981 roku[12]. Radiolatarnie PAR-10S, wytwarzane przez zakłady produkcyjne „Irtysz” w Omsku[14], znajdowały się na wschodniej stronie pasa startowego i były rozmieszczone: pierwsza w odległości 1050 m od progu pasa, druga w odległości 6280 m[12]. Lokalizacja drugiej radiolatarni w odległości 6280 m od progu pasa była nietypowa[12], różna od najczęściej stosowanej 4 km[15] (według niektórych źródeł faktyczna odległość między radiolatarniami mogła wynosić 4,5 km[16]). Radiolatarnie PAR-10S oraz markery E-615 były certyfikowane przez Międzypaństwowy Komitet Lotniczy (ros. Межгосударственный авиационный комитет, MAK)[17], organ wykonawczy Wspólnoty Niepodległych Państw.

Lotnisko posiadało radar RSP-6M2 o numerze fabrycznym 9672, wyprodukowany w 1989 roku[12] (rosyjski radar wojskowy wykorzystywany w trudnych warunkach meteorologicznych[18]). Radar był ustawiony ok. 200 metrów na północ od pasa startowego, w równych odległościach 1250 m od progów pasa startowego, oznaczonych liczbami 8 (próg po stronie wschodniej) i 26 (próg po stronie zachodniej)[12].

Odbiornik na pokładzie samolotu potwierdzał przelot nad markerami radiolatarni. Ten system lądowania nazywany jest w Polsce Radiolokacyjnym Systemem Lądowania (RSL), w Rosji systemem RSP (ros. радиолокационная система посадки, РСП), a w krajach anglojęzycznych systemem naziemnej radiolokacyjnej kontroli zbliżenia i lądowania (ang. ground-controlled approach, GCA)[19].

Oprócz tego lotnisko wyposażone było w kodowo-neonowy sygnalizator świetlny KNS (ros. кодовый неоновый светомаяк, КНС), czyli czerwoną lampę wysyłającą sygnały świetlne z zakodowaną alfabetem Morse’a literą, ustawioną obok bliższej radiolatarni prowadzącej[19]. Do jesieni 2009 roku, gdy rozformowano pułk wojskowego lotnictwa transportowego stacjonujący w Smoleńsku, na lotnisku Siewiernyj znajdował się sprzęt nawigacyjny umożliwiający lądowanie w kierunku z zachodu na wschód; jesienią 2009 roku został on zdemontowany[13]. W kwietniu 2010 roku w kursie lądowania 259 stopni znajdowało się oprzyrządowanie techniki świetlnej SS-1[1].

Na południowy wschód od lotniska znajdują się warsztaty Smoleńskiej Fabryki Samolotów SmAZ (ros. Смоленский авиационный завод, СмАЗ)[20], która w okresie istnienia ZSRR produkowała m.in. samoloty Jak-18T, zaprojektowane przez Biura Projektowe Jakowlewa (w latach 1973–1983 przeszło 500 sztuk samolotów Jak-18T)[21]. W Smoleńskiej Fabryce Samolotów nadal remontuje się samoloty Jak-18T, Jak-40 i Jak-42[22]. Na mocy Rozporządzenia Rządu Federacji Rosyjskiej nr 1034-r z 10 sierpnia 2007 roku lotnisko Siewiernyj uzyskało status tzw. lotniska wspólnego bazowania (ros. аэродром совместного базирования)[23], na którym oprócz samolotów wojskowych mogły bazować również statki powietrzne lotnictwa doświadczalnego znajdujące się w gestii Ministerstwa Przemysłu i Energetyki Federacji Rosyjskiej, należące do zakładów lotniczych w Smoleńsku[24].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Lotnisko powstało w latach 20. XX wieku[25]. W marcu 1943 roku, w czasie II wojny światowej, na lotnisku Siewiernyj członkowie niemieckiego antynazistowskiego ruchu oporu próbowali przeprowadzić zamach na Adolfa Hitlera; w startującym z lotniska samolocie wiozącym Hitlera umieszczono bombę, która jednak nie wybuchła w trakcie lotu[26]. Według opisu polskiego pisarza Józefa Mackiewicza w owym okresie lotnisko Siewiernyj było „ubite z gliny” i przypominało „kort tenisowy”[26].

Po II wojnie światowej lotnisko Smoleńsk-Siewiernyj z biegiem czasu przekształciło się w lotnisko 1. klasy z pasem startowym długości 2500 m i szerokości 49 m, gdzie możliwe stało się przyjmowanie samolotów o masie powyżej 75 ton[25]. W okresie zimnej wojny, w latach 1951–1991, stacjonowały tu samoloty MiG-23 i Su-27 ze 401 i 871 Pułku Myśliwskiego[25].

W latach 1946–2009 na lotnisku stacjonował 103 Gwardyjski Krasnosielski Pułk Lotnictwa Transportowego im. Bohatera Związku Radzieckiego W. S. Grizodubowej (ros. 103-й гвардейский Красносельский Краснознамённый военно-транспортный авиационный полк имени Героя Советского Союза В. С. Гризодубовой[27], tzw. jednostka wojskowa nr 15401, ros. войсковая часть № 15401[28]), wyposażony w samoloty Ił-76M i Ił-76MD[29]. W latach 1998–2009 wchodził on w skład 61 Armii Lotnictwa Transportowego Naczelnego Dowództwa (ros. 61-я воздушная армия Верховного главнокомандования (Военно-транспортная авиация))[30][31] ze sztabem w Moskwie[32]. W latach 2006–2009 dowódcą pułku był płk gwardii Nikołaj Jewgienjewicz Krasnokutski[33][28], pilot wojskowy 1. klasy[27]. Poza tym w bazie stacjonowały dwie jednostki wojskowe obsługujące pułk – jednostka wojskowa nr 06755 (ros. войсковая часть № 06755), należąca do służb tyłowych[34] i jednostka wojskowa nr 64402 (ros. войсковая часть № 64402)[34]. Lotnisko było wykorzystywane jako miejsce składowania i demontażu wojskowych samolotów transportowych Ił-76 przeznaczonych do złomowania[5].

15 października 2009 roku 103 Gwardyjski Krasnosielski Pułk Lotnictwa Transportowego został rozformowany; samoloty przekazano do baz lotniczych w Orenburgu i Taganrogu (sztandar do bazy w Orenburgu)[29]. 70 proc. żołnierzy pułku przeniesiono do innych jednostek (w Twerze, Pskowie, Taganrogu i innych miastach[28]), 30 proc. odeszło do rezerwy[29] a odpowiedzialność za lotnisko przejęła wojskowa komendantura lotnicza (ros. авиационная комендатура)[28] – jednostka wojskowa nr 06755[2], czyli tzw. batalion materiałowo-technicznego zabezpieczenia lotniska (ros. батальон материального и технического обеспечения аэродрома)[35]. W 2010 roku w batalionie tym służyło przeszło 50 oficerów i żołnierzy; monitorowali oni stan pasa startowego i prowadzili prace konserwatorskie[8] (w listopadzie 2009 roku stan osobowy jednostki wojskowej nr 06755 znacznie zmniejszono, zwalniając z niej ok. 90 osób; liczebność jednostki wojskowej nr 064402 również ograniczono[36]). W 2010 roku dowódcą komendantury lotniczej lotniska Siewiernyj (jednostki wojskowej nr 06755) był Siergiej Kokariew[37], a zastępcą dowódcy ppłk Pawieł Plusnin[38].

Po rozformowaniu 103 Gwardyjskiego Krasnosielskiego Pułku Lotnictwa Transportowego lotnisko Siewiernyj przyjmowało samoloty nie częściej niż raz w miesiącu, zwykle z wyższymi urzędnikami z Moskwy; z powodu braku na lotnisku własnych służb kontroli ruchu lotniczego, w celu przyjęcia samolotu każdorazowo przyjeżdżała do Smoleńska grupa kontrolerów lotniczych z Tweru[8] (znajduje się tam baza lotnicza Twer-Migałowo, gdzie pierwotnie stacjonowały jednostki 61 Armii Lotnictwa Transportowego Naczelnego Dowództwa i sztab wchodzącej w jej skład dywizji lotniczej[32][7], a od 2010 roku znajdowała się 6955 Mginska Baza Lotnicza (ros. 6955-я Мгинская Краснознаменная авиационная база)[39], podlegająca Dowództwu Wojskowego Lotnictwa Transportowego (ros. Командование Военно-транспортной Авиации), powstałemu z przekształcenia 61 Armii Lotnictwa Transportowego[40]).

Do października 2009 roku lotnisko Siewiernyj przyjmowało przede wszystkim wojskowe samoloty transportowe; niekiedy lądowały na nim samoloty z delegacjami państwowymi odwiedzającymi Smoleńsk[28] (np. 17 września 2007 roku, gdy na lotnisku wylądował polski samolot z Prezydentem RP Lechem Kaczyńskim, udającym się wraz z polską delegacją do Katynia[41]). W grudniu 2009 roku minister obrony Rosji Anatolij Sierdiukow wyraził zgodę na zmianę statusu lotniska; sugerował, by administracja obwodu smoleńskiego opracowała odpowiednią koncepcję; obiekt planowano przekształcić w cywilne lotnisko towarowe[42]. 5 kwietnia 2010 roku zatwierdzono akt przeglądu technicznego lotniska Siewiernyj; wynikało z niego, że jest ono gotowe do przyjmowania specjalnych rejsów samolotów Jak-40 i Tu-154 kursem 259 stopni przy minimum pogody 100 m (podstawa chmur) i 1000 m (widzialność)[43].

Po zamknięciu cywilnego portu lotniczego Smoleńsk-Jużnyj, w którym regularne loty zakończyły się w 1991 roku[13], jest to jedyne lotnisko w Smoleńsku zdolne do przyjmowania większych samolotów.

Wypadki i incydenty lotnicze

[edytuj | edytuj kod]

Katastrofa polskiego Tu-154

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Katastrofa polskiego Tu-154 w Smoleńsku.

10 kwietnia 2010 roku na lotnisku Siewiernyj uległ katastrofie samolot Tu-154M nr 101 z Prezydentem RP Lechem Kaczyńskim i polską delegacją udającą się do Katynia na obchody 70. rocznicy zbrodni katyńskiej. Wszyscy obecni na pokładzie zginęli. W dniach 14–19 kwietnia 2010 zebrane szczątki samolotu TU-154M przetransportowano na płytę lotniska, gdzie ułożono je w skali rzeczywistej i rozpoczęto ich badania[44]. W późniejszym okresie szczątki przeniesiono na plac w dawnej bazie remontowej w odległości kilku kilometrów od miejsca katastrofy[45], na terenie wojskowym i chronionym przez wojsko[46]. 6 października 2010 roku szczątki, składowane od kwietnia 2010 roku na wolnym powietrzu, zostały przykryte brezentową płachtą i ogrodzone metalowym płotem o wysokości trzech metrów[47].

Po katastrofie w rejonie lotniska dokonano masowej wycinki drzew mogących stwarzać zagrożenie dla bezpieczeństwa lotów[11]. W grudniu 2011 roku zespół polskich biegłych zbadał na zlecenie Wojskowej Prokuratury Okręgowej w Warszawie miejsce katastrofy oraz tzw. „brzozę smoleńską” rosnącą w 2010 roku w rejonie lotniska, z którą miał się zderzyć samolot Tu-154[48].

Inne wypadki i incydenty

[edytuj | edytuj kod]

Według niepotwierdzonych doniesień mediów ok. 2000 roku w rejonie lotniska miał się rozbić rosyjski wojskowy samolot transportowy Ił-76 należący do 103 Gwardyjskiego Krasnosielskiego Pułku Lotnictwa Transportowego, podchodzący do lądowania w gęstej mgle kursem 259 stopni[49]. Katastrofa ta nie jest odnotowana w bazach danych obejmujących wypadki samolotów Ił-76[50].

Incydenty lotnicze w dniu 10 kwietnia 2010

[edytuj | edytuj kod]

Oprócz katastrofy polskiego samolotu Tu-154M nr boczny 101 w dniu 10 kwietnia 2010 roku na lotnisku Siewiernyj doszło do dwóch incydentów lotniczych, z udziałem polskiego samolotu Jak-40 i rosyjskiego samolotu Ił-76MD.

Lądowanie polskiego samolotu Jak-40
[edytuj | edytuj kod]

10 kwietnia 2010 roku, na kilkadziesiąt minut przed katastrofą polskiego Tu-154M, na lotnisku Siewiernyj wylądował polski samolot Jak-40 numer boczny 044 z dziennikarzami na pokładzie, należący do 36 Specjalnego Pułku Lotnictwa Transportowego, wykonujący lot PLF 031 z Warszawy do Smoleńska[12]. Dowódcą maszyny był por. pil. Artur Wosztyl[51]. Lądowanie samolotu Jak-40 nastąpiło o godz. 9:15 ówczesnego czasu moskiewskiego (godz. 7:15 czasu polskiego) przy widzialności 1000 m i dolnej podstawie zachmurzenia 150 m[12]. O godz. 9:06 ówczesnego czasu moskiewskiego (godz. 7:06 czasu polskiego) oficjalne dane na temat widzialności określały ją na 2000 m[12]. Według analiz przeprowadzonych w późniejszym okresie widzialność w chwili lądowania samolotu Jak-40 mogła nie przekraczać 500 m[11], a podstawa chmur 60 m[52]. W czerwcu 2010 roku wojskowa komisja badająca incydent ustaliła, że warunki pogodowe w momencie lądowania samolotu Jak-40 pozwalały na lądowanie, a piloci mieli do tego uprawnienia i nie złamali żadnych minimów[51]. Po dalszych badaniach, 25 lutego 2011 roku Naczelna Prokuratura Wojskowa poinformowała, że do prokuratury wojskowej wpłynęło zawiadomienie dowódcy Sił Powietrznych RP gen. broni pil. Lecha Majewskiego o podejrzeniu popełnienia przestępstwa przez załogę Jaka-40[53]. W zawiadomieniu wskazano, iż w toku badania tego incydentu ustalono, iż załoga Jaka-40 wykonała lądowanie w warunkach atmosferycznych poniżej minimalnych, do których była wyszkolona, czym mogła naruszyć przepisy wykonywania lotów[53]. Incydent lotniczy z udziałem samolotu Jak-40 był badany przez komisję polskich Sił Powietrznych; załoga samolotu odwołała się od ustaleń tej komisji do Inspektoratu ds. Bezpieczeństwa Lotów Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, lecz odwołanie zostało odrzucone[53].

W 2011 roku rzecznik dyscyplinarny 36 Specjalnego Pułku Lotnictwa Transportowego uniewinnił por. pil. A. Wosztyla, dowódcę samolotu Jak-40, uznając, że decyzja o lądowaniu nie zapadła poniżej 100 metrów wysokości i że pilot nie złamał żadnych procedur; decyzja o uniewinnieniu w postępowaniu dyscyplinarnym uprawomocniła się[54].

Dwa nieudane podejścia do lądowania rosyjskiego samolotu Ił-76MD
[edytuj | edytuj kod]

10 kwietnia 2010 roku po godz. 9:00 ówczesnego czasu moskiewskiego (godz. 7:00 czasu polskiego) rosyjski samolot Ił-76MD nr boczny RA-78817, należący do Sił Powietrznych Federacji Rosyjskiej[55], przed 2010 rokiem na stanie 103 Gwardyjskiego Krasnosielskiego Pułku Lotnictwa Transportowego w Smoleńsku[56], wykonał na lotnisku Siewiernyj dwa nieudane podejścia do lądowania w warunkach pogodowych poniżej minimum lotniska (widzialność pozioma ok. 600 m przy pierwszym podejściu i ok. 300 m przy drugim podejściu, widzialność pionowa poniżej 50 m)[11]. Pierwsze podejście zostało przerwane nad samym pasem na niebezpiecznie małej wysokości (końcówka skrzydła znajdowała się według świadków na wysokości ok. 3–4 metrów w odniesieniu do płaszczyzny drogi startowej)[11]. W trakcie drugiego podejścia samolot wyszedł z lewej strony drogi startowej na wysokości kilku metrów nad obwałowaniem znajdującym się przy płycie postojowej[11]. Dowódcą samolotu był mjr Oleg Frołow[57][58]. Z zapisu rozmów na stanowisku kierowania lotami wynikało, że manewry samolotu Ił-76 wywołały przerażenie członków grupy kierowania lotami obecnych na stanowisku dowodzenia[11]. O godz. 9:39 ówczesnego czasu moskiewskiego (godz. 7:39 czasu polskiego) samolot Ił-76 został odesłany na lotnisko Wnukowo[11]. Według doniesień mediów samolot Ił-76MD nr 78817 nadleciał z lotniska Wnukowo i jego macierzystą jednostką był pierwotnie 708 Gwardyjski Kerczeński Pułk Lotnictwa Transportowego w bazie lotniczej w Taganrogu[59] (ros. 708-й гвардейский Керченский военно-транспортный авиаполк)[32] (w 2009 roku bazę w Taganrogu przekształcono w 6958 Bazę Lotniczą (ros. 6958-я авиационная база), podlegającą Dowództwu Wojskowego Lotnictwa Transportowego (ros. Командование Военно-транспортной Авиации)[60], a w 2010 roku włączono ją do składu 6955 Mginskiej Bazy Lotniczej w Twerze[61]).

Procedury obowiązujące na lotnisku

[edytuj | edytuj kod]

Według doniesień mediów, opartych na zeznaniach oficerów rosyjskich Sił Powietrznych, w 2010 roku na lotnisku Siewiernyj kierowanie lotami odbywało się zgodnie z „Federalnym Regulaminem Lotnictwa Państwowego” zatwierdzonym rozkazem Ministra Obrony Narodowej Federacji Rosyjskiej Nr 275 z 2004 roku[1][62]. W przypadku przyjmowania samolotu z ważną osobistością na pokładzie (w terminologii polskiej lot o tzw. statusie HEAD, w terminologii rosyjskiej o tzw. statusie „litiernyj”, ros. литерный), zgodnie z procedurami obowiązującymi w Rosji w trakcie podchodzenia do lądowania wykonywano zdjęcia z ekranów podejścia – radiolokatorów; służyła do tego specjalna aparatura rejestrująca[63].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c Rosyjscy kontrolerzy cywilni czy wojskowi. tvn24.pl, 2010-09-23. [dostęp 2010-09-24]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-09-27)]. (pol.).
  2. ↑ a b Мародеры с чужими кредитками. rg.ru, 2010-06-06. [dostęp 2010-08-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-11-15)]. (ros.).
  3. ↑ Smolensk North Airport (XUBS). world-airport-codes.com. [dostęp 2015-08-18]. (ang.). Kod LNX odnosi się do nieczynnego portu lotniczego Smoleńsk-Jużnyj w południowej części Smoleńska, por. Аэропорт Южный [dostęp 2010-08-16].
  4. ↑ ICAO – Location Indicators by State. icao.int. [dostęp 2010-07-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-26)]. (ang.).
  5. ↑ a b Как умирают самолёты. smolgazeta.ru, 2009-10-23. [dostęp 2010-08-16]. (ros.).
  6. ↑ a b Rosja ostrzegała polskie władze: nikt nie powinien lądować w Smoleńsku. gazetaprawna.pl, 2010-08-16. [dostęp 2010-08-16]. (pol.).
  7. ↑ a b Russian Air Bases. globalsecurity.org. [dostęp 2010-07-22]. (ang.).
  8. ↑ a b c Полет в один конец. kommersant.ru, 2007-04-12. [dostęp 2010-07-30]. (ros.).
  9. ↑ AIP Российской Федерации. Федеральное Государственное Унитарное Предприятие «Центр Аэронавигационной Информации». [dostęp 2010-10-17]. (ros.).
  10. ↑ Аэропорт первой категории. vremya.ru, 2010-04-12. [dostęp 2010-08-14]. (ros.).
  11. ↑ a b c d e f g h Uwagi Rzeczypospolitej Polskiej do projektu Raportu końcowego z badania wypadku samolotu Tu-154M nr boczny 101, który wydarzył się 10 kwietnia 2010, opracowanego przez Międzypaństwowy Komitet Lotniczy MAK. mak.ru, 2011-01-12. [dostęp 2011-01-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-10-29)]. (pol.).
  12. ↑ a b c d e f g h i j Окончательный отчет Технической комиссии МАК по расследованию катастрофы самолета Ту-154М № 101 Республики Польша, произошедшей 10 апреля 2010 года в районе аэродрома Смоленск «Северный». mak.ru, 2011-01-12. [dostęp 2011-01-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-10-29)]. (ros.).
  13. ↑ a b c Czy śledczy wiedzą, co wyciekło z tupolewa?. naszdziennik.pl, 2010-07-29. [dostęp 2010-07-30]. (pol.).
  14. ↑ Автоматизированные приводные радиостанции ПАР-10 и ПАР-10С. rbs.ru. [dostęp 2011-02-07]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-11-25)]. (ros.).
  15. ↑ Dziwny układ radiolatarni. rp.pl, 2010-04-26. [dostęp 2010-07-26]. (pol.).
  16. ↑ Radiolatarnia była dalej, niż powinna?. rp.pl, 2010-07-06. [dostęp 2010-07-30]. (pol.).
  17. ↑ Сертификаты типа на радиотехническое оборудование центров УВД, аэродромов и воздушных трасс. mak.ru. s. 1, 5. [dostęp 2011-02-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-11-17)]. (ros.).
  18. ↑ Ремонт радиолокационных систем посадки: РСП-6М2, РСП-10МН1. vzrto.ru. [dostęp 2010-08-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-01-22)]. (ros.).
  19. ↑ a b O katastrofie Tu-154M inaczej. samoloty.pl, 2010-04-16. [dostęp 2010-07-30]. (pol.).
  20. ↑ Смоленский авиационный завод. smaz.ru, 2007-02-13. [dostęp 2010-04-24]. (ros. • ang.).
  21. ↑ История Смоленского авиационного завода. smaz.ru, 2009-09-01. [dostęp 2010-08-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-11-01)]. (ros.).
  22. ↑ Перечень авиационного имущества (запчасти, средства наземного обслуживания, ремонтные комплекты) и услуг (бюллетень, доработка, переоборудование, ТО), оказываемых ОАО „СмАЗ” в эксплуатации и при ремонте самолетов: ЯК-42, ЯК-40, ЯК-18Т. smaz.ru, 2010-04-23. [dostęp 2010-08-16]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-06-27)]. (ros.).
  23. ↑ Распоряжение Правительства РФ от 10.08.2007 N 1034-р об утверждении перечня аэродромов совместного базирования Российской Федерации. lawrussia.ru, 2010-04-23. [dostęp 2010-10-04]. (ros.).
  24. ↑ Siewiernyj ma status lotniska wspólnego bazowania. interia.pl, 2010-09-28. [dostęp 2010-10-04]. (pol.).
  25. ↑ a b c Аэродром Смоленск-Северный. kommersant.ru, 2010-04-12. [dostęp 2010-04-12]. (ros.).
  26. ↑ a b Józef Mackiewicz: „11 marca 1943 roku”, [w:] Katyń. Zbrodnia bez sądu i kary, tom II, Warszawa 1997, s. 299–304. ISBN 83-86482-32-X (przedruk z czasopisma „Lwów i Wilno” nr 78 z 4 lipca 1948).
  27. ↑ a b Смоленскому военно-транспортном авиационному полку – 65 лет. tmaec.ru, 2007-05-25. [dostęp 2011-01-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-27)]. (ros.).
  28. ↑ a b c d e Прощание со знаменем Летчики покинули аэродром „Северный”. rg.ru, 2009-10-22. [dostęp 2010-07-26]. (ros.).
  29. ↑ a b c Аэродром «Смоленск-Северный» осиротел. rabochy-put.ru, 2009-10-16. [dostęp 2010-07-27]. (ros.).
  30. ↑ 103й гвардейский военно-транспортный авиационный полк. scucin-avia.ru. [dostęp 2010-08-15]. (ros.).
  31. ↑ 61 Воздушная армия Верховного Главного командования (Военно-транспортная авиация) – Историческая справка. mil.ru. [dostęp 2010-07-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-19)]. (ros.).
  32. ↑ a b c 37-я и 61-я воздушные армии. kommersant.ru, 2008-08-25. [dostęp 2010-08-01]. (ros.).
  33. ↑ 103 гв трап. vadimvswar.narod.ru. [dostęp 2010-10-08]. (ros.).
  34. ↑ a b Три воинские части Смоленска заявили о массовом увольнении. regnum.ru, 2009-09-18. [dostęp 2010-08-05]. (ros.).
  35. ↑ Мародеров ловили детектором лжи. mk.ru, 2010-06-06. [dostęp 2010-08-10]. (ros.).
  36. ↑ В Смоленске военных выбрасывают на улицу. rabochy-put.ru, 2009-09-18. [dostęp 2010-08-06]. (ros.).
  37. ↑ Военнопленный российской армии. gorodnews.ru, 2011-01-11. [dostęp 2011-02-27]. (ros.).
  38. ↑ Raport końcowy w sprawie ustalenia okoliczności i przyczyn katastrofy samolotu TU-154M Nr 101 pod Smoleńskiem. komisja.smolensk.gov.pl, 2011-07-27. s. 27. [dostęp 2011-08-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-08-03)]. (pol.).
  39. ↑ 6955-я Мгинская Краснознаменная авиационная база (1 разряда). warfare.ru. [dostęp 2011-02-15]. (ros.).
  40. ↑ Спишут 1000 самолетов. avia.ru. [dostęp 2011-02-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-24)]. (ros.).
  41. ↑ Первый визит Леха Качиньского в Катынь состоялся накануне премьеры фильма Анджея Вайды. rg.ru, 2010-04-12. [dostęp 2010-08-14]. (ros.).
  42. ↑ Военный аэродром „Северный” в Смоленске будет принимать гражданские грузы. rg.ru, 2010-01-28. [dostęp 2010-07-26]. (ros.).
  43. ↑ Tу-154М № 101 – 19 мая 2010. mak.ru, 2010-05-19. [dostęp 2010-07-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-07-01)]. (ros.).
  44. ↑ Rosjanie zwożą szczątki rozbitego Tu-154M na lotnisko w Smoleńsku. wprost.pl, 2010-04-14. [dostęp 2010-07-08]. (pol.). oraz Polska prosi Rosję o zapisy czarnych skrzynek. interia.pl, 2010-04-19. [dostęp 2010-07-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-06-29)]. (pol.).
  45. ↑ Śledczy: chronić wrak Tu-154. rp.pl, 2010-08-15. [dostęp 2010-08-15]. (pol.).
  46. ↑ Polscy dziennikarze zatrzymani w Smoleńsku już wolni. gazetaprawna.pl, 2010-10-01. [dostęp 2010-10-03]. (pol.).
  47. ↑ Rosjanie wreszcie przykryli wrak Tu-154. interia.pl, 2010-10-06. [dostęp 2010-10-06]. (pol.).
  48. ↑ Oględziny brzozy. naszdziennik.pl, 2011-06-15. [dostęp 2012-06-15]. (pol.).
  49. ↑ Pytajcie Krasnokutskiego o katastrofę iła. naszdziennik.pl, 2011-02-02. [dostęp 2011-02-02]. (pol.). oraz Kurs 259 stopni zabroniony we mgle. naszdziennik.pl, 2011-02-02. [dostęp 2011-02-03]. (pol.).
  50. ↑ Aviation Safety Network, Accidents, Ilyushin 76. aviation-safety.net. [dostęp 2011-02-03]. (ang.).
  51. ↑ a b Wojskowi zmieniają zdanie. rp.pl, 2011-02-01. [dostęp 2011-03-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-19)]. (pol.).
  52. ↑ Gen. Majewski: Jak-40 wylądował, mimo polecenia odejścia na drugi krąg. polskieradio.pl, 2011-03-02. [dostęp 2011-03-03]. (pol.).
  53. ↑ a b c Załoga Jaka-40 lądując 10 kwietnia w Smoleńsku złamała prawo?. polskieradio.pl, 2011-02-25. [dostęp 2011-02-26]. (pol.).
  54. ↑ Wosztyl nie lądował brawurowo. naszdziennik.pl, 2011-06-08. [dostęp 2011-06-09]. (pol.).
  55. ↑ Russia – Air Force Ilyushin Il-76MD, RA-78817. airliners.net. [dostęp 2011-02-11]. (ang.). oraz Ильюшин Ил-76МД, Регистрация: RA-78817. russianplanes.net. [dostęp 2011-02-15]. (ros.).
  56. ↑ Авиабаза „Россия”, Подробная информация о летательном аппарате, Ил-76МД, RA-78817. abaza.ilisso.ru. [dostęp 2011-02-11]. (ros.).
  57. ↑ Z kim rozmawiali kontrolerzy. rp.pl. [dostęp 2011-03-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-19)]. (pol.).
  58. ↑ Kłopoty zaczęły się w Moskwie. naszdziennik.pl. [dostęp 2011-03-08]. (pol.).
  59. ↑ Ił-76 nadleciał z Taganrogu. naszdziennik.pl, 2010-11-12. [dostęp 2011-02-11]. (pol.).
  60. ↑ Новая армия России, под ред. М. С. Барабанова, Центр анализа стратегий и технологий, Москва 2010, s. 64.
  61. ↑ АВГР 6955 АВБ, ТАГАНРОГ, ВВС. warfare.ru. [dostęp 2011-02-16]. (ros.).
  62. ↑ Приказ Министра обороны Российской Федерации от 24 сентября 2004 г. N 275 „Об утверждении федеральных авиационных правил производства полетов государственной авиации”. voenprav.ru. [dostęp 2010-10-09]. (ros.).
  63. ↑ Biuletyn nr 4283/VI – Komisja Infrastruktury (nr 329), Komisja Sprawiedliwości i Praw Człowieka (nr 235). sejm.gov.pl, 2010-10-21. [dostęp 2011-01-02]. (pol.).

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Lotnisko_wojskowe_Smoleńsk-Siewiernyj&oldid=73798490”