Mandryl – Wikipedia, wolna encyklopedia

Mandryl
	Mandrillus
	Ritgen, 1824
	; Samiec mandryla barwnolicego (M. sphinx)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Nadrząd	łożyskowce
Rząd	naczelne
Podrząd	wyższe naczelne
Nadrodzina	koczkodanowce
Rodzina	koczkodanowate
Podrodzina	koczkodany
Plemię	Papionini
Rodzaj	mandryl
	Typ nomenklatoryczny
	Simia maimon Linnaeus, 1766; Simia mormon Alströmer, 1766 (= Simia sphinx Linnaeus, 1758)
Synonimy
	Papio P.L.S. Müller, 1773; Mandril: Voigt, 1831; Mormon J.A. Wagner, 1839; Maimon Gloger, 1841; Drill Reichenbach, 1862; Chaeropithecus J.E. Gray, 1870; Maimon Trouessart, 1904;
	Papio P.L.S. Müller, 1773; Mandril: Voigt, 1831; Mormon J.A. Wagner, 1839; Maimon Gloger, 1841; Drill Reichenbach, 1862; Chaeropithecus J.E. Gray, 1870; Maimon Trouessart, 1904;
Gatunki
	2 gatunki – zobacz opis w tekście
	2 gatunki – zobacz opis w tekście
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Mandryl^[10] (Mandrillus) – rodzaj ssaków naczelnych z podrodziny koczkodanów (Cercopithecinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae).

Zasięg występowania

Rodzaj obejmuje gatunki występujące na zalesionych terenach w Afryce Zachodniej^[11]^[12]^[13].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) samic 45,5–67 cm, samców 62–110 cm, długość ogona samic 5–9 cm, długość ogona samców 7–12,5 cm; masa ciała samic 6,5–13 kg, samców 14,5–33 kg^[13]^[14].

Systematyka

Rodzaj zdefiniował w 1824 roku niemiecki przyrodnik i lekarz Ferdinand von Ritgen w publikacji swojego autorstwa o tytule poświęconej klasyfikacji naturalnej ssaków^[1]. Ritgen nie wskazał gatunku typowego; w ramach późniejszego oznaczenia w 1939 roku amerykański zoolog Glover Morrill Allen na typ nomenklatoryczny wyznaczył mandryla barwnolicego (M. sphinx)^[15]. Wcześniejsza nazwa – Papio Philippa Müllera z 1773 roku – została uznana za całkowicie nieważną na mocy uprawnień Międzynarodowej Komisji Nomenklatury Zoologicznej aby uniknąć zamieszania nomenklatorycznego^[2].

Etymologia

Papio: fr. papión ‘pawian’, od hiszp. papion ‘pawian’^[16]. Gatunek typowy: Müller wymienił trzy gatunki – Simia Nemestrina Linnaeus, 1766, Simia sphinx Linnaeus, 1758 i Simia apedia Linnaeus, 1758 (= Simia sciurea Linnaeus, 1758) – z których gatunkiem typowym jest Simia sphinx Linnaeus, 1758.
Mandrillus (Mandril): fr. mandrill ‘mandryl’, hiszp. mandril ‘mandryl’, od ang. mandrill ‘pawian’, od man ‘człowiek’; drill ‘wiertło’^[17].
Mormon: gr. μορμών mormōn ‘straszydło, goblin’^[18]. Gatunek typowy (absolutna tautonimia): Simia mormon Alströmer, 1766 (= Simia sphinx Linnaeus, 1758).
Maimon: fr. nazwa Maimonet nadana przez Buffona w 1766 roku dla krótkoogoniastych małp^[19].
Drill: skrót od fr. mandrill ‘mandryl’, hiszp. mandril ‘mandryl’, od ang. mandrill ‘pawian’, od man ‘człowiek’; drill ‘wiertło’^[20]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Simia leucophaea F. Cuvier, 1807.
Chaeropithecus: gr. χοίρος choιros ‘świnia’; πιθηκος pithēkos ‘małpa’^[21]. Gatunek typowy (oznaczenie monotypowe): Simia leucophaea F. Cuvier, 1807.

Podział systematyczny

Do rodzaju należą następujące gatunki^[22]^[14]^[11]:

Grafika	Gatunek	Autor i rok opisu	Nazwa zwyczajowa^[10]	Podgatunki^[13]^[11]^[14]	Rozmieszczenie geograficzne^[13]^[11]^[14]	Podstawowe wymiary^[13]^[14]^[f]	Status IUCN^[23]
	Mandrillus sphinx	(Linnaeus, 1758)	mandryl barwnolicy	gatunek monotypowy	od południowego Kamerunu (na południe od rzeki Sanaga) do Gwinei Równikowej, zachodnim Gabonie (na wschód od rzek Ivindo i Ogowe), południowo-zachodniego Konga (na południe do rzeki Kouilou w dół do rzeki Kongo)	DC: 55–110 cm DO: 5–10 cm MC: 11–33 kg	VU
	Mandrillus leucophaeus	(F. Cuvier, 1807)	mandryl równikowy	2 podgatunki	południowo-wschodnia Nigeria (rzeka Cross), zachodni Kamerun (na wschód do rzeki Sanaga i jej dopływu Mbam) oraz wyspa Bioko (Gwinea Równikowa)	DC: 45–83 cm DO: 5–12,5 cm MC: 6,5–27 kg	EN

Kategorie IUCN: VU – gatunek narażony, EN – gatunek zagrożony.

Uwagi

↑ Nazwa niważna, odrzucona do celów nomenklatorycznych decyzją ICZN^[2].
↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Mandrillus Ritgen, 1824.
↑ Młodszy homonim Mormon Illiger, 1811 (Aves).
↑ ^a ^b Nowa nazwa dla Mormon J.A. Wagner, 1839; młodszy homonim Maimon J.A. Wagner, 1839 (Cercopithecidae).
↑ Młodszy homonim Chaeropithecus de Blainville, 1839 (Cercopithecidae).
↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

Przypisy

↑ ^a ^b F.A.M.F. von Ritgen: Natürliche Eintheilung der Säugthiere. Gießen: E.G. Müller, 1824, s. 33. (niem.).
↑ ^a ^b ICZN. Opinion 1199. Papio Erxleben, 1777, and Mandrillus Ritgen, 1824 (Mammalia, Primates): designation of type species. „The Bulletin of zoological nomenclature”. 39, s. 15–18, 1982. (ang.).
↑ P.L.S. Müller: Des Ritters Carl von Linné Königlich Schwedischen Leibarztes &c. &c. Vollständiges Natursystem: nach der zwölften lateinischen Ausgabe, und nach Anleitung des holländischen Houttuynischen Werks, mit einer ausführlichen Erklärung. Cz. 1: Von den säugenden Thieren. Nürnberg: Gabriel Nicolaus Raspe, 1773, s. 118. (niem.).
↑ J.J. O. Voigt: Quadrumana. W: G. Cuvier & J.J.O. Voigt: Das Thierreich, geordnet nach seiner Organisation. Cz. 1. Leipzig: F. A. Brockhaus, 1831, s. 88. (niem.).
↑ J.A. Wagner: Supplementband. W: J.Ch.D. von Schreber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. Cz. 1: die Affen und Fleberthiere. Erlangen: Expedition des Schreber'schen säugthier- und des Esper’schen Schmetterlingswerkes, 1840, s. 164. (niem.).
↑ C.W.L. Gloger: Gemeinnütziges Hand- und Hilfsbuch der Naturgeschichte. Für gebildete Leser aller Stände, besonders für die reifere Jugend und ihre Lehrer. Breslau: A. Schulz, 1842, s. 38. (niem.).
↑ H.G.L. Reichenbach: Die vollständigste Naturgeschichte der Affen. Dresden und Leipzig: Expedition der vollstèandigsten Naturgeschichte, 1862, s. 162. (niem.).
↑ J.E. Gray: Catalogue of Monkeys, Lemurs, and Fruit-eating Bats in the collection of the British Museum. London: The Trustees, 1870, s. 5, 35. (ang.).
↑ É.L. Trouessart: Catalogus mammalium tam viventium quam fossilium. Wyd. Quinquennale Supplementum. Berlin: R. Friedländer & Sohn, 1904, s. 21. (łac.).
↑ ^a ^b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 48. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 228. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Mandrillus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-08].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 654–655. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 148. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ G.M. Allen. A checklist of African mammals. „Bulletin of the Museum of Comparative Zoology at Harvard College”. 83, s. 157, 1939. (ang.).
↑ Palmer 1904 ↓, s. 511.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 398.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 432.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 396.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 245.
↑ Palmer 1904 ↓, s. 177.
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-08-07]. (ang.).
↑ Home. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-08-07]. (ang.).

Bibliografia

T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).

[3] Nazwa niważna, odrzucona do celów nomenklatorycznych decyzją ICZN^[2].

[5] Niepoprawna późniejsza pisownia Mandrillus Ritgen, 1824.

[7] Młodszy homonim Mormon Illiger, 1811 (Aves).

[nn-9] Nowa nazwa dla Mormon J.A. Wagner, 1839; młodszy homonim Maimon J.A. Wagner, 1839 (Cercopithecidae).

[12] Młodszy homonim Chaeropithecus de Blainville, 1839 (Cercopithecidae).

[28] DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała

[Ritgen-1] F.A.M.F. von Ritgen: Natürliche Eintheilung der Säugthiere. Gießen: E.G. Müller, 1824, s. 33. (niem.).

[iczn-2] ICZN. Opinion 1199. Papio Erxleben, 1777, and Mandrillus Ritgen, 1824 (Mammalia, Primates): designation of type species. „The Bulletin of zoological nomenclature”. 39, s. 15–18, 1982. (ang.).

[Müller-4] P.L.S. Müller: Des Ritters Carl von Linné Königlich Schwedischen Leibarztes &c. &c. Vollständiges Natursystem: nach der zwölften lateinischen Ausgabe, und nach Anleitung des holländischen Houttuynischen Werks, mit einer ausführlichen Erklärung. Cz. 1: Von den säugenden Thieren. Nürnberg: Gabriel Nicolaus Raspe, 1773, s. 118. (niem.).

[Voigt-6] J.J. O. Voigt: Quadrumana. W: G. Cuvier & J.J.O. Voigt: Das Thierreich, geordnet nach seiner Organisation. Cz. 1. Leipzig: F. A. Brockhaus, 1831, s. 88. (niem.).

[Wagner-8] J.A. Wagner: Supplementband. W: J.Ch.D. von Schreber: Die Säugthiere in Abbildungen nach der Natur, mit Beschreibungen. Cz. 1: die Affen und Fleberthiere. Erlangen: Expedition des Schreber'schen säugthier- und des Esper’schen Schmetterlingswerkes, 1840, s. 164. (niem.).

[glo-10] C.W.L. Gloger: Gemeinnütziges Hand- und Hilfsbuch der Naturgeschichte. Für gebildete Leser aller Stände, besonders für die reifere Jugend und ihre Lehrer. Breslau: A. Schulz, 1842, s. 38. (niem.).

[Reichenbach-11] H.G.L. Reichenbach: Die vollständigste Naturgeschichte der Affen. Dresden und Leipzig: Expedition der vollstèandigsten Naturgeschichte, 1862, s. 162. (niem.).

[Gray-13] J.E. Gray: Catalogue of Monkeys, Lemurs, and Fruit-eating Bats in the collection of the British Museum. London: The Trustees, 1870, s. 5, 35. (ang.).

[Trouessart-14] É.L. Trouessart: Catalogus mammalium tam viventium quam fossilium. Wyd. Quinquennale Supplementum. Berlin: R. Friedländer & Sohn, 1904, s. 21. (łac.).

[Cichocki&inni-15] Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 48. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Burgin&inni-16] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 228. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[Wilson&Reeder-17] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Mandrillus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-08].

[Zinner&inni-18] D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 654–655. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).

[amw-19] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 148. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[all-20] G.M. Allen. A checklist of African mammals. „Bulletin of the Museum of Comparative Zoology at Harvard College”. 83, s. 157, 1939. (ang.).

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655667_511]-21] Palmer 1904 ↓, s. 511.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655554_398]-22] Palmer 1904 ↓, s. 398.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655588_432]-23] Palmer 1904 ↓, s. 432.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655552_396]-24] Palmer 1904 ↓, s. 396.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655401_245]-25] Palmer 1904 ↓, s. 245.

[CITEREFPalmer1904[https://www.biodiversitylibrary.org/page/45655333_177]-26] Palmer 1904 ↓, s. 177.

[mdd-27] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-08-07]. (ang.).

[29] Home. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-08-07]. (ang.).

[1]

[a]

[3]

[b]

[4]

[c]

[5]

[d]

[6]

[7]

[e]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[2]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[f]

[23]