Marzanka – Wikipedia, wolna encyklopedia

Marzanka
Ilustracja
Asperula cynanchica
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

goryczkowce

Rodzina

marzanowate

Podrodzina

Rubioideae

Rodzaj

marzanka

Nazwa systematyczna
Asperula L.
Sp. Pl. 103. 1 Mai 1753
Typ nomenklatoryczny

Asperula arvensis L.[3]

Multimedia w Wikimedia Commons
Asperula taurina
Asperula daphneola
Asperula gussonii
Asperula hirta
Asperula nitida
Asperula sintenisii

Marzanka (Asperula L.) – rodzaj roślin należący do rodziny marzanowatych. Należy do niego około 200 gatunków[4][5]. Występują one od północnej Afryki i Europy, poprzez Azję Środkową i południowo-zachodnią po Australię i Nową Zelandię, z największym zróżnicowaniem we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego i w południowo-zachodniej Azji[4]. Do polskiej flory należą dwa gatunki rodzime: marzanka barwierska (A. tinctoria) i marzanka pagórkowa (A. cynanchica)[6], kilka innych gatunków jest uprawianych[7], spośród nich marzanka polna (A. arvensis) przejściowo dziczeje (jest efemerofitem)[6].

Część przedstawicieli tego rodzaju jest uprawiana jako rośliny ozdobne, zwłaszcza w ogrodach skalnych[8].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Kwiatostan Asperula tinctoria
Pokrój
Najczęściej byliny, często drewniejące u nasady (półkrzewy), rzadko rośliny jednoroczne[9]. Pędy czworoboczne na przekroju[8].
Liście
Naprzeciwległe, wraz z liściopodobnymi przylistkami zebrane w okółki po 4–10[9].
Kwiaty
Skupione w szczytowe wierzchotki dwuramienne, czasem gęste i główkokształtne. Działki kielicha bardzo drobne, 4 lub 5. Płatki korony lejkowate lub dzwonkowate o rurce stanowiącej co najmniej 1/3 część korony. Płatki najczęściej 4, rzadko 3[9] lub 5[8]. Pręciki w takiej samej liczbie jak płatki korony, zrośnięte z nimi w rurce. Słupek o znamieniu główkowatym[9].
Owoce
Niewielkie, niepękające i jednonasienne, powstają w parach[8]. Owocnia zrasta się z łupiną nasienną[9].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
Synonimy[10]

Asterophyllum Schimp. & Spenn., Blepharostemma Fourr., Chlorostemma (Lange) Fourr., Cynanchica Fourr.

Rodzaj z rodziny marzanowatych Rubiaceae, w obrębie której reprezentuje podrodzinę Rubioideae i plemię Rubieae[4]. Rodzaj problematyczny, ponieważ wyróżniony został w stosunku do rodzaju przytulia Galium przez Karola Linneusza na podstawie jednej cechy morfologicznej – istnienia rurki w kwiecie lejkowatym lub dzwonkowatym u Asperula i niemal płaskiej korony u Galium. Badania morfologiczne, a zwłaszcza molekularne wykazały, że cecha ta nie odpowiada relacjom filogenetycznym. Część gatunków została przeniesiona między tymi rodzajami[4], w tym np. dawna marzanka wonna (Asperula odorata L.) a obecnie przytulia wonna (Galium odoratum (L.) Scop.)[11]. Cały jednak rodzaj zagnieżdżony jest w obrębie gradu jaki stanowi rodzaj Galium i to w dodatku nie tworząc jednej, monofiletycznej grupy, lecz kilku grup, w obrębie których gatunki tu zaliczane są wymieszane nie tylko z gatunkami rodzaju Galium, ale też rolnica Sherardia, kozłówka Phuopsis i krzyżowniczka Crucianella[12].

Wykaz gatunków[5][7]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-05-27] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-21].
  4. ↑ a b c d Tao Chen & Friedrich Ehrendorfer: Asperula Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2018-07-27].
  5. ↑ a b Asperula. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2018-07-27].
  6. ↑ a b Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 37, ISBN 978-83-62975-45-7.
  7. ↑ a b Nazwy polskie według: Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych łacińsko-polski. Kraków: Officina Botanica, 2008, s. 32. ISBN 978-83-925110-5-2.
  8. ↑ a b c d Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 216. ISBN 0-333-74890-5.
  9. ↑ a b c d e Bogumił Pawłowski (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. XI. Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967, s. 282-283.
  10. ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-11-11].
  11. ↑ Galium odoratum (L.) Scop.. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2016-07-15].
  12. ↑ Li-E Yang, Ying Meng, De-Li Peng, Ze-Long Nie, Hang Sun. Molecular phylogeny of Galium L. of the tribe Rubieae (Rubiaceae) – Emphasis on Chinese species and recognition of a new genus Pseudogalium. „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 126, s. 221-232, 2018. DOI: 10.1016/j.ympev.2018.04.004. 
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Marzanka&oldid=72986259”