Minuskuł 69 (Gregory-Aland) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Codex Leicester
Ilustracja
Początek Ewangelii Marka
Data powstania

XV wiek

Rodzaj

Kodeks minuskułowy

Numer

69

Zawartość

Nowy Testament

Język

grecki

Rozmiary

37,8 × 27 cm

Typ tekstu

cezarejski/bizantyński

Kategoria

III, V

Miejsce przechowywania

Leicester

Multimedia w Wikimedia Commons

Minuskuł 69 (wedle numeracji Gregory–Aland), δ 505 (von Soden)[1] – rękopis Nowego Testamentu pisany minuskułą na pergaminie i papierze w języku greckim z XV wieku. Kolejność ksiąg Nowego Testamentu jest nietypowa, występują pozabiblijne dodatki. Niektóre partie kodeksu zostały utracone. Tekst Ewangelii reprezentuje cezarejską tradycję tekstualną, tekst Dziejów i Listów powszechnych reprezentuje bizantyńską tradycję tekstualną. Kodeks zawiera pozabiblijne dodatki. Skryba był nieuważny.

Rękopis od 1640 przechowywany jest w Leicesterze. Od XVIII wieku jego tekst cieszy się zainteresowaniem wśród krytyków tekstu i cytuje się go we wszystkich krytycznych wydaniach greckiego Nowego Testamentu. Dostępny jest w formie zdigitalizowanej.

Opis rękopisu

[edytuj | edytuj kod]

Kodeks zawiera tekst Nowego Testamentu na 213 kartach (37,8 cm na 27 cm)[2]. Karty ułożone zostały w kwaterniony, po pięć zgiętych w połowie karty w jednym foliale. Każdy z foliałów został ponumerowany. W numeracji zastosowano wczesne cyfry arabskie[3]. Niektóre partie rękopisu zostały utracone (Mt 1,1-18,15; Dz 10,45-14,17; Jd 7-25; Ap 19,10-22,21)[4].

Rękopis częściowo jest pisany na pergaminie (91 kart), częściowo na papierze (122 kart). Zazwyczaj po dwóch pergaminowych kartach następuje papierowa. Papier jest bardzo słabej jakości[4]. Ze względu na niską jakość papieru cztery karty pisane są tylko z jednej strony[5].

Kolejność nowotestamentowych ksiąg jest nietypowa. Na początku zostały umieszczone Listy Pawła (Hbr na końcu), po których następują Dzieje Apostolskie, Listy powszechne, Apokalipsa i Ewangelie[6]. Rękopis zawiera ponadto pozabiblijne dodatki, jak Credo siedmiu soborów (folio 159v), Życie apostołów (f. 160v), Granice Pięciu Patriarchatów (f. 161r)[7].

W Dziejach Apostolskich tekst przeskakuje bezpośrednio z 10,45 do 14,17, co sprawia wrażenie, że kopista nie miał świadomości istnienia luki. Tekst Ap 18,7-19,10 zachował się we fragmentarycznym stanie[8].

Tekst pisany jest jedną kolumną na stronę, 37-38 linijek w kolumnie[2]. Nagłówki ksiąg biblijnych oraz inicjały rozpoczynające księgę biblijną pisane są na czerwono[6]. Stosuje przydechy i akcenty, jednak często błędnie. Skryba pisał niestarannie, litera ε przypomina α i nie zawsze wiadomo, jaką literę skryba miał na myśli[4]. Jednak liczne noty marginalne pisane są kształtnymi literami[8]. Bruce M. Metzger był zdania, że skryba pisał piórem sporządzonym z trzciny[4].

Imię Ιησους (Jezus) jest pisane pełną formą aż do J 21,15, gdzie po raz pierwszy pojawia się skrót ις, odtąd co jakiś czas stosowany[4].

W całym rękopisie naliczono 1129 błędów itacyzmu, stosuje nietypowe formy gramatyczne[9]. Scrivener naliczył 74 opuszczeń w tekście spowodowanych błędem homoioteleuton. Zdaniem Scrivenera odpowiedzialność za te opuszczenia ponosi sam skryba, który niezbyt uważnie kopiował[4].

Tekst ksiąg dzielony jest według κεφαλαια (rozdziały), których numery umieszczono na marginesach tekstu. W górnym marginesie umieszczono τιτλοι (tytuły) dla owych rozdziałów. Przed każdą z ewangelii umieszczone zostały listy κεφαλαια (spis treści). W Ewangeliach brakuje podziału według krótszych Sekcji Ammoniusza z odniesieniami do Kanonów Euzebiusza[8]. Według umieszczonych na końcu ksiąg kolofonów Ewangelia Mateusza napisana została w języku hebrajskim, Ewangelia Marka w łacińskim, a Ewangelia Łukasza w greckim[6].

Tekst

[edytuj | edytuj kod]
Początek Listu do Rymian

Charakter tekstualny

[edytuj | edytuj kod]

W tekście czterech Ewangelii reprezentuje rodzinę Ferrara, jedną z rodzin cezarejskiej tradycji tekstualnej. I pomimo późnej daty jest jednym z lepszych reprezentantów grupy[4]. Tekst pozostałych ksiąg Nowego Testamentu ma odmienne pochodzenie[10]. Ferrar sądził, że tekst czterech Ewangelii został skopiowany z minuskułu 13[11]. W Listach Pawła jest bliski dla minuskułu 462. W Listach powszechnych Wachtel wyliczył 10-20% niebizantyńskich wariantów[12]. Tekst Apokalipsy reprezentuje bizantyńską tradycję tekstualną, ale zawiera wielką liczbę unikalnych wariantów, w bliskiej relacji do kodeksu 046 i 61[13].

Kurt i Barbara Aland dali mu następujący profil tekstualny w Ewangeliach: 1341 631/2 22² 50s; w Dziejach: 631 191/2 5² 8s; w Listach powszechnych: 641 111/2 9² 5s; w Listach Pawła: 1541 421/2 35² 17s. Dla Apokalipsy Alandowie nie sporządzili profilu[14]. 1 oznacza zgodność z tekstem bizantyńskim, 1/2 oznacza, ile razy zgodny jest z tekstem bizantyńskim oraz „oryginalnym”[a], 2 oznacza zgodność z tekstem „oryginalnym”, S oznacza, ile ma sobie właściwych wariantów tekstowych (Sonderlesarten)[15]. W oparciu o ten profil Alandowie zaklasyfikowali tekst Listów Pawła do Kategorii III. W pozostałych księgach Nowego Testamentu zaliczyli do kategorii V[14], co oznacza, że reprezentuje tam tekst bizantyński[16]. Niezrozumiałym jest zaklasyfikowanie tekstu Ewangelii do V kategorii, jako że tekst ten reprezentuje rodzinę Ferrara, a profil jest bliski dla innych rękopisów tej grupy[12].

Warianty tekstualne

[edytuj | edytuj kod]

Tekst Pericope adulterae (Jan 7,53-8,11) umieszczony został w Ewangelii Łukasza, za 21,38, tekst Mt 17,2b-3 (znaki czasu) został opuszczony, Łk 22,43-44 (krwawy pot Jezusa) umieszczony został w Ewangelii Mateusza, za Mt 26,39[6].

Względem innych rękopisów rodziny Ferrara wyróżnia się w następujących miejscach:

W Mateuszu 18,15 zawiera dodatek σου και αυτου μονου (ciebie i jego tylko)[17].

W Mateuszu 19,6 zawiera wariant ουκετι (nigdy) zamiast ουκ ετι (jeszcze nie)[18].

W Łukaszu 11,25 stosuje inną kolejność słów niż pozostałe rękopisy grupy[19].

W Jana 4,5 przekazuje wariant Σιχαρ zamiast Συχαρ[20].

Inne warianty:

W 2 Kor 11,17 przekazuje wariant ανθρωπον (człowieka) zamiast κυριον (Pana)[21].

 Zobacz więcej w artykule Rodzina Ferrara (f13), w sekcji Warianty tekstowe charakterystyczne dla grupy.

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Johann Jakob Wettstein[22] i James Rendel Harris[23] datowali rękopis na wiek XIV[8]. Gregory datował go na wiek XV[6]. Obecnie jest datowany przez INTF na wiek XV[2][24]. Rendel Harris sugerował, że rękopis powstał w Konstantynopolu[6]. Skryba miał na imię Emmanuel, pochodził z Konstantynopola, w drugiej połowie XV wieku przeniósł się do Anglii, gdzie zajmował się kopiowaniem tekstów biblijnych oraz starożytnych klasyków[4][12]. Rękopis został podarowany dla George’a Neville’a, arcybiskupa Yorku (1465–1472)[4]. Dlatego obecnie się przypuszcza, że rękopis powstał w Anglii w latach 1465-1472[12].

Po śmierci Neville’a należał do Richarda Brinkleya (lub Brinkeleya), który nabył go prawdopodobnie od franciszkanów w Cambridge (podobnie jak minuskuł 61). Później kodeks należał do Williama Charka (albo Charca), wspomnianego w nocie marginalnej minuskułu 61[8]. Chark żył w czasach Elżbiety I i jest odpowiedzialny za dodanie szeregu not marginalnych[4]. Następnie jego właścicielem był Thomas Hayne, który w 1645 podarował go dla biblioteki w Leicesterze[6] (według Metzgera w 1640)[4]. Obecnie przechowywany jest w Leicestershire Record Office (Cod. 6 D 32/1) w Leicesterze[2].

Rękopis był badany przez wielu krytyków tekstu. John Mill skolacjonował rękopis w 1671 (nadał mu siglum L). John Jackson oraz William Tiffin po raz kolejny skolacjonowali jego tekst i przesłali wykaz wariantów dla Wettsteina za pośrednictwem César de Missy. Wettstein jako pierwszy odnotował podobieństwo do kodeksu 13[25]. Rękopis był badany również przez Edwarda Gee[22]. Na listę rękopisów Nowego Testamentu wciągnął go Wettstein[22]. Następnie rękois był badany przez: Tregellesa (1852), Scrivenera (1855), Abbotta, Rendel Harrisa (1887)[6], M. R. Jamesa (1904, 1911), H. L. Graya (1929), Williama Hatcha[4]. Herman C. Hoskier skolacjonował tekst Apokalipsy[26], Jacob Geerlings badał tekst Ewangelii Jana i jego relację do innych rękopisów rodziny Ferrara[27]. Rękopis badał również J. N. Birdsall[28].

Jest cytowany w krytycznych wydaniach Novum Testamentum Graece Nestle-Alanda (NA27)[29].

  • Folio 161 recto „Granice Pięciu Patriarchatów”
    Folio 161 recto „Granice Pięciu Patriarchatów”
  • Folio 161 verso „Granice Pięciu Patriarchatów”
    Folio 161 verso „Granice Pięciu Patriarchatów”

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ „Oryginalny” oznacza tekst według rekonstrukcji Alandów, tj. tekst 26 lub 27 wydania Nestle-Alanda (tekst obu tych wydań jest identyczny).

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Caspar René Gregory: Die griechischen Handschriften des Neuen Testament. Leipzig: J. C. Hinrichs’sche Buchhandlung, 1908, s. 50.
  2. ↑ a b c d K. Aland, M. Welte, B. Köster, K. Junack: Kurzgefasste Liste der griechischen Handschriften des Neues Testaments. Berlin, New York: Walter de Gruyter, 1994, s. 49.
  3. ↑ J. Rendel Harris: The Origin of the Leicester Codex of the New Testament. London: C. J. Clay & Sons, 1877, s. 11.
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l Bruce M. Metzger: Manuscripts of the Greek Bible: An Introduction to Palaeography. Oxford: Oxford University Press, 1981, s. 138.
  5. ↑ W. H. Ferrar: A Collation of Four Important Manuscripts of the Gospels. ed. T. K. Abbott. London: Macmillan & Co., 1877, s. VI.
  6. ↑ a b c d e f g h C. R. Gregory: Textkritik des Neuen Testaments. T. 1. Leipzig: J. C. Hinrichs, 1900, s. 144–145.
  7. ↑ J. Rendel Harris: The Origin of the Leicester Codex of the New Testament. London: C. J. Clay & Sons, 1877, s. 62–65.
  8. ↑ a b c d e F. H. A. Scrivener: A Plain Introduction to the Criticism of the New Testament. T. 1. London: 1894, s. 202-203.
  9. ↑ W. H. Ferrar: A Collation of Four Important Manuscripts of the Gospels. ed. T. K. Abbott. London: Macmillan & Co., 1877, s. IX.
  10. ↑ Bruce M. Metzger, Bart D. Ehrman: The Text of the New Testament: Its Transmission, Corruption, and Restoration. New York, Oxford: Oxford University Press, 2005, s. 87, 88. ISBN 978-0-19-516122-9.
  11. ↑ W. H. Ferrar: A Collation of Four Important Manuscripts of the Gospels. ed. T. K. Abbott. Dublin - London: 1877, s. XLIII.
  12. ↑ a b c d R. Waltz (2007), Codex Leicestrensis, Encyclopedia of Textual Criticism [dostęp 2013-04-14].
  13. ↑ Bruce M. Metzger, Bart D. Ehrman: The Text of the New Testament: Its Transmission, Corruption and Restoration. Wyd. 4. New York – Oxford: Oxford University Press, 2005, s. 88. ISBN 978-0-19-516122-9.
  14. ↑ a b K. Aland, B. Aland: The Text of the New Testament: An Introduction to the Critical Editions and to the Theory and Practice of Modern Textual Criticism. przeł. Erroll F. Rhodes. Michigan: William B. Eerdmans Publishing Company, 1995, s. 129. ISBN 978-0-8028-4098-1. (ang.).
  15. ↑ K. Aland, B. Aland: The Text of the New Testament: An Introduction to the Critical Editions and to the Theory and Practice of Modern Textual Criticism. przeł. Erroll F. Rhodes. Michigan: William B. Eerdmans Publishing Company, 1995, s. 107. ISBN 978-0-8028-4098-1. (ang.).
  16. ↑ K. Aland, B. Aland: The Text of the New Testament: An Introduction to the Critical Editions and to the Theory and Practice of Modern Textual Criticism. przeł. Erroll F. Rhodes. Michigan: William B. Eerdmans Publishing Company, 1995, s. 106. ISBN 978-0-8028-4098-1. (ang.).
  17. ↑ W. H. Ferrar: A Collation of Four Important Manuscripts of the Gospels. ed. T. K. Abbott. London: Macmillan & Co., 1877, s. 60.
  18. ↑ W. H. Ferrar: A Collation of Four Important Manuscripts of the Gospels. ed. T. K. Abbott. London: Macmillan & Co., 1877, s. 62.
  19. ↑ NA27, s. 197.
  20. ↑ NA27, p. 255.
  21. ↑ NA26, p. 488.
  22. ↑ a b c Johann Jakob Wettstein: Novum Testamentum Graecum editionis receptae cum lectionibus variantibus codicum manuscripts. T. 1. Amsterdam: Ex Officina Dommeriana, 1751, s. 53. [dostęp 2012-06-06]. (łac.).
  23. ↑ J. Rendel Harris: The Origin of the Leicester Codex of the New Testament. London: C. J. Clay & Sons, 1877.
  24. ↑ Handschriftenliste. [w:] INTF [on-line]. Münster Institute. [dostęp 2013-02-26].
  25. ↑ W. H. Ferrar: A Collation of Four Important Manuscripts of the Gospels by the late William Hugh Ferrar. T. K Abbott. Dublin: Macmillan & Co., 1877, s. IV.
  26. ↑ H. C. Hoskier, Concerning the Text of the Apocalypse: Collation of All Existing Available Greek Documents with the Standard Text of Stephen’s Third Edition Together with the Testimony of Versions, Commentaries and Fathers. (London: Bernard Quaritch, Ltd., 1929), t. I, s. 27, t. II, s. 289-292. (jako r).
  27. ↑ Jacob Geerlings. Family 13 – The Ferrar Group: The Text According to Matthew, Studies and Documents 19, 1961.
  28. ↑ J. K. Elliott: A Bibliography of Greek New Testament Manuscripts. Cambridge: Cambridge University Press, 1989, s. 89. ISBN 0-521-35479-X.
  29. ↑ Eberhard et Erwin Nestle: Novum Testamentum Graece. communiter ediderunt: B. et K. Aland, J. Karavidopoulos, C. M. Martini, B. M. Metzger. Wyd. 27. Stuttgart: Deutsche Bibelgesellschaft, 2001. ISBN 978-3-438-05100-4.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
  • Handschriftenliste. [w:] INTF [on-line]. Münster Institute. [dostęp 2013-02-26].
  • Kodeks 69 (GA). [w:] CSNTM [on-line]. [dostęp 2013-04-14]. – zdigitalizowana forma kodeksu
  • R. Waltz, Codex Leicestrensis, Encyclopedia of Textual Criticism (2007) [dostęp 2013-04-14]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Minuskuł_69_(Gregory-Aland)&oldid=74515822”