Najazd Johna Browna – Wikipedia, wolna encyklopedia

Najazd Johna Browna

Czas konfliktu	16 października 1859
Miejsce konfliktu	Harpers Ferry
Terytorium	Stany Zjednoczone
Strony konfliktu
John Brown i ok. 20 zwolenników Robert E. Lee i ok. 90 marines i milicji stanowej
Podmiot interweniujący
milicja stanowa, piechota morska
Przyczyny operacji
niewolnictwo w Stanach Zjednoczonych
Cele operacji
abolicjonizm, uwolnienie czarnych obywateli i stworzenie oddzielnego państwa dla Afroamerykanów
Rezultaty operacji
schwytanie Johna Browna i części jego zwolenników i doprowadzenie ich przed sąd
Straty stron konfliktu
zwolennicy Browna: • 10 zabitych • 7 rannych siły Roberta Lee: • 1 zabity • 1 ranny
Multimedia w Wikimedia Commons

Najazd Johna Browna^[1] – wydarzenie polityczne w historii Stanów Zjednoczonych, mające miejsce 16 października 1859 roku w Harpers Ferry.

John Brown był zagorzałym abolicjonistą, który uważał, że jedyną możliwością obalenia niewolnictwa jest zbrojna insurekcja^[2]. Twierdził, że jest egzekutorem planu Bożego, którego celem jest przemaszerowanie całego Południa kraju, uwalnianie niewolników i stworzenie państwa dla Afroamerykanów^[3]. Po krwawiącym Kansas i sprawie Dreda Scotta, w 1856 roku Brown dokonał ataku w Pottawatomie (hrabstwo Franklin), gdzie zabił pięciu domniemanych zwolenników niewolnictwa^[4]. Uznano go wówczas za przestępcę, jednak abolicjoniści uważali go za bohatera^[4]. Postanowił wówczas się ukryć przed wymiarem sprawiedliwości i opracować plan dalszego działania^[2].

16 października 1859 roku, przy wsparciu około dwudziestu ludzi (czarnych i białych) najechał miejscowość Harper’s Ferry^[5]. W wyprawie wzięło udział trzech jego synów, lecz jego dotychczasowy zwolennik Frederick Douglass zrezygnował, zwracając uwagę, że magazyn jest zbyt łatwy do otoczenia^[6]. Oddział Browna dotarł do miasteczka, zabił burmistrza i zdobył, znajdujący się tam, magazyn broni^[6]. Niewolnicy jednak nie wsparli powstania, natomiast milicja stanowa i oddział piechoty morskiej z łatwością odbiła magazyn i stłumiła rebelię^[7]. Część napastników została zabita, natomiast resztę aresztowano i postawiono przed sądem^[7]. Brown i jego współpracownicy zostali oskarżeni o zdradę stanu Wirginia, spiskowanie oraz morderstwa i sąd wymierzył im karę śmierci^[7]. Po ogłoszeniu wyroku, Brown stwierdził, że nie czuł wyrzutów sumienia i nigdy nikogo nie nakłaniał do powstania^[6]. Egzekucję wykonano przez powieszenie 2 grudnia 1859 roku^[5]. Jego działania były finansowane przez wiodących abolicjonistów z Północy, a jego plany znało około stu osób, w tym sekretarz wojny^[6][5].

Główni działacze abolicjonistycznej Partii Republikańskiej, Abraham Lincoln i William H. Seward potępili działanie Browna, nazywając je przestępstwami^[7]. Na Południu dominowały uczucia strachu wobec zagrożenia niewolnictwa i jego siłowego zwalczania^[7]. Północ kraju wyraziła poparcie dla Browna, co tylko pogłębiło przerażenie na Południu^[7]. Ponadto mieszkańcy stanów południowych byli przekonani, że republikanie wspierali działania Browna, co doprowadziło do decyzji o przyspieszeniu secesji, w przypadku zwycięstwa Partii Republikańskiej^[7]. Czołowi antyniewolniczy literaci i intelektualiści, tacy jak Ralph Waldo Emerson, Henry David Thoreau i John Greenleaf Whittier przedstawiali Browna jako bohatera^[5]. Także Cyprian Kamil Norwid zadedykował Brownowi dwa wiersze: „John Brown” i „Do obywatela Johna Braun”^[8]. Czarnoskórzy aktywiści W.E.B. Du Bois i Malcolm X, a także pisarka Alice Walker stawiali Johna Browna za wzór do naśladowania^[9]. Około 1861 roku, w momencie wybuchu wojny secesyjnej powstała pieśń marszowa „John Brown’s Body” śpiewana do melodii wykorzystanej później w „Battle Hymn of the Republic”^[10]. O wystąpieniu Johna Browna Stephen Vincent Benét napisał poemat John Brown’s Body^[11], za który w 1929 roku otrzymał Nagrodę Pulitzera w dziedzinie poezji^[12].

• Zbigniew Lewicki: Historia cywilizacji amerykańskiej. T. 2. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, 2010. ISBN 978-83-7383-448-4. (pol.).
• Andrzej Bartnicki: Historia Stanów Zjednoczonych Ameryki. T. 3. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995. ISBN 83-01-11894-6. (pol.).
• Maldwyn Jones: Historia USA. Gdynia: Latarnia, 2016. ISBN 978-83-65387-02-8. (pol.).