Necmettin Erbakan – Wikipedia, wolna encyklopedia

Necmettin Erbakan

Data i miejsce urodzenia	29 października 1926 Synopa
Data i miejsce śmierci	27 lutego 2011 Ankara
Premier Turcji
Okres	od 28 czerwca 1996 do 30 czerwca 1997
Przynależność polityczna	Refah Partisi
Poprzednik	Mesut Yılmaz
Następca	Mesut Yılmaz
Multimedia w Wikimedia Commons

Necmettin Erbakan (ur. 29 października 1926 w Synopie, zm. 27 lutego 2011^[1] w Ankarze^[2]) – turecki polityk i inżynier, założyciel i lider ugrupowań islamistycznych, deputowany, wicepremier i minister, w latach 1996–1997 premier Turcji.

W 1948 ukończył studia na wydziale mechanicznym Uniwersytetu Technicznego w Stambule (ITU), po czym podjął pracę jako nauczyciel akademicki na tej uczelni^[3]. Na początku lat 50. wyjechał w celach naukowych do Niemiec, kształcił się i pracował na RWTH Aachen, uzyskał doktorat na tej uczelni^[4]. W 1954 objął stanowisko wykładowcy na ITU, a w 1965 uzyskał pełną profesurę^[4]. W 1956 założył innowacyjną w Turcji fabrykę silników Gümüş Motor^[1][4]. W 1966 został dyrektorem działu przemysłu Tureckiego Związku Izb i Giełd Towarowych (TOBB), a w 1967 sekretarzem generalnym tej organizacji^[1]. W 1969 wybrany na przewodniczącego TOBB, jednak w tym samym roku wybory te zostały unieważnione^[3].

Pod koniec lat 60. opublikował swój manifest programowy zatytułowany Millî Görüş (pol. „narodowa wizja”)^[5]. Wkrótce powstał ruch o tej samej nazwie, działający obok kolejnych ugrupowań Necmettina Erbakana, który stał się liderem religijnej tureckiej prawicy^[5]. W 1969 miał kandydować na posła z ramienia Partii Sprawiedliwości, czemu jednak sprzeciwił się Süleyman Demirel^[4]. Ostatecznie w wyborach wystartował jako kandydat niezależny, uzyskując w głosowaniu mandat deputowanego do Wielkiego Zgromadzenia Narodowego Turcji^[4][6]. W 1970 założył Partię Porządku Narodowego, która w następnym roku po zamachu stanu została zdelegalizowana przez Trybunał Konstytucyjny pod zarzutem podejmowania działań przeciwko świeckości państwa^[1][2]. W 1972 ze swoimi stronnikami utworzył i stanął na czele Partii Ocalenia Narodowego^[1]. W 1973 i 1977 z jej ramienia z powodzeniem ubiegał się o poselską reelekcję, zasiadając w parlamencie do 1980^[6]. Od stycznia do listopada 1974 pełnił funkcje wicepremiera i ministra stanu w rządzie Bülenta Ecevita^[1][7][8] (doszło w tym czasie do tureckiej inwazji na Cypr, która skutkowała faktycznym podziałem wyspy)^[1]. Stanowiska wicepremiera oraz ministra stanu zajmował również w dwóch gabinetach Süleymana Demirela (od marca 1975 do czerwca 1977 oraz od lipca 1977 do stycznia 1978)^{[1][7][9][10]}.

Po puczu wojskowym z września 1980 jego ugrupowanie zostało zdelegalizowane. Necmettin Erbakan został w październiku 1980 aresztowany pod zarzutem przekształcenia partii w nielegalną organizację przeciwną sekularyzmowi. Ostatecznie w lipcu 1981 został uniewinniony i zwolniony z jednostki penitencjarnej^[1]. W 1983 zainicjował powołanie Partii Dobrobytu. Sam od 1982 był objęty dziesięcioletnim zakazem pełnienia funkcji politycznych, który został uchylony na skutek referendum z 1987^[1]. W tym samym roku formalnie objął przywództwo w swoim ugrupowaniu^[3]. W 1991 i 1995 ponownie był wybierany do tureckiego parlamentu^[6]. Drugie z tych wyborów zakończyły się zwycięstwem Partii Dobrobytu. Po upadku powstałej po nich koalicji Partii Ojczyźnianej z Partią Słusznej Drogi jego formacja zawiązała sojusz z drugim z tych ugrupowań^[4]. W rezultacie 28 czerwca 1996 Necmettin Erbakan stanął na czele nowego rządu. Stał się pierwszym w republikańskiej Turcji premierem będącym jednocześnie liderem środowiska islamistów^[1]. 28 lutego 1997 tureccy wojskowi wystosowali memorandum, domagając się jego ustąpienia pod groźbą zamachu stanu^[1]. 30 czerwca tegoż roku polityk zrezygnował z pełnienia funkcji premiera^[2].

W styczniu 1998 Partia Dobrobytu została rozwiązana, jej lidera objęto pięcioletnim zakazem pełnienia funkcji publicznych^[2]. Wcześniej w grudniu 1997 zainicjował utworzenie Partii Cnoty^[1], którą zdelegalizowano w 2001^[2]. W tym samym roku powołał Partię Szczęścia^[2]. W 2002 został skazany na karę 2 lat i 4 miesięcy pozbawienia wolności za fałszowanie dokumentów w sprawie dotyczącej defraudacji funduszy Partii Dobrobytu^[11]. W 2003 Recai Kutan przekazał mu przywództwo w Partii Szczęścia^[12]. Z uwagi na wyrok skazujący w sprawie karnej Necmettin Erbakan został jednak w 2004 zmuszony do rezygnacji^[11]. Wykonanie kary w międzyczasie odraczano z uwagi na stan zdrowia, po czym zamieniono ją na areszt domowy. W 2008 polityk został ułaskawiony decyzją prezydenta Abdullaha Güla^[11]. W 2010 ponownie stanął na czele Partii Szczęścia, którą kierował do czasu swojej śmierci w 2011^[3].

Był żonaty, miał troje dzieci^[3], w tym syna Fatiha Erbakana^[13].