Nieszpułka zwyczajna – Wikipedia, wolna encyklopedia

Nieszpułka zwyczajna
	; Nieszpułka zwyczajna
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	różowce
Rodzina	różowate
Rodzaj	nieszpułka
Gatunek	nieszpułka zwyczajna
	Nazwa systematyczna
	Mespilus germanica L.; Sp. pl. 1:478. 1753
Synonimy
	Pyrus germanica (L.) Hook. f.;
	Pyrus germanica (L.) Hook. f.;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Multimedia w Wikimedia Commons

Nieszpułka zwyczajna, nieszpułka jadalna (Mespilus germanica L. lub Crataegus germanica (L.) Kuntze) – gatunek długowiecznych roślin należących do rodziny różowatych, klasyfikowany zwykle dawniej do monotypowego rodzaju nieszpułka Mespilus lub włączany do rodzaju głóg Crataegus. W naturze rośnie w górskich, skalistych lasach^[5] na obszarze od Krymu poprzez rejon Kaukazu po Iran^[6] i mając niejasny status w Bułgarii, Grecji i południowych Włoszech^[3]. Poza tym gatunek rozpowszechniony jest w uprawie i w wielu miejscach dziczejący^[3]^[6].

Morfologia

Pokrój: Krzew, czasem wyrastający w niskie, osiągające do 6^[5]–7^[7] m wysokości drzewo. Pędy czasem z cierniami^[5] i krótkopędami^[7].
Liście: Sezonowe, skrętoległe, pojedyncze, ogonkowe^[5]. Blaszka eliptyczna, czasem klapowana, długości 5–12 cm^[7]. Jesienią, tuż przed opadnięciem liście zmieniają kolor na czerwony.
Kwiaty: Rozwijają się pojedynczo późną wiosną, z pąków tworzących się w roku poprzednim. Działek kielicha jest 5, są one trwałe, wąskie, zrośnięte nasadami i dłuższe od płatków korony. Płatków jest 5, są one zwykle białe. Pręcików jest 20–30, ich pylniki są czerwone. Zalążnia jest dolna, powstaje ze zrośnięcia 5 owocolistków, każdy z dwoma zalążkami. Szyjek słupka jest 5^[5].
Owoce: Jabłkowate (zewnętrzna skórka i miąższ powstaje z dna kwiatowego), kuliste, brązowawe po dojrzeniu^[5], nagie lub omszone, średnicy do 4 cm^[7]. Z reguły są twarde, o kwaśnym smaku.

Pokrój
Widok ogólny zimą
Kwiat
Owoce

Systematyka

Gatunek klasyfikowany jest w zależności od ujęcia jako przedstawiciel rodzaju nieszpułka Mespilus (pod nazwą M. germanica), albo jako gatunek z rodzaju głóg Crataegus (pod nazwą C. germanica). W drugim wypadku klasyfikowany jest do sekcji Mespilus T.A.Dickinson & E.Y.Y.Lo in E.Y.Y.Lo, Stefanović et T.A.Dickinson, Syst. Bot., 32, 3: 609. 2007 i podrodzaju Mespilus (L.) Ufimov & T.A.Dickinson, Phytologia 102, 3: 2020. Ujęcie to jest dyskusyjne, ponieważ takson zajmuje prawdopodobnie pozycję bazalną w obrębie rodzaju Crataegus, tj. może być wyodrębniany jako rodzaj siostrzany względem rodzaju głóg. Za celowe włączanie tego gatunku do głogów wskazują jednak niektóre analizy molekularne, wedle których bardziej bazalną niż Mespilus pozycję zajmuje Crataegus brachyacantha (wyodrębniany w monotypowy podrodzaj Brevispinae) lub podrodzaj Crataegus (typowy)^[8].

W 1990 opisano nowy gatunek z rodzaju Mespilus (M. canescens)^[9], który jednak okazał się mieszańcem – w zależności od ujęcia – Crataemespilus ×canescens^[10] lub Crataegus × canescens^[11].

Zastosowanie

W krajach cieplejszych nieszpułka bywa uprawiana dla jadalnych owoców^[12], aczkolwiek jadanych zwykle po ich przemrożeniu, kiedy to stają się słodkie^[5]. Była uprawiana już 3000 lat temu na terytorium dzisiejszego Iranu. Później uprawą zajęli się także starożytni Grecy, od nich przejęli ją starożytni Rzymianie. W XVII-XVIII w. zainteresowanie tymi owocami zaczęło maleć i obecnie są mało popularne.
Gatunek bywa uprawiany w parkach jako roślina ozdobna.

Uprawa

W Polsce jest w pełni mrozoodporna (strefy mrozoodporności 4-9). Rozmnaża się przez wysiew nasion lub szczepienie. Wymaga stanowiska osłoniętego od silnych wiatrów. Źle toleruje przesadzanie i rośnie powoli, ale jest łatwa w uprawie^[13].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-23] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Taxon: Mespilus germanica L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2021-12-21].
↑ Mespilus germanica, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 253. ISBN 0-333-73003-8.
↑ ^a ^b Crataegus germanica (L.) Kuntze. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-12-21].
↑ ^a ^b ^c ^d James B. Phipps: Mespilus Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-12-21].
↑ Roman A. Ufimov, Timothy A. Dickinson. Infrageneric nomenclature adjustments in Crataegus L. (Maleae, Rosaceae). „Phytologia”. 102, 3, s. 177–199, 2020.
↑ J. B. Phipps. Mespilus canescens, a New Rosaceous Endemic from Arkansas. „Systematic Botany”. 15, 1, s. 26–32, 1990.
↑ James B. Phipps. Studies in Mespilus, Crataegus, and ×Crataemespilus (Rosaceae), i. differentiation of Mespilus and Crataegus, expansion of ×Crataemespilus, with supplementary observations on differences between the Crataegus and Amelanchier clades. „Phytotaxa”. 257, 3. s. 2016. DOI: 10.11646/phytotaxa.257.3.1.
↑ Crataegus × canescens (J.B.Phipps) T.A.Dickinson & E.Y.Y.Lo. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-12-21].
↑ Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
↑ GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

Bibliografia

Елена Киладзе: Практическая энциклопедия грузинской кухни. Челябинск: Аркаим, 2010, s. 256. ISBN 978-5-8029-2661-1.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-23] (ang.).

[grin-3] Taxon: Mespilus germanica L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2021-12-21].

[iucn-4] Mespilus germanica, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[philips-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 253. ISBN 0-333-73003-8.

[powo-6] Crataegus germanica (L.) Kuntze. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-12-21].

[america-7] James B. Phipps: Mespilus Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-12-21].

[ufimov-8] Roman A. Ufimov, Timothy A. Dickinson. Infrageneric nomenclature adjustments in Crataegus L. (Maleae, Rosaceae). „Phytologia”. 102, 3, s. 177–199, 2020.

[9] J. B. Phipps. Mespilus canescens, a New Rosaceous Endemic from Arkansas. „Systematic Botany”. 15, 1, s. 26–32, 1990.

[10] James B. Phipps. Studies in Mespilus, Crataegus, and ×Crataemespilus (Rosaceae), i. differentiation of Mespilus and Crataegus, expansion of ×Crataemespilus, with supplementary observations on differences between the Crataegus and Amelanchier clades. „Phytotaxa”. 257, 3. s. 2016. DOI: 10.11646/phytotaxa.257.3.1.

[11] Crataegus × canescens (J.B.Phipps) T.A.Dickinson & E.Y.Y.Lo. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-12-21].

[12] Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.

[E-13] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]