Ochudno – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ochudno

wieś
Tradycyjny dom białokurpiowski w Ochudnie-Morgach
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	wyszkowski
Gmina	Rząśnik
Liczba ludności (2011)	519[2][3]
Strefa numeracyjna	29
Kod pocztowy	07-202[4]
Tablice rejestracyjne	WWY
SIMC	0518990[5]
Położenie na mapie gminy Rząśnik Ochudno
Położenie na mapie Polski Ochudno
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Ochudno
Położenie na mapie powiatu wyszkowskiego Ochudno
52°39′33″N 21°24′47″E/52,659167 21,413056[1]

Ochudno – wieś w Polsce, położona w województwie mazowieckim, w powiecie wyszkowskim, w gminie Rząśnik^[6][5], u źródeł rzeczki Prut na Międzyrzeczu Łomżyńskim, na terenie Puszczy Białej, w otoczeniu lasów. Najbliższym miastem jest Wyszków.

Na terenie wsi odnaleziono ślady osady jednodworczej i osadnictwa z okresu nowożytnego oraz mogiły z XIV wieku^[7]. Zwana jest przez miejscowych Litwok. W 1326 miał tu zostać zabity pustoszący Mazowsze Dawid, zięć Giedymina^[8].

Pierwsze wzmianki o Ochudnie pochodzą z XV wieku. Z powstaniem wioski związana jest legenda, jakoby pełnomocnik biskupów płockich z Pułtuska, który sprawował przed wiekami pieczę nad całą Puszczą Białą, w trakcie polowania natknął się między Leszczydołem i Porządziem na dwie nowe kurne chaty wzniesione na skraju obszernej polany, nieopodal źródeł rzeczki Prut. Mieszkający tam osadnicy ze strachu nie odpowiadali na pytania pełnomocnika – jeden skulił się, a drugi w zdenerwowaniu dreptał w miejscu. Według legendy pełnomocnik, zadowolony z tego, że przybyło do puszczy dwóch nowych osadników, rzekł do nich: „Nie bójcie się, możecie tu pozostać, ale trzeba wam nadać nazwiska, jak również nazwę osadzie, którą tu założyliście. Ty, coś się tak skulił, będziesz nazywał się Kulesza, a ty, co tak drepczesz, będziesz nazywał się Deptuła. Wioska wasza zaś, ponieważ tak chudo wyglądacie i niebogate są wasze chaty, będzie się nazywać Ochudno”^{[potrzebny przypis]}.

Fala osiedleńcza rozpoczęła się jednak pod koniec XVI wieku. Wówczas na wschodnim krańcu puszczy powstała wieś Ochudno. W tym samym czasie założono Porządzie, Rząśnik, Dąbrowę i Leszczydół^[9]. Wieś Ochudno jako czynszowa wchodziła w skład dóbr biskupów płockich. Wysokość czynszów określał przywilej biskupa Hieronima Antoniego Szeptyckiego z 23 lutego 1761^[8].

W XVIII wieku do wsi w Puszczy Białej, w tym Ochudna, sprowadzono około 300 osadników kurpiowskich z Puszczy Zielonej. Wielu z osadników było bartnikami, ale było to zajęcie dodatkowe, głównym było rolnictwo. W Puszczy Białej w tym czasie liczba bartników była niemal taka sama jak w XVI wieku, ale zadzianych (użytkowanych) barci było o wiele mniej. W Ochudnie najwięcej, bo aż 60 czynnych i 130 pustych barci, posiadał bartnik Jan Kulesza^[9]. Wieś stanowiła granicę jednej z dwóch zespołów osadniczych w Puszczy Białej^[9].

Dawni mieszkańcy Ochudna byli niegdyś pogardliwie nazywani „szlachtą pantoflową”, ponieważ nie ubierali się w stroje ludowe, a do kościoła zakładali skórzane pantofle zamiast łykowych butów^{[potrzebny przypis]}.

Przez wieś przetoczyły się wojska szwedzkie w czasie potopu^{[potrzebny przypis]}.

Po rozbiorach wieś stała się częścią dób rządowych (pruskich), a następnie należała do dób narodowych Brańszczyk^[8].

W 1819 we wsi było 19 osad czynszowych należących do 24 gospodarzy oraz 7 chałupników. Istniała karczma. Wieś utrzymywała nauczyciela^[8]. W 1827 we wsi Ochudne były 33 domy i 180 mieszkańców^[10]. W 1855 wieś urządzono kolonialnie: stworzono 34 osady rolne o wielkości 19–20 mórg, 18 osad ogrodniczych liczących 1–1,5 morgi, 1 osadę strzelecką o wielkości 15 morgów, smolarnię o powierzchni 16,5 morgów, osadę karczemną i osadę kowalską. Wyznaczono wysokość czynszu i długość wolnizny. Hodowano konie, woły, krowy, świnie i owce^[8].

W pobliskich lasach walczyli powstańcy listopadowi w 1830 i styczniowi. W 1863 w lesie zwanym Dąbrówki w pobliżu wsi Ochudno znajdował się obóz powstańczy oddziału dowodzonego przez Teofila Dąbrowskiego (brata Jarosława)^[11].

W 1908 we wsi powstała pierwsza na ziemiach polskich chłopska spółdzielnia do eksploatacji torfu wyposażona w nowoczesną maszynę^[12].

W 1915, podczas odwrotu, wojska rosyjskie spaliły wieś. W czasie wojny polsko-bolszewickiej w 1920 w Ochudnie urządzono zasadzkę na dwóch zwiadowców Armii Czerwonej. Żołnierze polscy zabili jednego bolszewika, drugi przeżył i uciekł, lecz zabito jego konia^{[potrzebny przypis]}.

W okresie międzywojennym wieś leżała w województwie warszawskim, w powiecie pułtuskim, w gminie Wyszków. Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku wieś zamieszkiwało 596 osób, wszystkie wyznania rzymskokatolickiego i polskiej narodowości. Było tu 99 budynków mieszkalnych. W pobliżu wsi znajdowała się leśniczówka^[13]. Miejscowość podlegała pod sąd grodzki w Wyszkowie i okręgowy w Warszawie, najbliższy urząd pocztowy mieścił się w Wyszkowie^[14]. W czasie komasacji gruntów mieszkańcy wsi otrzymali łąki nawet 20 km dalej, w okolicach wsi Budy Brańszczykowskie^[9].

W 1930 we wsi działała biblioteka Koła Związku Młodzieży Wiejskiej^[15].

W 1933 powstała gromada Ochudno, w skład której weszła tylko ta wieś^[16].

Podczas II wojny światowej na terenie Ochudna działały oddziały partyzantki i AK, do których należeli mieszkańcy wsi. W 1944 w jednym z domów w Ochudnie-Dębnikach stacjonował sztab Konstantego Rokossowskiego^{[potrzebny przypis]}. W 1944 większość wsi, wskutek wycofywania się wojsk niemieckich, została spalona^[11].

W latach 1954–1961 wieś należała i była siedzibą władz gromady Ochudno, po jej zniesieniu znalazła się w gromadzie Leszczydół Stary. Następnie, od 1973, była częścią gminy Rząśnik. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa ostrołęckiego. Od 1999 wieś należy do gminy Rząśnik^[16].

W 1970 w Ochudnie powstała Ochotnicza Straż Pożarna^[17]. W 1976 w Ochudnie notowano istnienie filii szkoły zbiorczej w Porządziu^[16].

W 1998 we wsi mieszkało 486, w 2002 – 470, a w 2009 – 499 osób. Według spisu powszechnego z 2011 wieś zamieszkiwało 519 osób. W czasie spisu powszechnego z 2021 zanotowano 521 osób (51,2% kobiety, 48,8% mężczyźni)^[18].

W XIX wieku we wsi popularne były domy czteroizbowe: duża izba, alkierz, sień i komora^[19]. W międzywojniu stawiano większe domy obrócone dłuższym bokiem do drogi, niektóre od drogi miały drewniany ganek. Natomiast domy kurpiowskie budowano szczytem do drogi, zaś okna, drzwi i naroża dekorowano wycinanymi we wzory deseczkami^[20]. Gminna ewidencja zabytków rejestruje w Ochudnie zabytkowe 4 kapliczki z XX wieku oraz 3 krzyże z XX wieku^[21] oraz dwa domy mieszkalne (nr 81 datowany na 1914 i nr 82 datowany na ok. 1919)^[22].

Pamiątką po walkach z wojskami rosyjskimi w czasie powstania styczniowego jest miejsce przecinki części lasu, w wyniku której powstała leśna droga zwana przez miejscowych Linią Powstańców. W ten sposób władze carskie chciały utrudnić działania powstańców styczniowych w Puszczy Białej. W pobliżu przemieszczały się rosyjskie patrole wyłapujące insurgentów^[11][23]. Nazwa Linia Powstańców została utrwalona została na mapach. W 2019, podczas polowej uroczystości patriotycznej pt. „Dzień Pamięci 1863”, do użytku oddano Ścieżkę Historyczną „Linia Powstańców” z powstańczą kapliczką^[23], uzupełnioną czterema tablicami informacyjnymi nt. powstania styczniowego w regionie^[24].

Niedaleko leśniczówki w Ochudnie, przy drodze do Wyszkowa, znajduje się zbiorowa mogiła powstańców styczniowych. Prawdopodobnie została zniwelowana, by na jej miejscu ulokować mogiłę z I wojny światowej^[25][24]. W ziemnym kopcu o wys. 2 m pochowano żołnierzy armii rosyjskiej poległych w 1915^[26]. Mogiła jest notowana w gminnej ewidencji zabytków^[22].

W XIX wieku badania we wsi prowadził Oskar Kolberg. Zanotował m.in. miejscowe pieśni. Informował, że miejscowi włościanie chętnie wystawiali przydrożne krzyże^[19].

We wsi organizowany jest Dzień Ziemniaka, na który przygotowywane są potrawy z ziemniaków do degustacji oraz konkursy dla dzieci i młodzieży^{[27][28][29][30]}. Odbywa się też Dzień Ulęgałki^[29][27]. W 2024 podczas imprezy zaprezentowano po raz pierwszy hymn wsi na podstawie wiersza mieszkanki Ochudna Wiesławy Szymańskiej:

Pośrodku lasów jak polaneczka

Leży przecudna nasza wioseczka

No a symbolem naszej wioseczki

Są smaczne gruszki „ulęgałeczki”.

Dawniej na polach wśród łanów zboża

Wyrosły grusze – danina Boża

Była to pomoc dla społeczności

Te piękne drzewka przyciągały gości.

Każdy z ochotą gruszki smakował

A nawet często w worki je chował

I tak powstała ta fama cudna

Że ulęgałka godłem Ochudna^[31].

We wsi znajduje się hydrofornia^[32].

Wierni kościoła rzymskokatolickiego należą do parafii św. Teresy od Dzieciątka Jezus w Porządziu^[33].

Sołtyską wsi jest Sylwia Kulesza^[34]. We wsi działa Koło Gospodyń Wiejskich „Ochudnianki”^[27][29].

• 
  Kapliczka przy Linii Powstańców
• 
  Tablice informacyjne w miejscu pamięci przy Linii Powstańców
• 
  Mogiła żołnierzy armii rosyjskiej z I wojny światowej (prawdopodobnie na miejscu mogiły z 1863)
• 
  Ślady okopów z I wojny światowej
• 
  Kapliczka skrzynkowa przy leśnej drodze w pobliżu wsi
• 
  Ochudno 85, spichlerz z 1934 (stan na 1987)
• 
  Dom w Ochudnie
• 
  Dom w Ochudnie
• 
  Dom w Ochudnie
• 
  Budynek szkoły
• 
  Sklep w centrum wsi

• Ochudno, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 368 .