Urządzenie Ochrony Zwierząt UOZ-1 – Wikipedia, wolna encyklopedia

Urządzenie Ochrony Zwierząt UOZ-1^[1] – odpłaszacz akustyczny^[2], urządzenie dźwiękiem ostrzegające zwierzęta przed przejazdem pociągu, wprowadzane przez Polskie Koleje Państwowe. Przeznaczone jest do instalowania w miejscach przecięcia linii kolejowej ze szlakami migracji dużych ssaków w celu przeciwdziałania kolizji pociągu ze zwierzęciem, a tym samym zmniejszenia strat w populacji tych zwierząt. Urządzenie ma na celu wywołanie u zwierzęcia odruchu ucieczki w wyniku odebrania sygnału ostrzegawczego.

Urządzenie płoszy jelenie, sarny, łosie, dziki, zające oraz małe i duże drapieżniki^[3].

Na około minutę przed przejazdem pociągu odstraszacz wydaje opracowaną przez zoopsychologów atrapę bodźców kluczowych – sekwencję naturalnych alarmująco-informacyjnych sygnałów dźwiękowych:

• ostrzegawczy krzyk sójki^[4][3] (ptaka reagującego krzykiem na potencjalne zagrożenie i tym samym ostrzegającego inne zwierzęta)^[5]
• ujadanie psów w nagance^[3] (stanowiących jedno z głównych zagrożeń dla zwierząt polnych i leśnych)^[5]
• rżenie konia^[3]

wzbogaconych o dodatkowe bodźce, tzw. sekwencje śmierci:

• kniazienie zająca (głos, jaki wydaje, gdy jest przerażony lub ranny)^[4][3][5]
• kwik zarzynanej świni^[3][5]

Reakcja dzikich zwierząt na te sygnały jest uwarunkowana genetycznie w taki sposób, że nie działa wtedy mechanizm przyzwyczajania się do tego typu bodźców^[5].

Sekwencja ta trwa od 30 do 180 sekund^[5]. Jej długość jest automatycznie dopasowywana do zmieniającej się prędkości pociągu^[5]. Autorzy opracowania zapewniają, że „przy sporządzaniu atrapy żadne zwierzę nie było celowo szczute, dręczone i nie zostało celowo zabite”^[6].

Pomysłodawcą urządzenia jest Marek Stolarski z Przedsiębiorstwa Wdrożeniowo-Produkcyjnego „Neel” sp. z o.o. z Warszawy, zajmujący się automatyką kolejową. Sekwencję dźwięków określiła, opierając się na swoich badaniach, biolog prof. Simona Kossak z Instytutu Badawczego Leśnictwa w Białowieży^[4][7]. Odstraszacze mają kształt walca o wysokości 110 cm i średnicy 30 cm^[4][5] i są koloru szarego^[8]; obudowa wykonana jest z odpornych na warunki atmosferyczne wysokoudarowych kompozytów epoksydowo-szklanych^[5]. Koszt zainstalowania jednego to ok. 35 tys. zł. Na jednym kilometrze toru instaluje się 15 odstraszaczy akustycznych. Ich zastosowanie jest rozwiązaniem o innym charakterze niż tzw. „zielone mosty” dla zwierząt, gdyż tu zwierzęta mogą przechodzić na całej długości toru z ograniczeniem na czas przejazdu pociągu. „Zielony most” nie daje gwarancji, że zwierzę go odnajdzie, a ogrodzenie kierujące do niego może stać się pułapką ułatwiającą polowanie drapieżnikom. Odstraszacze są także tańsze od mostów (zbudowanie nad torami bezpiecznego przejścia dla zwierząt kosztuje ok. 20 mln złotych; w tej cenie system UOZ-1 pozwala zapewnić ochronę torów na długości 200–400 km)^[9]. Cały system został zbudowany w ciągu 6 miesięcy^[9].

W 2005 roku 62 odstraszacze stanęły na linii kolejowej nr 2 między Mińskiem Mazowieckim a Siedlcami^[4][10] (linia E20^[1]), były to pierwsze takie urządzenia^[8][1]. Od chwili ich zainstalowania, według relacji kolejarzy i myśliwych, nie zginęło na tej trasie ani jedno zwierzę^[4]. Liczba tropów w okolicach odstraszaczy jest znacznie mniejsza niż w innych podobnych miejscach^[11].

Na przełomie 2004 i 2005 roku Instytut Badawczy Leśnictwa wykonał wstępne badania skuteczności działania urządzeń (zastosowano metodę tropień zimowych^[10]), które wykazały, że ssaki roślinożerne (jelenie, sarny, dziki i zające), drapieżniki (lisy, jenoty, kuny) oraz ptaki (sójki)^[10] prawidłowo odczytują sygnały wysyłane przez UOZ-1, a jednocześnie nie opuszczają terenów przylegających do odcinka linii, na której zainstalowano tego typu urządzenia^[4][12].

Od czasu instalacji wiosną 2004 roku^{[doprecyzuj!]} na chronionym obszarze linii kolejowej zginęły tylko dwa duże ssaki (łania i sarna gonione przez psy), podczas gdy na niedalekich obszarach kontrolnych miało miejsce kilkanaście takich przypadków^[5]. Po sześciu latach działania urządzeń zwierzęta nadal chętnie przebywały w pobliżu linii kolejowej, a jednocześnie nadal reagowały na sygnały (ponad 80% zwierząt reagowało na sygnały ściśle wg przewidywań – stawały się czujne, a następnie wycofywały w kierunku ściany lasu, a po przejeździe pociągu wracały do kontynuowania przerwanych czynności)^[5].

Kolej zamierza montować odpłaszacze przy kolejnych modernizowanych trasach, czyli na odcinkach Wrocław – Poznań, Warszawa – Gdynia, Warszawa – Łódź, Wrocław – Zgorzelec. Obecnie urządzenia te działają na wielu odcinkach głównych linii kolejowych w Polsce, m.in. na linii E65 Warszawa – Gdańsk (obszar LCS Nasielsk, LCS Działdowo, LCS Iława oraz LCS Malbork) oraz linii E30 (obszar LCS Bolesławiec i LCS Węgliniec)^[1], a w 2012 roku zostały zainstalowane na dwóch trzykilometrowych odcinkach linii dużych prędkości Moskwa – Sankt Petersburg – Helsinki^[8].

Odległość pomiędzy kolejnymi urządzeniami na trasie powinna wynosić ok. 70 m, naprzemiennie po obu stronach torowiska, w miejscach stałych tras przemieszczania się zwierząt^[4][8][5]. Odstraszacze są zasilane z kontenera samoczynnej blokady liniowej SHL-12. Urządzenia są też zabezpieczone przed włamaniem – w takim wypadku emitują sygnał dźwiękowy i informują Centrum Utrzymania i Diagnostyki Lokalnego Centrum Sterowania Ruchem Kolejowym o zdarzeniu^[13][5].

Każde urządzenie UOZ-1 jest autonomicznie pracującą jednostką, wyposażoną w listwę przyłącza elektrycznego, zespół elektroniki sterującej, a także głowicę z przetwornikami elektroakustycznymi. Mocowane jest do solidnego, betonowego fundamentu posadowionego na podtorzu^[5].

Urządzenia uruchamiane są automatycznie tuż przed przejazdem pociągu na podstawie sygnałów otrzymanych z urządzeń automatyki sterowania ruchem kolejowym^[4][5]. Z urządzeniami współpracują moduły diagnostyczne zainstalowane w kontenerach samoczynnej blokady liniowej lub specjalizowanych kontenerach UOZ^[4].

W 2015 roku działało około 1000 takich urządzeń^[14].

Urządzenia UOZ-1 zostały wyróżnione na Targach TRAKO 2009 Nagrodą im. Ernesta Malinowskiego na najciekawszy wyrób i innowację techniczną stosowaną w kolejnictwie^[1].