Pałac „Pod Baranami” w Krakowie – Wikipedia, wolna encyklopedia

Pałac Potockich
„Pod Baranami”

nr rej. A-41 z 19 maja 1947[1]
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Miejscowość	Kraków
Adres	Rynek Główny 27 ul. św. Anny 1
Ukończenie budowy	XIV–XVIII wiek, 1780, 1853–1854
Położenie na mapie Polski Pałac Potockich „Pod Baranami”
Położenie na mapie województwa małopolskiego Pałac Potockich „Pod Baranami”
Położenie na mapie Krakowa Pałac Potockich „Pod Baranami”
Położenie na mapie Starego Miasta w Krakowie Pałac Potockich „Pod Baranami”
50°03′42″N 19°56′08″E/50,061667 19,935556
Multimedia w Wikimedia Commons

Pałac „Pod Baranami”, właściwie pałac Potockich – zabytkowy pałac znajdujący się w Krakowie, w dzielnicy I przy Rynku Głównym 27, na rogu z ulicą św. Anny 1, Starym Mieście.

Według tradycji niegdyś w tym miejscu znajdowała się gospoda, przy której trzymano barany przeznaczone do sprzedaży dla mieszkańców Krakowa. I właśnie od nich wywodzi się godło i nazwa kamienicy. Pierwotna nazwa brzmiała: „Gdzie Barany”, a jej godłem były dwa barany złączone wspólną głową. Godło to znajdowało się na narożnej, gotyckiej kamienicy. Po roku 1346 pałac stanowił część majątku Włocha Paulina Cavallo, żupnika bocheńskiego, w latach 1464–1486 był własnością Jana Langa z Karniowa (Karniowskiego), od roku 1486 należał w 3/4 do Jana Gawrona i zapewne do Jana Kislinga, sołtysa bronowickiego^[2]. Pozostałością pałacu późnośredniowiecznego jest dziewięciopolowe sklepienie żebrowe w pomieszczeniu parterowym na prawo od sieni^[2]. W XV i XVI wieku w kamienicy, która później stała się częścią pałacu, mieściła się najbardziej znana w Krakowie gospoda, odwiedzana często przez poetów i pisarzy. Bywali tu m.in. Jan Kochanowski, Mikołaj Rej i Łukasz Górnicki^[3].

Renesansowy pałac powstał w XVI wieku poprzez połączenie dwóch istniejących na jego miejscu gotyckich kamienic, przez ich ówczesnego właściciela Justusa Ludwiga Decjusza, sekretarza króla Zygmunta I Starego.

W roku 1577 pałac został zakupiony przez króla Stefana Batorego i w 1579 ofiarowany staroście lanckorońskiemu Kasprowi Bekieszowi^[4]. W tym czasie miał tam mieszkać wielki poeta węgierski Bálint Balassi. Następnie kamienica przeszła w ręce Katarzyny z Lubomirskich Ostrogskiej, a następnie w XVII wieku pałac przeszedł na własność książąt Radziwiłłów, którzy dołączyli do niego jeszcze jedną kamienicę.

Do rąk Pawła Karola Sanguszki pałac trafił w 1709 roku poprzez drugą żonę, Mariannę z Lubomirskich^[5]. Janusz Aleksander Sanguszko otrzymał pałac krakowski wraz z ordynacją, przekazaną przez ojca w 1738 r.^[5] Niegospodarność syna doprowadziła do rozpadu ordynacji, przypieczętowanego tzw. transakcją kolbuszowską z 1753 r. W związku z transakcją pozostaje zakup pałacu krakowskiego przez Hieronima Wielopolskiego^[5]. On to przebudował pałac w formie barokowej, którą znamy z widoku Franciszka Placidiego^[5]. Hieronim Wielopolski był właścicielem pałacu do 1772 roku^[5]. W 1822 pałac kupił Artur Potocki i do rodziny Potockich należała do wybuchu II wojny światowej. Przeprowadzili oni w 1860 generalny remont pałacu, przy okazji podwyższając budynek o jedno piętro. W latach 1853–1854 nad bramą od strony Rynku Głównego pojawiły się charakterystyczne trzy baranie głowy autorstwa Franciszka Marii Lanciego.

Pomimo tej przebudowy zachowały się relikty dawnej architektury. Elementy gotyckie widoczne są w podziemiach, na parterze (izba gotycka) i w elewacjach niższych kondygnacji dziedzińca wewnętrznego. Natomiast w elewacjach zewnętrznych można dostrzec ślady dekoracji barokowych z XVIII wieku. Wnętrza pałacu kryją w sobie wystrój dekoracyjny z XVII, XVIII i XIX wieku^[6].

W kwietniu 1846 roku podczas rewolucji krakowskiej w rezydencji mieściło się dowództwo powstańczej Gwardii Narodowej^[6].

Na przełomie XIX i XX wieku „Barany” stanowiły miejsce spotkań i ośrodek życia politycznego krakowskich kół konserwatywnych. Jednocześnie pałac był centrum życia towarzyskiego i kulturalnego Krakowa. Potoccy zgromadzili w swojej miejskiej rezydencji cenną galerię obrazów szkoły weneckiej, holenderskiej i niemieckiej. Ponadto znajdowały się tam wartościowe antyczne meble, porcelana oraz duży zbiór polskich pasów kontuszowych. Wnętrza pałacu można było zwiedzać za zgodą właścicieli. Podczas I wojny światowej w budynku umieszczono szpital wojskowy^[6]. Podczas wojny polsko-bolszewickiej latem 1920 Krystyna Potocka mimo zwolnienia pałacu „Pod Baranami” z obowiązku pomieszczenia w nim szpitala wojskowego przekazała ten obiekt nieodpłatnie na ten cel^[7].

W czasie okupacji niemieckiej budynek był siedzibą gubernatora dystryktu krakowskiego, a po wkroczeniu Armii Czerwonej w styczniu 1945 roku – sowieckiej komendantury wojennej miasta. Znajdowała się tu także siedziba Smiersza i komendanta NKWD^[8]. Po wojnie, w 1947 budynek przekazano Krakowskiemu Domowi Kultury, który użytkował go do 1990. W sierpniu tego roku odzyskali go przedwojenni właściciele, a następnego dnia część Pałacu strawił wielki pożar. Remont pałacu trwał przez kilka następnych lat.

W 1956 w piwnicach pałacu „Pod Baranami” założono kabaret „Piwnica pod Baranami”.

Pałac Pod Baranami gościł wiele znakomitości. W 1709 przebywał tu carewicz rosyjski Aleksy, w 1809 książę Józef Poniatowski, w 1810 król saski i książę warszawski Fryderyk August, w 1880 gościł w pałacu cesarz Franciszek Józef I.

Od 1969 działa w pałacu kino „Pod Baranami”, kameralne, studyjne kino nagrodzone w 2009 wyróżnieniem za najlepszy program spośród wszystkich kin zrzeszonych w sieci Europa Cinemas.

• 
  Brama pałacu.
• 
  Sień i sklepienie pochodzące z pierwszej połowy XVI w.
• 
  Dziedziniec.
• 
  Wejście do Piwnicy Pod Baranami.
• 
  Średniowieczne piwnice Pałacu.
  Piwnica pod Baranami.

• Strona Pałacu