Księstwo bielskie – Wikipedia, wolna encyklopedia

państwo bielskie na mapie Matthäusa Seuttera (I poł. XVIII w.)
na mapie z 1746

Państwo bielskie, Księstwo Bielskie (łac. status minores Bilicensis, status maiores Bilicensis, ducatus Bilicensis, niem. freie Standesherrschaft Bielitz, Fürstentum Bielitz, Herzogtum Bielitz) – w latach 15721752 państwo stanowe niższego rzędu, w latach 1751–1752 wolne państwo stanowe, w latach 1752–1754 księstwo niższego rzędu, a w latach 1754–1848 księstwo obejmujące miasto Bielsko i kilkanaście okolicznych wsi[a].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Od 1290 r. Bielsko należało do księstwa cieszyńskiego, rządzonego przez Piastów cieszyńskich. Ostatnim właścicielem miasta z tego rodu był Wacław III Adam, rezydujący na zamku bielskim w latach 1545–1553. Sprzedał on Bielsko wraz z okręgiem (Stare Bielsko, Dziedzice, Jasienica, Jaworze, Komorowice, Mazańcowice, Międzyrzecze, Zabrzeg i tworzące się Olszówki) Kasprowi Wilczkowi w roku 1553 za sumę 14 000 talarów[1], jednak po dwunastu latach syn Wacława III Adama, Fryderyk Kazimierz, je odzyskał. Popadł on w wielkie długi, wskutek czego, po jego śmierci w 1571 r., Wacław III Adam zmuszony był ponownie sprzedać Bielsko.

W 1572 r. na mocy zezwolenia cesarza Maksymiliana II Habsburga z księstwa cieszyńskiego zostało wydzielone państwo bielskie[b], obejmujące Bielsko oraz osiemnaście okolicznych wsi (Stare Bielsko, Bronów, Bystra, Dziedzice, Jasienica, Jaworze, Kamienica, Komorowice, Ligota, Mazańcowice, Międzyrzecze Górne i Dolne, Mikuszowice, Mościska, Olszówka Górna i Dolna, Wapienica i Zabrzeg[2]) i podlegające odtąd bezpośrednio śląskiemu urzędowi zwierzchniemu we Wrocławiu oraz jego władzy sądowniczej[3]. Podobnie jak włości frydeckie i frysztackie stanowiło ono tzw. państwo stanowe niższego rzędu, które funkcjonowało aż do 1751 r., kiedy przekształcono je w wolne państwo stanowe. Pierwszym właścicielem państwa bielskiego był Karol Promnitz, dotychczasowy właściciel Pszczyny. W 1582 r. odstąpił je on, z przyczyn finansowych, śląskiemu magnatowi Adamowi Schaffgotschowi, a dziesięć lat później, w roku 1592 zostało ono nabyte przez węgierski ród magnacki – Sunneghów, do których należał m.in. Budziatyń (ob. Żylina) i Orawa.

Aleksander Jozef Sułkowski

Sunneghowie przestali władać Bielskiem w 1724 r. Kolejnym właścicielem miasta został Henryk hr. Solms (do 1743), a następnie Friedrich Wilhelm von Haugwitz. W 1751 r. na jego prośbę cesarzowa Maria Teresa podniosła państwo bielskie do rangi wolnego państwa stanowego (status maiores). W efekcie Bielsko mogło wysyłać swojego przedstawiciela na zgromadzenia do Opawy (Troppauer öffentlicher Konvent) oraz utworzyć własny bielski rząd krajowy (Landesregierung). W 1752 r. zostało ono zakupione przez Aleksandra Józefa Sułkowskiego, generała i ministra króla Augusta III Sasa. W tym samym roku dotychczasowe wolne państwo stanowe przekształcono w księstwo niższego rzędu (Fürstentum). 2 listopada 1754 r. Maria Teresa powołała Księstwo Bielskie (Herzogtum Bielitz). W związku z tym awansem pod względem prawnym osiągnęło status, jaki od wieków miało macierzyste księstwo cieszyńskie. Następni właściciele Księstwa Bielskiego mieli prawo do tytułu Herzog (książę), podczas gdy pozostali członkowie rodziny zaliczali się do stanu książęcego niższego (Fürst)[4]. Jednocześnie od drugiej połowy XVIII w. związki Bielska z Cieszynem ponownie się zacieśniły i, w pewnym sensie, Księstwo Bielskie „powróciło” do księstwa Cieszyńskiego. W ramach reform, prowadzonych przez Marię Teresę i Józefa II, mających na celu unowocześnienia zarządzania państwem, wprowadzono podział poszczególnych prowincji na obwody (Kreis). Cieszyn, dotychczas stolica księstwa, stał się równocześnie siedzibą urzędu obwodowego. Odtąd mieszkańcy Bielska i okolicy załatwiali wszystkie sprawy wymagające zatwierdzenia przez wyższą instancję w cieszyńskim Kreisamcie.

Księstwo bielskie istniało do 1849 roku, kiedy to podczas wprowadzania w Austrii nowoczesnego podziału administracyjnego, likwidującego stare struktury feudalne, jego tereny weszły w skład powiatu politycznego bielskiego (niem. Politischer Bezirk Bielitz).

Właściciele państwa bielskiego

[edytuj | edytuj kod]

Promnitz i Schaffgotsch

[edytuj | edytuj kod]
1572–1578 Karol Promnitz
1578–1582 Grupa wierzycieli państwa bielskiego
1582–1592 Adam Schaffgotsch

Sunneghowie

[edytuj | edytuj kod]
1592–1594 Jan I Sunnegh
1594–1601 Stefan Sunnegh
1601–1641 Jan II Sunnegh
1602–1616 Wacław Przyszowski
1628–1631 Hans Schlick
1635–1639 Karol Sobek z Kornicy
1640–1648 Anna Sunnegh z Thurzonów
1648–1660 Emeryk Sunnegh
1660–1676 Juliusz Sunnegh
1676–1687 Kuratorzy nieletniego Juliusza Gottlieba Sunnegha
1687–1724 Juliusz Gottlieb Sunnegh

Solmsowie i Haugwithz

[edytuj | edytuj kod]
1724–1728 Urząd Królewski we Wrocławiu
1728–1741 Henryk Wilhelm Solms
1741–1742 Fryderyk Ludwik Solms
1742–1752 Friedrich Wilhelm von Haugwitz

Właściciele księstwa bielskiego

[edytuj | edytuj kod]

Sułkowscy

[edytuj | edytuj kod]
1752–1762 Aleksander Józef Sułkowski
1762–1786 August Kazimierz Sułkowski
1786 Aleksander Antoni Sułkowski
1786–1812 Franciszek de Paula Sułkowski
1812–1832 Jan Nepomucen Sułkowski
1832–1848 Ludwik Jan Nepomucen Sułkowski

Hetmanowie księstwa bielskiego

[edytuj | edytuj kod]

(Bielitzer Landeshauptleute)[5]

1751 Johann von Damnitz
1758 N. von Zhorský
1768 N. von Baum
1774, 1784 wakat

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]
  1. Współcześnie stanowią część gmin Jasienica, Jaworze i Czechowice-Dziedzice, a także lewobrzeżną część miasta Bielska-Białej i północno-zachodnią część gminy Wilkowice (Bystra Śląska).
  2. Odtąd całkowicie niezależne od księstwa cieszyńskiego.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Śląsk Cieszyński w początkach czasów nowożytnych (1528-1653). Idzi Panic (redakcja). Cieszyn: Starostwo Powiatowe w Cieszynie, 2011, s. 62. ISBN 978-83-926929-5-9.
  2. I. Panic, 2011, s. 226.
  3. Walter Kuhn, Geschichte der deutschen Sprachinsel Bielitz (Schlesien), Würzburg 1981, s. 101.
  4. W. Kuhn, op. cit, s. 190.
  5. D’Elvert, Ch.: Die Verfassung von Oesterreichisch-Schlesien. Brünn 1857, s. 312.