Paweł Mateusz Puciata – Wikipedia, wolna encyklopedia

Paweł Mateusz Puciata, ps. „Kardynał”, „Matek” (ur. 17 marca 1902 w Wilnie, zm. 20 kwietnia 1980 w Toruniu) – polski historyk, badacz dziejów Wielkiego Księstwa Litewskiego, instruktor harcerski.

Był synem Edwarda i Heleny ze Żmigrodzkich, właścicieli majątku ziemskiego pod Witebskiem. Od 1918 mieszkał w Wilnie. Tam w 1922 ukończył edukację w Gimnazjum im. Joachima Lelewela. 15 lipca 1930 ożenił się z Marią z Bohdanowiczów (późniejszym organizatorem i dyr. Biblioteki UMK w Toruniu). Mieli dwóch synów: Mariusza (1932–1964) i Jerzego (ur. 1933), artysta plastyk.

Zmarł w Toruniu. Został pochowany na Cmentarzu św. Jerzego.

W 1916–1917 wstąpił do harcerstwa, od 1919 należał do 1 Drużyny Harcerskiej im. Jakuba Jasińskiego. Ukończył kurs instruktorów skautowych w Połocku. W 1920 założył 7 Drużynę Harcerską im. Stefana Batorego (później 7 Wileńska DH im. Jakuba Jasińskiego „Stalowa Siódemka”). Był w niej zastępcą drużynowego, a od 1924 drużynowym (w stopniu przodownika) i Referentem Drużyn Prowincjonalnych Chorągwi Wileńskiej, w 1926 mianowany przewodniczącym honorowej Rady Starszyzny Chorągwi Wileńskiej i Kierownikiem Wydziału Drużyn Chorągwi Wileńskiej. Prowadził obozy wędrowne i kursowe obozy instruktorskie. W 1927 pełnił też obowiązki drużynowego 5 DH im. Z. Sierakowskiego. W 1931–1932 był w chorągwi kierownikiem organizacyjno-programowym, w kolejnych latach pełnił w Chorągwi Wileńskiej funkcje Kierownika Wydziału Kadry Kształcącej, komendanta zlotów chorągwi, a w 1933–1935 i 1936–1939 – komendanta chorągwi. Po przekształceniu w 1938 7 Wileńskiej DH w 7 Szczep Harcerzy im. Jakuba Jasińskiego w Wilnie – wódz szczepu (szczepowy).

W styczniu 1936 odznaczony Odznaką 20-lecia.

Miał opinię doskonałego wychowawcy, bacznego obserwatora podopiecznych, stosującego zadania, metody i środki wychowawcze dobrane odpowiednio do potrzeb i możliwości indywidualnego harcerza. Swoje doświadczenia z pracy instruktorskiej opisał w książce Wędrownicy. Pogawędka z drużynowym o pracy starszych chłopców (wyd. 1937), zaleconej przez Naczelnika ZHP do użytku służbowego dla instruktorów związku.

Po wybuchu II wojny światowej i utworzeniu Szarych Szeregów nie powierzono mu kierowniczych funkcji w konspiracyjnym harcerstwie, ponieważ był zbyt znany na Wileńszczyźnie. Paweł Mateusz Puciata zajął się tajnym nauczaniem. Na członka Szarych Szeregów został zaprzysiężony w 1941, obejmując funkcję instruktora chorągwi.

Absolwent historii w 1926 na USB w Wilnie^[1]. Następnie był nauczycielem w Gimnazjum Sióstr Nazaretanek w Wilnie, 1934–1939 w Państwowym Gimnazjum im. Króla Zygmunta Augusta w Wilnie. W 1932 roku uzyskał tam doktorat (Reprezentacja ziem zabranych na sejmie roku 1830/31^[2]). W okresie okupacji czynny w konspiracji wileńskiej, prowadził tajne nauczanie w swoim mieszkaniu przy ul. Zarzecze 16.

W lipcu 1946 wraz z żoną opuścił Wilno i zamieszkał w Toruniu. Tam był nauczycielem w I Liceum im. M. Kopernika. Od 1955 był też profesorem w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Gdańsku.

• Srebrny Krzyż Zasługi (10 listopada 1933)^[3]

• Skład i działalność reprezentacji ziem zabranych na sejmie roku 1830/31 [w:] Księga pamiątkowa Koła Historyków Słuchaczy Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie 1923–1933, Wilno: Zrzeszenie Kół Naukowych 1933, s. 231–249.
• Wędrownicy. Pogawędka z drużynowym o pracy starszych chłopców, Wilno: skł. gł. Harcerskie Biuro Wydawnicze „Na Tropie” 1937 (wyd. 2 - Warszawa: Krąg Instruktorów Harcerskich im. Andrzeja Małkowskiego 1981).

• Aleksy Deruga, Sprawozdanie z działalności Koła Historyków Słuchaczy U.S.B. w Wilnie w latach 1923–1933 [w:] Księga pamiątkowa Koła Historyków Słuchaczy Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie 1923–1933, Wilno: Zrzeszenie Kół Naukowych 1933, s. 355–367.
• Drużynowy. W: Kaja Drąg: Monografia 7. Drużyny Harcerzy im. Jakuba Jasińskiego w Wilnie, 1919–1939 r. Warszawa: Muzeum Harcerstwa, Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej, 2011, s. 66–71. ISBN 978-83-932229-0-2.
• Bogumił Zwolski, Wykaz tematów prac doktorskich oraz prac magisterskich i nauczycielskich w zakresie historii, przyjętych w latach 1923–1933 przez komisję Egzaminacyjną Wydz. Humanistycznego U.S.B. [w:] Księga pamiątkowa Koła Historyków Słuchaczy Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie 1923–1933, Wilno: Zrzeszenie Kół Naukowych 1933, s. 368–373.
• S. Kalembka, Paweł Mateusz Puciata (17 III 1905 – 20 IV 1980), „Zapiski Historyczne” 47 (1982), z. 1, s. 163–165.
• Michał Kozłowski, Nauczyciel i wychowawca. O uczniach Stanisława Kościałkowskiego [w:] Stanisław Kościałkowski pamięci przywrócony, red. Małgorzata Dąbrowska, Warszawa–Łódź IPN 2016, s. 130–179 [2].

• http://www.pogon.lt/Fundacja/Wilnianie_w_publ/Wilnianie02.html