Pomnik UPA w Hruszowicach – Wikipedia, wolna encyklopedia

Pomnik
Ukraińskiej Powstańczej Armii
w Hruszowicach

Państwo	Polska
Miejscowość	Hruszowice
Całkowita wysokość	ok. 4 m
Data odsłonięcia	1994
Data likwidacji	2017
Położenie na mapie Polski Pomnik Ukraińskiej Powstańczej Armii w Hruszowicach
Położenie na mapie województwa podkarpackiego Pomnik Ukraińskiej Powstańczej Armii w Hruszowicach
Położenie na mapie powiatu przemyskiego Pomnik Ukraińskiej Powstańczej Armii w Hruszowicach
Położenie na mapie gminy Stubno Pomnik Ukraińskiej Powstańczej Armii w Hruszowicach
49°56′17″N 22°59′25″E/49,938056 22,990278

Pomnik Ukraińskiej Powstańczej Armii w Hruszowicach – nieistniejący monument upamiętniający UPA znajdujący się w latach 1994–2017 w Hruszowicach^[1].

Pomnik ku czci UPA na cmentarzu komunalnym w Hruszowicach (w płd.-zach. części wsi) został nielegalnie wybudowany w październiku 1994 r. z inicjatywy byłych bojowników UPA z Polski i Ukrainy. Gotowe fragmenty kamienne i tablice zostały przywiezione ze Lwowa, a postawił je na zbudowanym przez siebie cokole mieszkaniec Hruszowic, były członek UPA (nie żyjący już p. Kiwera). Pomnik miał ok. 4 metrów wysokości i był wzniesiony z piaskowca w kształcie łuku bramy połączonej na szczycie metalowym tryzubem. W prześwicie bramy znajdował się metalowy krzyż oraz pięć tablic z żeliwa z napisami^[2].

Na napisach na płytach pomnika (w języku ukraińskim), oprócz naczelnego: Chwała bohaterom UPA/bojownikom o wolność Ukrainy, wymieniono z nazwy poszczególne cztery kurenie UPA, działające niegdyś w regionie^[3]. Miał upamiętniać 14 członków UPA z kurenia "Żelaźniaka", którzy zginęli w walce z wojskiem polskim w pobliżu Hruszowic w 1946 r. o tzw. Zakerzonie^[4].

Przez stronę polską pomnik był często postrzegany jako zawierający liczne odniesienia do nacjonalizmu ukraińskiego, a zwłaszcza do skrajnie ekstremistycznego jego odłamu, czyli UPA (odpowiedzialną za czystki etniczne i ludobójstwo ludności polskiej). Strona ukraińska przeciwnie, często oceniała UPA jako organizację patriotyczną, walczącą o niepodległość Ukrainy. Wynikłe stąd różnice w ocenie znaczenia pomnika skutkowały ciągle ponawianymi żądaniami jego rozbiórki (pod pretekstem braku pozwolenia na jego budowę) lub jego znaczącej modyfikacji, aby złagodzić "nacjonalistyczny" charakter monumentu^[5].

Pomnik był wielokrotnie dewastowany, m.in. w maju 2015 r. nieznani sprawcy zabrali tablice z żeliwa^[4]. Kolejne żądania likwidacji pomnika, wstrzymane zostały jednak przez przypuszczenie, że pod pomnikiem są pochowane zwłoki ludzkie (być może bojowników UPA), co spowodowało uznanie pomnika za mogiłę i wstrzymanie planów rozbiórki^[3].

26 kwietnia 2017 r. pomnik został rozebrany w ramach akcji czynu społecznego. Cmentarz, na którym stanął pomnik, był własnością gminy Stubno. Decyzję o rozbiórce obiektu podjął wójt Janusz Słabicki, podkreślając, że naruszał on co najmniej 11 aktów prawnych^[6]. Według Janusza Słabickiego pomnik UPA nie był pomnikiem lecz nielegalnym upamiętnieniem. Zostało ono usunięte również ze względów estetycznych, i jego zdaniem popierała to większość mieszkańców gminy i wszystkich Polaków^[6].

Demontaż monumentu został potępiony przez Związek Ukraińców w Polsce, który określił ją jako antyukraińską prowokację^[7]. W odpowiedzi na rozbiórkę władze Ukrainy zakazały poszukiwań i ekshumacji szczątków polskich ofiar wojen i konfliktów na terytorium swego kraju^[8].