Queer – Wikipedia, wolna encyklopedia

Tabliczka z napisem "queer" niesiona na łódzkim marszu równości (2022)

Queer (z ang. queer – dziwny, osobliwy) – określenie używane od lat 90. XX wieku do opisywania społeczności LGBTQ+ i jej członków[1]. Efektem tego była zmiana we współczesnej angielszczyźnie: pierwotne znaczenie słowa queer zostało zmarginalizowane i obecnie określenie to znaczy przede wszystkim „lesbijski”, „gejowski”, „homoseksualny” (czy generalnie „nie-heteroseksualny”. „nie-heteronormatywny”) oraz również „nie-cispłciowy” (np. trans lub genderqueer).

W naukach humanistycznych słowo queer jest zbiorczym terminem określającym przedmiot badań socjologicznych, psychologicznych, antropologicznych, kulturowych i krytycznoliterackich skupionych na analizowaniu i proliferacji ustalonych społecznie tożsamości oraz opozycji płciowych i związanych z seksualnością (kobieta – mężczyzna, płeć męska – płeć żeńska, heteroseksualność – homoseksualność itp.), w tym przede wszystkim konstrukcji tożsamości subwersywnych[2]. Na uczelniach zachodnich od kilkunastu lat pojawiają się osobne studia i specjalizacje z zakresu queer studies, czasami wiązane z gender studies, a czasami stanowiące element studiów z zakresu women’s studies (problematyki kobiecej), np. na Humboldt State University[3].

Użycie wyrazu queer w niektórych kontekstach może być postrzegane jako obraźliwe[4][5][6][7] i zwłaszcza w heteronormatywnych społeczeństwach powinno być traktowane z ostrożnością, mimo że bywa stosowane także jako samookreślenie LGBT (podobnie jak określenie nigger wobec Afroamerykanów)[8].

Użycie historyczne i współczesne

[edytuj | edytuj kod]

Pierwsze użycie tego słowa datuje się na początek XVI wieku[9] i oznaczało wtedy między innymi „dziwny”, „osobliwy”, „ekscentryczny”, „komiczny”, „nadzwyczajny”, niepospolity”, także „podejrzany”, „kontrowersyjny” oraz „nieswój”, „o słabym zdrowiu” jako przymiotnik. Używane było wtedy również jako czasownik w znaczeniu „zepsuć”, „zniszczyć”, „zmarnować”, „złamać” (umowę, zdarzenie lub sytuację)[10]. Wyrażenie „in queer street” odnosiło się również do osoby posiadającej znaczne długi[9][11][12].

Queer w znaczeniu negatywnym

[edytuj | edytuj kod]

Na przełomie XIX i XX wieku słowo „queer” zaczęło nabierać bardziej negatywnego znaczenia i coraz częściej kojarzyło się z dewiacją seksualną. Zaczęto też używać tego słowa do określania zniewieściałych mężczyzn oraz mężczyzn uprawiających seks z osobami tej samej płci. Wczesnym odnotowanym użyciem tego słowa w tym znaczeniu był list Jana Sholto Douglasa, 9. markiza Queensberry z 1894 roku[13]. Używanie queer jako uwłaczającego określenia na zniewieściałych mężczyzn stało się popularne w XX wieku[12] i właśnie na pierwszą połowę XX wieku przypada okres najczęstszego używania tego słowa[14]. Kiedy w ciągu XX wieku homoseksualni mężczyźni preferowali identyfikować się najpierw jako homofil, a później gej, słowo „queer” stosowano pejoratywnie w stosunku do mężczyzn, co do których sądzono, że angażują się w receptywny (pasywny) seks analny lub oralny z innymi mężczyznami[15], jak również wobec tych, którzy wykazywali nienormatywne formy ekspresji płci[16].

Historyczne ulotki stworzone przez Queer Nation Houston

Odzyskiwanie terminu przez społeczność LGBT

[edytuj | edytuj kod]
Hasło o queerze niesione na Paradzie Równości w 2023

Pod koniec lat 80. niektórzy geje zaczęli celowo używać słowa queer zamiast określenia gej czy homoseksualista, próbując, poprzez użycie tego słowa w sposób pozytywny, pozbawić go jego negatywnej mocy[12]. Wczesnym przykładem użycia tego słowa przez społeczność LGBT może być organizacja Queer Nation[17], która została utworzona w marcu 1990 roku i dystrybuowała anonimową ulotkę na Nowojorskiej Paradzie Gay Pride w czerwcu 1990 roku zatytułowanej „Queers Read This”[18]. Ulotka zawierała fragment tłumaczący ich przyjęcie etykiety queer:

Naprawdę musimy używać tego słowa? To tylko kłopot. Każdy gej ma swoje własne zdanie na ten temat. Dla jednych oznacza to dziwne i ekscentryczne i swego rodzaju tajemnicze [...] A dla innych „queer” wyczarowuje te okropne wspomnienia o cierpieniu nastolatków [...] No tak, „gej” jest świetny. Ma swoje miejsce. Ale kiedy wiele lesbijek i gejów budzi się rano, czujemy się źli i zdegustowani, a nie gejowsko (radośnie). Więc zdecydowaliśmy się nazywać siebie queer. Używając „queer” przypominamy sobie, jak jesteśmy postrzegani przez resztę świata. [Tłumaczenie z angielskiego]

Współcześnie słowo „queer” uznawane jest za pojęcie zbiorcze oznaczające ogół mniejszości seksualnych i genderowych oraz antonim heteronormatywności. Obejmuje on wtedy swym znaczeniem ludzi o orientacji nieheteroseksualnej (osoby homoseksualne, biseksualne, aseksualne i panseksualne) osoby nie-cispłciowe (transseksualne, transpłciowe, niebinarne, agender i androgyniczne lub dowolnej innej tożsamości płciowej) oraz osoby interpłciowe[19][20]. Niektórzy byli za tym aby także uwzględniać rodzajowo normatywnych heteroseksualistów, których orientacja lub aktywność seksualna nie mieszczą się w granicach najpowszechniejszych (np. BDSM, poliamoria)[21][22][23]. Jednak spotkało się to z dość powszechnym sprzeciwem ze strony społeczności LGBT[24][25][26][27][28][29][30][31].

W tym znaczeniu słowo queer (zarówno jako przymiotnik, jak i jako rzeczownik) może być używane jako synonimiczne dla LGBT, co zwłaszcza w języku angielskim jest w mowie potocznej wygodniejsze niż używanie ciągle wydłużającego się akronimu (w skrajnych przypadkach nawet LGBTQIAPK+[32] lub LGBTTQIAAP[33]). Jest też pojęciem szerszym, ponieważ obejmuje również osoby niewymienione w skrócie LGBT[6][34].

Teoria queer

[edytuj | edytuj kod]
 Osobny artykuł: Queer theory.

Uważana jest ona za alternatywę esencjalistycznego podejścia do tożsamości seksualnej, które głosi, że tożsamości/orientacje seksualne istnieją obiektywnie i jedynie czekają na nazwanie. Jednocześnie w nurcie esencjalistycznym utożsamia się te pojęcia z rzeczywistością. Podnosi się jednak kwestię, że w tym ujęciu np. termin „heteroseksualny” dla każdego może znaczyć coś nieco innego. A zatem ludzką różnorodność płciową znacznie lepiej opisuje teoria queer[35]. Zakłada ona ludzką niepowtarzalność i fakt, że każdy jest indywidualny i różni się od innych wskutek wpływów biologicznych, psychologicznych i społecznych. W świetle powyższego definiowanie tożsamości seksualnej jest wytworem kultury i jedynie wtórnie kreuje rzeczywistość. Wskutek takiego definiowania dochodzi do wyższego wartościowania jednych tożsamości, a niższego innych, co prowadzi do sztucznej kategoryzacji. W odpowiedzi na to teoria wysuwa następujące postulaty:

  • należy odejść od sztywnego kategoryzowania tożsamości na rzecz uznania ich naturalnej różnorodności;
  • ludzie mają prawo nie podlegać społecznemu naciskowi do określenia własnej tożsamości seksualnej;
  • ludzie powinni mieć prawo do samookreślenia, czy to przez pojęcia wypracowane kulturowo, czy przez ich modyfikację, czy przez pojęcia stworzone samodzielnie;
  • należy odejść od ignorowania lub modyfikowania tego, co nie mieści się w konstruktach społecznych, dotyczących seksualności;
  • istnieją osoby, które postrzegają własną płeć i seksualność jako niejednorodną i zmienną;
  • wszystkie tożsamości seksualne i płciowe są równowartościowe[36].

Konteksty kulturowe

[edytuj | edytuj kod]

Pojęcie queer pojawiło się w tytułach kilku filmów i nie tylko:

Odnoszą się do niego również takie pojęcia z zakresu kultury jak:

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Tabu seksuologii: [wątpliwości, trudne tematy, dylematy w seksuologii i edukacji seksualnej]. Warszawa: Wydawnictwo Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej „Academica”, 2008, s. 20. ISBN 978-83-89281-54-8.
  2. Anna Burzyńska, Michał Paweł Markowski, Teorie literatury XX wieku, Kraków: Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, 2006, s. 461, ISBN 83-240-0737-7, ISBN 978-83-240-0737-0, OCLC 76322451.
  3. specjalizacja Multicultural Queer Studies na Humboldt State University. humboldt.edu. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-01-06)]..
  4. Kashmira Gander, Is queer an offensive slur? [online], Newsweek, 21 marca 2018 [dostęp 2019-04-28] (ang.).
  5. Isn’t „Queer” a bad word? » The Safe Zone Project [online], The Safe Zone Project [dostęp 2019-04-28] (ang.).
  6. a b The ‘Queer’ Queer-y: Violent Slur Or The Language Of Liberation? [online], The Bowen Street Press [dostęp 2019-04-28] (ang.).
  7. Hari Ziyad, 3 Differences Between the Terms ‘Gay’ and ‘Queer’ – and Why It Matters [online], Everyday Feminism, 1 marca 2016 [dostęp 2019-04-28], Cytat: Queer Is a Slur for Some and a Reclamation for Others (ang.).
  8. A.B.C. News, Gay Man Says Term ‘Queer’ Is Like the ‘N’ Word [online], ABC News [dostęp 2019-04-28] (ang.).
  9. a b Definition of QUEER [online], www.merriam-webster.com [dostęp 2019-04-28], Cytat: First Known Use of queer Adjective circa 1513, in the meaning defined at sense 1a Noun 1894, in the meaning defined above Verb 1818, in the meaning defined at sense 2a (ang.).
  10. Origin and meaning of queer by Online Etymology Dictionary [online], www.etymonline.com [dostęp 2019-04-28] (ang.).
  11. be in Queer Street – Tłumaczenie na polski [online], Słownik idiomów Ingless.pl [dostęp 2019-04-28] (pol.).
  12. a b c Definition of queer in English by Oxford Dictionaries [online], Oxford Dictionaries | English [dostęp 2019-04-28], Cytat: Usage The word queer was first used to mean ‘homosexual’ in the late 19th century; when used by heterosexual people, it was originally an aggressively derogatory term. By the late 1980s, however, some gay people began to deliberately use the word queer in place of gay or homosexual, in an attempt, by using the word positively, to deprive it of its negative power. Queer also came to have broader connotations, relating not only to homosexuality but to any sexual orientation or gender identity not corresponding to heterosexual norms. The neutral use of queer is now well established and widely used, especially as an adjective or noun modifier, and exists alongside the derogatory usage.
  13. Foldy, Michael S., 1953-, The trials of Oscar Wilde. Deviance, morality, and late-Victorian society, New Haven: Yale University Press, 1997, ISBN 0-300-07112-4, OCLC 37116094 [dostęp 2019-04-28].
  14. Google Ngram Viewer [online], books.google.com [dostęp 2019-04-28].
  15. Stephen Robertson, A Tale of Two Sexual Revolutions, „Australasian Journal of American Studies”, 21 (1), 2002, s. 98–110 (ang.).
  16. Jane Czyzselska, untitled, „Pride 1996 Magazine”, Londyn: Pride Trust & Gay Times, 1996, s. 15.
  17. Susan Stryker, Queer Nation [online], 2004.
  18. Queer Nation, QUEERS READ THIS [online], czerwiec 1990 [zarchiwizowane z adresu].
  19. Magdalena Dubrowska, Słownik LGBTQ. Żebyście wiedzieli, o czym mówią w branży [online], warszawa.wyborcza.pl, 17 lipca 2010 [dostęp 2019-04-27].
  20. Queer / Teoria queer – Słownik – Równość.info [online], rownosc.info [dostęp 2019-04-27].
  21. Sophie Saint Thomas, What Does It Really Mean to Be Queer? [online], Cosmopolitan, 22 listopada 2018 [dostęp 2019-04-28], Cytat: Despite the progress, the word queer isn’t without controversy–some people within polyamorous or kink communities identify as “queer” even if they enjoy solely heterosexual relationships. “Just because it’s one penis and one vagina, that doesn’t mean that there’s not some queer aspect of you,” says Dr. Kelly Wise. While some agree that polyamorous sexualities count as “different” (and therefore “queer”) others feel that for a straight, poly person to describe themselves as queer is piggy-backing on decades of LGBTQ activism to gain fundamental rights, and celebrate their identities. (ang.).
  22. Laura McGuire, Adding ‘K’ to LGBTQIA: Is Kink Inherently Queer? [online], Spectrum South – The Voice of the Queer South, 22 lutego 2019 [dostęp 2019-04-28] (ang.).
  23. 3 Ways Polyamorous People Are Excluded in Queer Communities – And Why It’s Wrong [online], Everyday Feminism, 25 października 2015 [dostęp 2019-04-28] (ang.).
  24. Lola Phoenix, Why non-monogamy isn’t queer [online], Medium, 8 czerwca 2016 [dostęp 2019-04-28].
  25. Michon Neal, 5 Reasons Cishet Poly Folks Probably Shouldn’t Claim to Be Queer, Even Though Y’all Really Want To [online], Medium, 22 grudnia 2016 [dostęp 2019-04-28].
  26. Polyamory is not necessarily queer [online], freaksexual, 13 marca 2007 [dostęp 2019-04-28] (ang.).
  27. Being Kinky Doesn’t Make You Queer [online], Autostraddle, 5 kwietnia 2017 [dostęp 2019-04-28] (ang.).
  28. No, being kinky is not the same as being queer [online], Huck Magazine, 23 marca 2017 [dostęp 2019-04-28] (ang.).
  29. No, Straight People Can’t Be Queer [online], AfterEllen, 17 kwietnia 2017 [dostęp 2019-04-28] [zarchiwizowane z adresu 2016-02-23].
  30. Kink ain’t queer: Adding K misuses acronym – The Sheaf – The University of Saskatchewan Newspaper Since 1912 [online], thesheaf.com [dostęp 2019-04-28] (ang.).
  31. Cishet Kinksters Don’t Need Space in the LGBT+ Community [online], Affinity Magazine, 16 lutego 2017 [dostęp 2019-04-28] (ang.).
  32. LGBTQIAPK+ and What It Means [online], humans.media [dostęp 2019-05-07].
  33. Urban Dictionary: LGBTTQQIAAP [online], Urban Dictionary [dostęp 2019-05-07] (ang.).
  34. Marissa Higgins, Is The Word „Queer” Offensive? [online], Bustle [dostęp 2019-04-28] (ang.).
  35. n, Strategie queer. Od teorii do praktyki, Monika Kłosowska, Mariusz Drozdowski, Agata Stasińska (red.), Difin, 2012, ISBN 978-83-7641-735-6 (pol.).
  36. Tabu seksuologii: [wątpliwości, trudne tematy, dylematy w seksuologii i edukacji seksualnej]. Warszawa: Wydawnictwo Szkoły Wyższej Psychologii Społecznej „Academica”, 2008, s. 22–26. ISBN 978-83-89281-54-8.
  37. „Chidusz” 7/2021 – Queerowy stan wyjątkowy [autobiografia w odcinkach] | Chidusz [online], chidusz.com [dostęp 2024-04-25] (pol.).