Ratatosk – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ratatosk, Ratatoskr - w mitologii nordyckiej wiewiórka, która biega po drzewie Yggdrasil, przenosząc wiadomości pomiędzy orłem siedzącym na szczycie drzewa i wężem Níðhöggr, który przebywa pod jednym z trzech korzeni drzewa, wywołując między nimi konflikty. Ratatosk przynosi również deszcz, wodę i śnieg. Reprezentuje szybkość i psotę^[1].

Ratatosk był jednym z mitycznych zwierząt obgryzających Yggdrasil (oprócz wiewiórki obgryzał je wąż Níðhöggr oraz cztery jelenie: Dáinn, Dvalinn, Duneyrr i Duraþrór)^[2], przez co boki drzewa nieustannie gniły; w ten sposób drzewo będące żywicielem świata i źródłem schronienia dla zamieszkiwanych przez siebie zwierząt również musiało znosić udręki i próby z powodu tych samych stworzeń^[3].

Ratatosk jest wymieniony w Eddzie Starszej^[4], opracowanej w XIII wieku z wcześniejszych, tradycyjnych źródeł, oraz w Eddzie Młodszej, napisanej w XIII wieku przez Snorriego Sturlusona.

Etymologia

Nazwa "Ratatoskr" zawiera dwa elementy: -rata- i -toskr. Element toskr zwykle uznaje się za znaczący tyle co "kieł". Według teorii Guðbrandura Vigfússona -rati oznacza "podróżnik", a nazwa legendarnego świdra Rati może pochodzić od tego samego terminu. Według Vigfússona, Ratatosk znaczy tyle co "kieł-podróżnik" lub "wspinacz-kieł"^[5].

Według Sophusa Bugge, Ratatosk może być zapożyczeniem z języka staroangielskiego oznaczające tyle co "Szczurozęby" lub "Szczur-ząb", jednak jego teoria nie prezentuje się wiarygodnie w świetle faktu, że element -toskr nie pojawia się nigdzie indziej w staronordyckim. Bugge zaproponował, że element -toskr jest przekształceniem staroangielskiego słowa tūsc (starofryzyjski - tusk), a element -rata odnosi się do staroangielskiego słowa ræt ("szczur")^[6].

Anna Kozłowska-Ryś i Leszek Ryś tłumaczą Ratatosk ze staroislandzkiego jako "gryzący ząb"^[1].

Teorie

Richard W. Thorington Jr. i Katie Ferrell teoretyzują, że rola Ratatosku prawdopodobnie wywodzi się ze zwyczaju europejskich wiewiórek (Sciurus vulgaris) polegającego na wydawaniu alarmującego krzyku w odpowiedzi na niebezpieczeństwo, co mogło być interpretowane jak wiewiórka wygłaszająca nieprzyjemne uwagi na czyjś temat^[7].

John Lindow twierdzi, że w sagach postaci, które podżegają lub pomagają utrzymywać spory poprzez przekazywanie złośliwych słów rzadko są osobami o wysokim statusie, co może tłumaczyć przypisanie takiej roli w mitologii wiewiórce, relatywnie nieistotnego zwierzęcia^[2].

Hilda Ellis Davidson opisując Ygdrassil zwraca uwagę, że Ratatosk obgryzając je posuwa na przód cykl destrukcji i odrodzenia, przez co symbolizuje ono wiecznie zmieniającą się egzystencję^[8].

Przypisy

↑ ^a ^b Kozłowska-Ryś i inni, Zwierzęta symboliczne i mityczne, Poznań: Dom Wydawniczy "Rebis", 1998, s.293, ISBN 83-7120-586-4, OCLC 830133882 [dostęp 2019-12-16] .
↑ ^a ^b John.J. Lindow John.J., Norse mythology : a guide to the Gods, heroes, rituals, and beliefs, Oxford: Oxford University Press, 2002, ISBN 978-0-19-803499-5, OCLC 646787715 [dostęp 2020-01-02] .
↑ Cotterell i inni, Mitologie świata : [bogowie, przedstawienia, motywy], Ożarów Mazowiecki: Firma Księgarska Jacek i Krzysztof Olesiejuk, [cop. 2012], ISBN 978-83-7844-772-6, OCLC 827756464 [dostęp 2019-12-16] .
↑ SnorriS. Sturluson SnorriS., Edda: czyli Księga religii dawnych Skandynawii mieszkańców, JoachimJ. Lelewel, 1807, Cytat: Drzewa tego gałęzie zaymują świat cały, na nim siedzi orzeł, koło niego wolno biega czterech Jeleni, i korę ogryza, a po nim skacze wiewiórka kłócąc orła z wężem Nidhoggerem(...) .
↑ GuðbrandurG. Vigfússon GuðbrandurG., An Icelandic-English Dictionary: Based on the Ms. Collections of the Late Richard Cleasby, Clarendon Press, 1874 .
↑ Albert MoreyA.M. Sturtevant Albert MoreyA.M., "Three Old Norse Words: Gamban, Ratatoskr, and Gymir", 1956 .
↑ Ferrell, Katie, 1974-, Squirrels : the animal answer guide, Baltimore: Johns Hopkins University Press, 2006, ISBN 0-8018-8402-0, OCLC 62282009 [dostęp 2020-01-02] .
↑ Hilda Roderick Ellis.H.R.E. Davidson Hilda Roderick Ellis.H.R.E., The lost beliefs of northern Europe, London: Routledge, 1993, ISBN 0-203-32261-4, OCLC 52098836 [dostęp 2020-02-11] .

[:0-1] Kozłowska-Ryś i inni, Zwierzęta symboliczne i mityczne, Poznań: Dom Wydawniczy "Rebis", 1998, s.293, ISBN 83-7120-586-4, OCLC 830133882 [dostęp 2019-12-16] .

[:1-2] John.J. Lindow John.J., Norse mythology : a guide to the Gods, heroes, rituals, and beliefs, Oxford: Oxford University Press, 2002, ISBN 978-0-19-803499-5, OCLC 646787715 [dostęp 2020-01-02] .

[3] Cotterell i inni, Mitologie świata : [bogowie, przedstawienia, motywy], Ożarów Mazowiecki: Firma Księgarska Jacek i Krzysztof Olesiejuk, [cop. 2012], ISBN 978-83-7844-772-6, OCLC 827756464 [dostęp 2019-12-16] .

[4] SnorriS. Sturluson SnorriS., Edda: czyli Księga religii dawnych Skandynawii mieszkańców, JoachimJ. Lelewel, 1807, Cytat: Drzewa tego gałęzie zaymują świat cały, na nim siedzi orzeł, koło niego wolno biega czterech Jeleni, i korę ogryza, a po nim skacze wiewiórka kłócąc orła z wężem Nidhoggerem(...) .

[5] GuðbrandurG. Vigfússon GuðbrandurG., An Icelandic-English Dictionary: Based on the Ms. Collections of the Late Richard Cleasby, Clarendon Press, 1874 .

[6] Albert MoreyA.M. Sturtevant Albert MoreyA.M., "Three Old Norse Words: Gamban, Ratatoskr, and Gymir", 1956 .

[7] Ferrell, Katie, 1974-, Squirrels : the animal answer guide, Baltimore: Johns Hopkins University Press, 2006, ISBN 0-8018-8402-0, OCLC 62282009 [dostęp 2020-01-02] .

[8] Hilda Roderick Ellis.H.R.E. Davidson Hilda Roderick Ellis.H.R.E., The lost beliefs of northern Europe, London: Routledge, 1993, ISBN 0-203-32261-4, OCLC 52098836 [dostęp 2020-02-11] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]