Region Centralny (Kamerun) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ten artykuł od 2021-02 wymaga zweryfikowania podanych informacji.

Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych.
Część lub nawet wszystkie informacje w artykule mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Region Centralny (ang. Centre Region, fr. Région du Centre) – jeden z regionów Kamerunu. Jego stolicą jest Jaunde. Obszar 68 926 km² zamieszkuje około 1 651 tys. ludzi (1987), głównie Bassa, Ewondo i Vute.

Region Centralny leży w zlewisku Atlantyku.

Sanaga jest najważniejszą rzeką regionu. Jej bystry nurt stanowi doskonałe źródło energii hydroelektrycznej. Jest także ważna dla rolnictwa, gdyż jej wylewy, mające miejsce w czasie pory deszczowej, użyźniają gleby. Sanaga jest żeglowna od Wodospadów Nachtigala do Edéa w Regionie Nadmorskim.

Kilka dopływów zasila swoimi wodami Sanagę. Djérem przecina teren regionu wpływając z Adamawy i płynąc do Regionu Wschodniego, łącząc się tam z rzeką Lom (górna Sanaga). Djérem, podobnie jak Sanaga, wylewa okresowo. Rzeka Kim wpływa z Adamawy i łączy się z rzeką Mbam na granicy Regionu Zachodniego. Mbam łączy się z Noun, wpływającym z Prowincji Zachodniej. Z kolei z Noun łączy się rzeka Ndjim. Noun wpływa do Sanagi niedaleko Monatélé.

Nyong jest jedyną większą rzeką, niebędącą dopływem Sanagi. Ma swe źródła w Regionie Wschodnim, przepływa przez Mbalmayo i płynąc dalej na zachód tworzy granicę pomiędzy regionami Południowym i Nadmorskim.

Za sprawą tego, że Nyong leży w całości w strefie klimatu równikowego, ma ona okres podwyższonego stanu wód, spowodowany ulewnymi deszczami, występującymi między marcem i październikiem. Zwiększony poziom rzeki czyni ją żeglowną od Abong-Mbang w Regionie Wschodnim do Mbalmayo. Pozostałe rzeki prowincji płyną przez strefy klimatu równikowego i podrównikowego, gdzie pora deszczowa przypada na różne miesiące, co sprawia, że nie ma tak dużych wahań stanu wód.

Zapotrzebowanie prowincji na energię elektryczną jest zaspokajane w większości przez elektrownie wodne w sąsiednich regionach. Z powodu rosnącego zapotrzebowania na elektryczność, planuje się zbudowanie zapory na rzece Nyong w Njock-Mpoume i na Sanadze na Wodospadach Nachtigala.

Region Centralny leży na Wyżynie Południowokameruńskiej. Wysokość terenu nad poziomem morza waha się od 500 do 1000 metrów. Wyjątkiem są dolin rzek – Sanagi i jej dopływów – gdzie wysokość spada do 200 metrów. Wysokość terenu rośnie, gdy oddalamy się od nadmorskich równin na południowym zachodzie i zbliżamy do Wyżyny Adamawa. Charakterystycznym elementem krajobrazu są faliste, porośnięte lasem wzgórza. Najwyższe z nich mają bezleśne, skaliste wierzchołki. Najwyższą górą w regionie jest Mbam Minkom (1295 m n.p.m.), leżąca na północny zachód od Jaunde.

Klimat na terenie regionu charakteryzuje się wysokimi średnimi temperaturami (24 °C, na północnym zachodzie zwykle o stopień mniej) i brakiem pór roku. Występują dwie pory suche – od grudnia do maja i lipca do października, oraz dwie pory deszczowe – od maja do czerwca i od października do listopada. Roczna suma opadów wynosi 1000-2000 mm – im dalej na północ tym opady mniejsze.

Region jest porośnięty lasem równikowym. Wyjątkiem są doliny rzek Djérem, Mbam, i Noun oraz północna granica regionu. Tereny te zajmuje sawanna drzewiasta. Niegdyś tereny regionu były zalesione w większym niż obecnie stopniu. Eksploatacja lasów przyczyniła się do ich przetrzebienia i przesunięcia się granic sawanny na południe. Obecnie niewiele jest terenów nietkniętych przez człowieka. Rezerwat Mfou, ustanowiony ostatnio m.in. przez WWF, jest jednym z takich obszarów. Ma za zadanie chronić różne gatunki ptaków, małp i węży. Szanse na zapoznanie się z kameruńską przyrodą stwarza również stołeczny ogród zoologiczny.

Region Centralny, zamieszkany przez ponad milion ludzi, jest jednym z najgęściej zaludnionych regionów Kamerunu. Przez długi czas jego tereny były ważnym ośrodkiem ludu Beti-Pahuin, jednak wskutek migracji ludności z innych części kraju dominująca pozycja tego ludu osłabła. Wśród wielu czynników, przyciągających przyjezdnych można wymienić: ulokowanie na terenie regionu siedziby administracji w czasach kolonialnych, a także nadanie Jaunde statusu stolicy w czasach niepodległości, rozwój plantacji kakao i trzciny cukrowej leżących pomiędzy rzekami Sanaga i Nyong, przyciągające robotników z sąsiednich regionów oraz fakt, iż Jaunde jest centrum edukacji ściągającym młodych ludzi z całego kraju.

Większość mieszkańców regionu żyje w Jaunde, w większych miastach i wzdłuż głównych dróg.

Region jest jednym z najważniejszych ośrodków grupy ludów zwanej Beti-Pahuin. Mimo wspólnego języka i zwyczajów, dzielą się na mniejsze podgrupy – Beti, Bulu czy Fang.

Region Centralny jest jednym z głównych ośrodków ludu Beti-Pahuin (zwanego również Fang Beti lub Fang), należącego do rodziny Bantu. Lud ten dzieli się na Beti, zamieszkujących Region Centralny i Bulu oraz Fang, zamieszkujących Region Południowy.

Grupa Beti dzieli się na kilka mniejszych grup. Ewondo zamieszkują najgęściej zaludnioną część regionu – departamenty Nyong-et-Soo i Mfoundi. Yezum i Yebekolo to podgrupy Ewondo. Bene, choć liczniejsi w Regionu Południowego, żyją także w departamencie Nyong-et-Soo. Mbida-Mbane i Mvong-Nyenge zamieszkują tereny na wschód od Jaunde. Eton-Beti, Eton-Beloua i Beloua-Eton żyją w departamencie Lekié. Siedziby Mvelle ciągną się od Jaunde wzdłuż doliny rzeki Nyong aż do departamentu Nyong-et-Mfoumou. Eki żyją w departamencie Haute-Sanaga.

Wiele mniejszych ludów, nienależących do Beti Pahuin, asymiluje się z tą o wiele liczniejszą grupą. Należą do nich Manguissa, żyjący w departamencie Lekié pomiędzy rzeką Sanaga i miastem Saa, Bamvele, Batchanga (Tsinga), Evuzok, Omvang, Yekaba i Yetudi.

Okolice miasta Bafia i zachodnią część regionu sąsiadująca z Regionem Nadmorskim zamieszkują ludy określane wspólnie jako Banen i Bafia. Wśród nich wyróżnić można grupy takie jak Ndiki, Ntundu, Lemande, Yambetta, Bape i Bekke.

Poza tym w regionie żyje lud Tikar, który swe główne siedziby ma w Regionie Zachodnim i Północno-Zachodnim. Jego członkowie, mieszkający w Regionie Centralnym posługują się językiem Tumu i jego dialektami. Tikar dzielą się na Bang-Heng, Bankim, Ditan, Ina, Ngambe, Ngume, Ue i Yakong.

Bassa żyją w departamencie Nyong-et-Kellé.

Vute (zwani też Babuti), którzy są ludem należącym do grupy Bantu, zamieszkują departament Mbam-et-Kim.

Mniejsze ludy, żyjące na terenie regionu, to: Bajem, Baki, Bamun, Bulu, Fa' (Balong), Gbete (Kepere), Gunu, Lafa, Maka, Njauti, Nyokon i Pori. Kilka małych różnorodnych grup określanych wspólnie jako Yambassa żyje wokół terytorium ludu Banen.

Europejscy misjonarze penetrowali terytorium regionu podczas rządów niemieckich i francuskich. Od tego czasu większość mieszkańców przyjęła, choć często jedynie nominalnie, chrześcijaństwo. Głównymi kościołami są kościół katolicki i kościoły prezbiteriańskie. Utrzymują się, szczególnie na wsi, wierzenia animistyczne.

Hodowla bydła domowego i trzody jest jedną z ważnych gałęzi gospodarki. W Jaunde odbywa się największy targ bydłem, ściągający kupców nawet z sąsiednich prowincji. Bydło domowe hoduje się na ranczach w okolicach Mbandjock, zaś drób w Makak, Obala i Jaunde. Hoduje się również owce, kozy i świnie.

Myślistwo jest praktykowane w niektórych regionach. Staje się jednak coraz rzadsze, a to za sprawą postępującej eksploatacji lasów równikowych i upowszechnienia broni palnej, co przyczyniło się do przetrzebienia dziko żyjących zwierząt i zniszczenia ich naturalnego środowiska. Handel dziczyzną, pochodzącą z Regionu Wschodniego i Południowego, jest w większych miastach dochodowym interesem.

Indywidualni rolnicy zamieszkujący ten region uprawiają głównie banany, taro i pochrzyn. Ten ostatni, jak również ryż uprawia się wzdłuż brzegów Sanagi. W mniej wilgotnych północnych departamentach regionu uprawia się orzeszki ziemne, kukurydzę i inne zboża. Powszechna jest uprawa manioku.

Ze względu na ciepły i wilgotny klimat oraz dobrze rozwiniętą infrastrukturę liczne plantacje uprawiają kakao, trzcinę cukrową, ryż, kawę, tytoń szlachetny i palmy na olej palmowy.

Istotnym problemem jest postępujące jałowienie gleby spowodowane sposobem pozyskiwania nowych terenów pod uprawę, polegającym na karczowaniu i wypalaniu lasów.

Rolnictwo wykorzystujące duże obszary regionu przyczynia się do rozwoju przemysłu spożywczego. Produkcja cukrowni w Nkoetang stanowi blisko 80% krajowej produkcji cukru. W Jaunde mieści się zakład produkujący masło kakaowe, a także browar. Inne zakłady spożywcze mieszczą się w Nanga Eboko i Eséka.

Region jest także ośrodkiem przemysłu drzewnego. Największe tartaki mieszczą się w Eséka, Mbalmayo i Jaunde. Mniejsze zakłady zajmują się produkcją mebli i elementów konstrukcyjnych dla budownictwa.

Migracja do Jaunde stanowi czynnik inicjujący wzrost budownictwa, a co za tym idzie, produkcję materiałów budowlanych.

Także rzemiosło ma swój wkład w rozwój gospodarki zarówno zaspokajając potrzeby mieszkańców, jak i produkując dla turystów.

Pozostałe gałęzie przemysłu obecne w regionie to przemysł tytoniowy i tekstylny. W Akonolinga wydobywa się rutyl.

Region Centralny, tak ze względu na swoje położenie, jak i na swoją stołeczność jest ważnym węzłem komunikacyjnym.

W regionie rozpoczynają się lub przechodzą przez nią najważniejsze drogi w kraju. I tak: droga nr 1 wiedzie z Jaunde do Kousséri i Fotoko, droga nr 2 wiedzie przez Ambam do Gabonu i Gwinei Równikowej, droga nr 3 prowadzi do Douala, zaś droga nr 4 do Bafoussam. Droga nr 9, jedna z niewielu nieprzechodzących przez stolicę, prowadzi z Mbalmayo do Sangmélima, Djoum i Mintom. Droga nr 10 wiedzie z Jaunde do Ayos i Bonis.

Przez Jaunde przechodzi ważna linia kolejowa do Douala i Ngaoundéré. W stolicy jest również międzynarodowy port lotniczy. Mniejsze lotniska są również w Akonolinga, Bafia, Eséka, Mbandjock i Nanga Eboko. Rzeka Nyong w czasie pory deszczowej jest żeglowna od Mbalmayo do Abong-Mbang.

Region nie przyciąga wielkiej liczby turystów. Choć większość kameruńskich muzeów i pomników mieści się w Jaunde, zaś miasto dysponuje dobrą bazą noclegową, to odwiedzają je raczej przedsiębiorcy załatwiający interesy.

Region jest podzielony na dziesięć departamentów: Haute-Sanaga ze stolicą w Nanga Eboko, Lekié ze stolicą w Monatélé, Mbam-et-Inoubou ze stolicą w Bafia, Mbam-et-Kim ze stolicą w Ntui, Méfou-et-Afamba ze stolicą w Mfou, Méfou-et-Akono ze stolicą w Ngoumou, Mfoundi ze stolicą w Jaunde, Nyong-et-Kellé ze stolicą w Eséka, Nyong-et-Mfoumou ze stolicą w Akonolinga i Nyong-et-Soo ze stolicą w Mbalmayo. Na czele regionu stoi mianowany przez prezydenta gubernator. Na czele departamentu stoi, także mianowany przez prezydenta, prefekt.

Niektóre spośród grup zamieszkujących region mają swoistą organizację wewnętrzną, wywodzącą się jeszcze z czasów przedkolonialnych. Jednak większość zamieszkujących region – różne grupy Beti – takich struktur nie ma. Tam istotną rolę odgrywają przywódcy klanów – grup spokrewnionych rodzin.

Tikar posiadają hierarchiczną organizację, na którą składają się fonowie – zajmujący się sprawami administracyjnymi i religijnymi – oraz podlegający im wodzowie.

Wśród Banen niektóre grupy są kierowane przez wodzów. Są to rzadkie przypadki, lecz tacy wodzowie cieszą się wielkim szacunkiem.

Region Centralny może bez obaw aspirować do miana edukacyjnego serca kraju. Uniwersytet w Jaunde jest najważniejszą wyższą uczelnią Kamerunu, choć istnieją także inne uniwersytety (w Jaunde i pozostałych miastach). Stolica przyciąga najlepiej wykształconych Kameruńczyków, oferując pracę czy to w administracji państwowej, czy też w licznych firmach zagranicznych i agendach organizacji międzynarodowych.

Szkoły podstawowe i średnie są powszechne i łatwo dostępne. Szkoły podstawowe, co oczywiste, są liczniejsze. Szkoły średnie mieszczą się raczej w miastach, lecz dobrze rozwinięta sieć drogowa ułatwia młodzieży dojazd nawet z odleglejszych części regionu. Niestety koszty dojazdu, utrzymania się na miejscu i opłaty za szkołę przekraczają możliwości wielu rodzin i uniemożliwiają kontynuowanie edukacji. Kolejną słabością kameruńskiego systemu edukacji jest niedobór nauczycieli i co za tym idzie, ogromne przepełnienie szkół.

W Regionie Centralnym istnieje rozwinięta sieć szpitali i przychodni, szczególnie w Jaunde i innych większych miastach. Na prowincji jest obecna „medycyna tradycyjna”.

Głównym problemem regionu, obecnym zresztą w całym Kamerunie, jest brak czystej, bieżącej wody. Na wsi zmusza to ludzi do czerpania wody z zanieczyszczonych rzek i strumieni lub z bagien i mokradeł. W miastach problemem jest brak rozwiniętej infrastruktury wodociągowo-kanalizacyjnej. Przyczynia się to do zapadania ludności na czerwonkę biegunkę pełzakowatą i żółtaczkę. Z kolei obfite opady w porze deszczowej i niewystarczające odprowadzanie gromadzącej się wody tworzą idealne warunki do rozwoju komarów przenoszących malarię.

Większość kameruńskich muzeów mieści się w Jaunde. Największym z nich jest Kameruńskie Muzeum Sztuki, posiadające w swych zbiorach bogatą kolekcję płaskorzeźby, posągów z brązu i tradycyjnych masek. Muzeum Afhemi jest prywatnym zbiorem kameruńskiej sztuki. Muzeum Narodowe mieści się w posiadłości niegdyś należącej do francuskiego gubernatora.

Region Centralny jest także miejscem, w którym wykształcił się styl muzyczny i taneczny zwany bikutsi. Styl ten stworzony przez lud Ewondo rywalizuje obecnie o miano najbardziej znanego kameruńskiego stylu z muzyką zwaną makossa.

Migracje Beti-Pahuin w regionie zbiegły się z rozwojem handlu niewolnikami na wybrzeżu. Ewondo postanowili wykorzystać okazję do wzbogacenia się i przyjęli rolę pośredników między plemionami z głębi lądu a Europejczykami. Do transportu niewolników i uzyskanych w zamian towarów wykorzystywano rzekę Sanaga. Gdy w 1827 Wielka Brytania zakazała handlu niewolnikami, zostali oni zastąpieni przez inne towary, choć jeszcze przez jakiś czas potajemnie handlowano ludźmi.

Za rządów pierwszego prezydenta, Ahmadou Ahidjo, Kamerun był podzielony na siedem regionów. Dzisiejsze Regiony Centralny i Południowy tworzyły jeden Region Centralno-Południowy. Podział nastąpił za rządów Paula Biyi, a dokładnie 22 sierpnia 1983. Za Ahidjo rozbudowano sieć transportową – powstała linia kolejowa z Jaunde do Bélabo i droga do Ngaoundéré oraz utwardzono główne drogi kraju – co miało służyć lepszemu zjednoczeniu Kamerunu.

W 1962 powołano do życia Uniwersytet w Jaunde, na którym mogło się kształcić siedem i pół tysiąca studentów. W 1973 i 1980 wybuchały protesty studenckie przeciwko przepełnieniu uczelni. Ich skutkiem było powstanie nowych uczelni w stolicach poszczególnych regionów.