Rynek w Kłobucku – Wikipedia, wolna encyklopedia
Śródmieście | |
nr rej. R/403/53 • 1131/69 • A-46/78[1] | |
Rynek w maju 2010, w tle kościół świętych Marcina i Małgorzaty | |
Państwo | |
---|---|
Miejscowość | |
Położenie na mapie Polski | |
Położenie na mapie województwa śląskiego | |
Położenie na mapie powiatu kłobuckiego | |
Położenie na mapie gminy Kłobuck | |
Położenie na mapie Kłobucka | |
50°54′17,0″N 18°56′12,0″E/50,904722 18,936667 |
Rynek im. Jana Pawła II w Kłobucku – plac w Kłobucku. Jest on głównym elementem urbanistycznym miasta od XIV wieku, kiedy to został wytyczony po północnej stronie kościoła świętych Marcina i Małgorzaty, na niezabudowanym do tego czasu terenie[2][3].
Charakterystyka
[edytuj | edytuj kod]Rynek ma nieregularny, czworokątny kształt, co jest wynikiem wielokrotnych zmian w jego zabudowie. Położony jest w centralnej części miasta. Przy południowej pierzei umiejscowiony jest kościół parafii św. Marcina, oddzielony od rynku wysokim murem. Po przeciwnej stronie znajduje się budynek starostwa powiatowego i urzędu skarbowego. We wschodniej i zachodniej pierzei dominuje niejednolita zabudowa mieszkaniowa i usługowa.
Nawierzchnię rynku stanowią obecnie kamienne płyty i kostka. Płyta rynku jest wyprofilowana w kształt pochyłej rynny, tworzącej audytorium dla ustawianej w najniższym miejscu sceny. Plac zamknięty jest od strony północnej murem ze ścianą wodną i szklanym pawilonem. Postępuje odbudowa pierzei wschodniej[4].
W południowej części rynku znajduje się studnia oraz pomnik Jana Długosza.
Na rynku zbiegają się ulice: 11 Listopada, Targowa, 3 Maja, Strażacka, Jana Długosza i Kardynała Stefana Wyszyńskiego. Ulice otaczające rynek mają wspólną numerację przypisaną do adresu Rynek im. Jana Pawła II.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Niewielki, czworokątny rynek i wychodzące z niego prostopadle ulice powstały obok istniejącej wcześniej osady, zwanej obecnie Staromieściem[2]. Rynek, od czasu swego powstania, pełnił typową w średniowieczu funkcję handlową[2][5]. Oprócz cotygodniowych, wtorkowych targów, w Kłobucku organizowano corocznie trzy duże jarmarki o znaczeniu ponadregionalnym[5]. Odbywały się one w dni patronów kłobuckich kościołów: świętej Małgorzaty (13 lipca), świętego Marcina (11 listopada) i świętego Bartłomieja (24 sierpnia)[5]. W rynku usytuowano także drewniany ratusz, jednak dokładna data budowy nie jest znana.
Średniowieczna zabudowa rynku, oprócz kościoła, była głównie drewniana, co było powodem częstych i dotkliwych pożarów[6]. Dwa razy, 15 października 1457 r., w wyniku napadu księcia oświęcimskiego Jana IV, i ponownie 28 marca 1469 r., z powodu zaprószenia ognia przez jednego z kowali, miasto, otoczone jeszcze wtedy wałami, prawie doszczętnie spłonęło[7]. W pożarze, który wybuchł 18 maja 1689 r., według rejestru sporządzonego przez radę miejską i urząd lantwójtowski, spłonęło 18 domów w rynku i ponad 30 w jego pobliżu. Finansowy upadek miasta w tym czasie, znacznie utrudnił odbudowę[8].
Na początku XVII w. starosta krzepicki Mikołaj Wolski, wybudował w rynku murowany pałac, połączony nadziemnym przejściem z kościołem św. Marcina i Małgorzaty. Budynek nie przetrwał jednak do czasów obecnych, nie wiadomo dokładnie kiedy został zburzony[6].
W 1826 r., komisarz województwa kaliskiego wydał zarządzenie, o konieczności rozpoczęcia prac regulacyjnych w miastach, w tym także w Kłobucku. W tym samym roku geometra rządowy Woyda rozpoczął prace nad planem regulacji[9]. Przeprowadził pomiary, których celem było wytyczenie granic między posiadłościami miejskimi a sąsiednimi szlacheckimi folwarkami. Regulacją objęto również rynek. Sporządzając plan, Woyda zaplanował powiększenie rynku poprzez zburzenie jednego z domów żydowskich, zlikwidowanie ogrodu, oraz zajęcie trzech niezabudowanych placów znajdujących się po wschodniej stronie rynku[9]. Z placu miały wychodzić cztery proste ulice, a kolidujące z tym zamierzeniem domy przeznaczono do rozbiórki. Pomiarów dokonano w obecności burmistrza, ławników oraz właścicieli poszczególnych nieruchomości i zakończono je 9 stycznia 1827 roku[9].
Wynikiem regulacji było głównie podniesienie bezpieczeństwa przeciwpożarowego. Zabroniono stawiania w mieście domów drewnianych, zlikwidowano stodoły należące do mieszczan trudniących się rolnictwem, które usytuowane były obok domów mieszkalnych w śródmieściu[10]. Ostatnie drewniane domy w rynku spłonęły w 1832, w ostatnim tak wielkim pożarze w Kłobucku[10].
1 września 1939, w trakcie bitwy pod Mokrą, przesuwające się na południe oddziały niemieckie zajęły miasto bez walki, podpalając bez przyczyny domy w rynku, przy ulicach Wieluńskiej, 3-go Maja i Pięknej[3].
Degradacja
[edytuj | edytuj kod]31 marca 1953 plac, wraz układem architektonicznym centrum miasta, po raz pierwszy wpisano do rejestru zabytków[1]. Nie pomogło to jednak w utrzymaniu go w zabytkowej formie. Architektura rynku została drastycznie zmieniona w czasach PRL-u. W 1976 r. wywłaszczono prywatnych właścicieli działek we wschodniej i, znajdującej się dużo bliżej kościoła niż obecnie, północnej pierzei rynku, a ich domy zburzono. Przesunięto wschodnią pierzeję na wysokość ulicy 11 listopada i domu handlowego Merkury a północną na wysokość obecnej siedziby urzędu powiatowego[4]. Starą, kamienną nawierzchnię rynku usunięto a w jej miejsce powstały asfaltowe chodniki i nieprzemyślnie zaprojektowany trawnik, powstał także przystanek autobusowy. Planowano budowę ratusza i pałacu ślubów, jednak plany te nie doczekały się realizacji[4]. Rynek zatracił swój miejski charakter i z wyjątkiem przystanku autobusowego stał się miejscem odludnym[11][4].
Rewaloryzacja
[edytuj | edytuj kod]Władze miasta postanowiły przywrócić pierwotne funkcje rynku, jako miejsca spotkań mieszkańców[12]. 6 grudnia 2005 Urząd Miasta, wraz z częstochowskim oddziałem Stowarzyszenia Architektów Polskich, ogłosił konkurs na projekt architektoniczny rewitalizacji rynku[13]. W konkursie zgłoszono 12 prac. Rozstrzygnięcie konkursu nastąpiło 10 marca 2006. Zwyciężył projekt pracowni architektury toprojekt z Rybnika, która została zaproszona do wykonania projektu budowlanego[14].
Problemem w przypadku kłobuckiego rynku był brak źródeł ikonograficznych, według których można byłoby odtworzyć dokładny historyczny wygląd tego miejsca. Istnieją jedynie niedokładne opisy jego architektury. Obecna zabudowa rynku jest nieregularna i tylko częściowo nawiązuje do historycznych założeń. Nawet najnowsze z budynków powstały bez obostrzeń konserwatorskich[15]. Miejskie plany zagospodarowania przestrzennego przewidują uregulowanie stanu architektonicznego w otoczeniu rynku[12].
24 września 2008 urząd gminy w Kłobucku ogłosił przetarg na wyłonienie wykonawcy remontu rynku[16]. Latem 2009 wykonawca rozpoczął prace, na ich zakończenie miał czas do 17 maja 2010 r.[16], jednak ze względu na ciężką zimę 2009/2010 oraz powódź w maju 2010 r. termin ten został przesunięty. Rynek oficjalnie otwarto 27 czerwca 2010 r. podczas Dni Kłobucka. Pierwszy koncert na nowym rynku zagrał zespół T.Love[17].
W maju 2012 r., zrewaloryzowany rynek nominowany został przez Towarzystwo Urbanistów Polskich do nagrody w konkursie na najlepiej zagospodarowaną przestrzeń publiczną[18].
20 września 2015 r., w trakcie corocznych Dni Długoszowskich, na rynku odsłonięty został pomnik Jana Długosza. Autorem naturalnej wielkości rzeźby wykonanej z brązu jest Jerzy Kędziora[19].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 [dostęp 2021-11-08] .
- ↑ a b c Jacek Laberscheck: W czasach piastowskich i jagiellońskich. W: Feliks Kiryk: Kłobuck – Dzieje miasta i gminy (do roku 1939). s. 108.
- ↑ a b Kartki z historii Kłobucka. Towarzystwo Przyjaciół Kłobucka. [dostęp 2010-11-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-01-13)]. (pol.).
- ↑ a b c d Tomasz Haładyj: Tego rynku Kłobuck nie musi się wstydzić. gazeta.pl, 2010-07-02. [dostęp 2021-11-08]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (pol.).
- ↑ a b c Jacek Laberscheck: W czasach piastowskich i jagiellońskich. W: Feliks Kiryk: Kłobuck – Dzieje miasta i gminy (do roku 1939). s. 127.
- ↑ a b Jacek Laberscheck: Na przełomnie wieków XVI i XVII. W: Feliks Kiryk: Kłobuck – Dzieje miasta i gminy (do roku 1939). s. 166.
- ↑ Jacek Laberscheck: Na przełomnie wieków XVI i XVII. W: Feliks Kiryk: Kłobuck – Dzieje miasta i gminy (do roku 1939). s. 158.
- ↑ Andrzej Wasiak: Od potopu szwedzkiego do schyłku Rzeczypospolitej staropolskiej. W: Feliks Kiryk: Kłobuck – Dzieje miasta i gminy (do roku 1939). s. 226.
- ↑ a b c Czesław Michalski: W okresie wojen napoleońskich i powstań narodowych. W: Feliks Kiryk: Kłobuck – Dzieje miasta i gminy (do roku 1939). s. 251.
- ↑ a b Czesław Michalski: W okresie wojen napoleońskich i powstań narodowych. W: Feliks Kiryk: Kłobuck – Dzieje miasta i gminy (do roku 1939). s. 253.
- ↑ Tomasz Haładyj: Nowy rynek w Kłobucku. gazeta.pl, 2006-03-10. [dostęp 2010-02-28]. (pol.).
- ↑ a b Lokalny Program Rewitalizacji Miasta Klobuck. BIP Urzędu Gminy Kłobuck. [dostęp 2009-05-27]. (pol.).
- ↑ Konkurs na koncepcję architektoniczną zagospodarowania powierzchni Rynku w Kłobucku. SARP, 2005-12-06. [dostęp 2009-11-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-04-22)]. (pol.).
- ↑ Rozstrzygnięcie konkursu – Kłobuck. SARP, 2006-03-13. [dostęp 2010-01-09]. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-04-22)]. (pol.).
- ↑ Piotr Piesik: Kłobucki rynek godny tradycji Jana Długosza. polskatimes.pl, 2009-09-10. [dostęp 2022-02-17]. (pol.).
- ↑ a b Ogłoszenie o zamówieniu. BIP Urzędu Gminy Kłobuck. [dostęp 2010-01-16]. (pol.).
- ↑ Dni Kłobucka 26-27 czerwca 2010 roku. gminaklobuck.pl. [dostęp 2010-06-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-03-11)]. (pol.).
- ↑ Nominacje do nagrody TUP w konkursie na najlepiej zagospodarowaną przestrzeń publiczną. Towarzystwo Urbanistów Polskich. [dostęp 2012-05-25]. (pol.).
- ↑ Bartłomiej Romanek: Kłobuck: Pomnik Jana Długosza został odsłonięty na Rynku. Dziennik Zachodni, 2015-09-20. [dostęp 2015-09-20]. (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Feliks Kiryk: Kłobuck – Dzieje miasta i gminy (do roku 1939). Kraków: Secesja, 1998. ISBN 83-87345-55-5.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Zwycięski projekt rewitalizacji rynku. a-ronet.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
- Zwycięski projekt rewitalizacji rynku na stronie autora