SPAD S.XX – Wikipedia, wolna encyklopedia

SPAD S.XX

Prototyp SPAD S.XX
Dane podstawowe
Państwo	Francja
Producent	Société (anonyme) Pour L’Aviation et ses Dérivés (SPAD)
Konstruktor	André Herbemont
Typ	samolot myśliwski
Konstrukcja	dwupłat o konstrukcji drewnianej
Załoga	2
Historia
Data oblotu	7 sierpnia 1918
Wycofanie ze służby	1923
Liczba egz.	ok. 100
Dane techniczne
Napęd	1 x Hispano-Suiza 8Fb
Moc	220 kW (300 KM)
Wymiary
Rozpiętość	9,8 m
Długość	7,34 m
Wysokość	2,87 m
Powierzchnia nośna	29 m²
Masa
Własna	867 kg
Startowa	1106 kg
Osiągi
Prędkość maks.	242 km/h
Prędkość wznoszenia	4 min 36 s na 2000 m
Pułap	8900 m
Dane operacyjne
Uzbrojenie
2 stałe km kal. 7,7 mm 1 ruchomy km kal. 7,7 mm
Użytkownicy
Francja, Japonia, Paragwaj, Boliwia
Multimedia w Wikimedia Commons

SPAD S.XX – francuski dwumiejscowy samolot myśliwski w układzie dwupłatu z końcowego okresu I wojny światowej, zaprojektowany przez inż. André Herbemonta i zbudowany w wytwórni Société (anonyme) Pour L’Aviation et ses Dérivés (SPAD). Wyprodukowany w liczbie około 100 egzemplarzy S.XX używany był przez lotnictwo Aéronautique Militaire, a kilka maszyn służyło też w Japonii, Paragwaju i Boliwii.

W 1918 roku Aéronautique Militaire złożyło zapotrzebowanie na nowy dwumiejscowy samolot myśliwski kategorii C2, mający osiągać prędkość maksymalną 220 km/h i pułap maksymalny 8000 metrów (praktyczny 5000 metrów), o masie użytecznej 375 kg^[1]. Do konkursu zgłoszono następujące konstrukcje: SEA IV, Hanriot HD.3 i właśnie SPAD S.XX^[1]. Został on skonstruowany przez inż. André Herbemonta we francuskiej wytwórni lotniczej Société (anonyme) Pour L’Aviation et ses Dérivés (SPAD) na bazie pochodzącego z 1917 roku projektu myśliwca SPAD S.XVIII, wyposażonego w silnik widlasty Hispano-Suiza 8G o mocy 220 kW (300 KM) i uzbrojonego w działko SAMC kalibru 37 mm^[2]. Samolot miał walczyć jako myśliwiec jednomiejscowy, jednak w założeniach miał mieć miejsce dla drugiego członka załogi^[2]. W kwietniu 1918 roku rozpoczęto budowę prototypu S.XVIII, jednak problemy z umieszczonym między blokami cylindrów działkiem i reduktorem silnika spowodowały zmianę napędu na standardowy silnik Hispano-Suiza 8Fb i uzbrojenia na dwa zsynchronizowane karabiny maszynowe Vickers kalibru 7,7 mm^[2]. Samolot miał bardzo dobry dostęp do silnika i jego osprzętu, a zbiorniki paliwa otrzymały zabezpieczenia, zapobiegające wybuchowi pożaru w przypadku ich uszkodzenia^[1].

Oznaczenie tak zmienionego projektu zostało zmienione na S.XX, a jego prototyp został oblatany na lotnisku w Buc przez pilota doświadczalnego Josepha Sadiego–Lecointe 7 sierpnia 1918 roku^[1][3]. Prototyp uzyskał następujące osiągi: prędkość maksymalna 237 km/h na poziomie morza, 201 km/h na wysokości 6000 metrów, 195 km/h na wysokości 7000 metrów i 193 km/h na wysokości 7500 metrów, czas wznoszenia na wysokość 5000 metrów 15 minut 25 sekund i 21 minut 24 sekundy na wysokość 6000 metrów; osiągnięty podczas prób w locie pułap wynoszący 9800 metrów był ówcześnie rekordem świata pod względem wysokości lotu^[1]. Próby wojskowe, przeprowadzone we wrześniu na lotnisku w Vélizy-Villacoublay, ujawniły pewne niedoskonałości dotyczące uzbrojenia i rozmieszczenia zbiorników paliwa, a po ich usunięciu zdecydowano o rozpoczęciu produkcji seryjnej myśliwca, z zamiarem budowy 200 maszyn miesięcznie^[1][2]. Ostatecznie dowództwo Aéronautique Militaire zamówiło 300 samolotów S.XX, jednak po zawarciu traktatu wersalskiego, 2 października 1920 roku ograniczono zamówienie do 100 egzemplarzy, z których dostarczono 95^[1][2]. Osiągi dwumiejscowego S.XX były porównywalne do jednomiejscowego Nieuporta 29 – standardowego powojennego myśliwca francuskiego^[4].

7 lipca 1921 roku oblatano prototyp wersji S.XX bis, która wyróżniała się wzmocnionym uzbrojeniem strzelca w postaci dwóch karabinów maszynowych, a w celu kompensacji dodatkowej masy miała powiększoną o 1,5 m² powierzchnię nośną oraz nieznacznie większy statecznik i usterzenie^[1]. Nie podjęto produkcji seryjnej tego wariantu, budując jedynie drugi prototyp^[1][2]. W latach 1919–1920 na bazie S.XX bis powstało sześć jednomiejscowych maszyn rajdowych (nazwanych od S.20bis–1 do S.20bis–6)^[3]. 3 listopada 1920 roku na S.20bis–6 francuski pilot Bernard Barny de Romanet ustanowił światowy rekord prędkości lotu wynoszący 309,012 km/h^[3][5].

Myśliwce pod oznaczeniem wojskowym SPAD S.XXC2^[6] trafiły na wyposażenie 2. pułku lotniczego (fr. 2ème Régiment d'Aviation) w Strasburgu, 32. mieszanego pułku lotniczego w Dijon (w eskadrach (fr. Escadrille) nr 5 i 6, wchodzących w skład grupy myśliwskiej) oraz 3. pułku lotnictwa myśliwskiego w Châteauroux (eskadry nr 1, 2 i 3 wchodzące w skład 1. grupy myśliwskiej i eskadry nr 5, 6 i 7 wchodzące w skład 2. grupy myśliwskiej)^[1][3]. Samoloty wycofano ze służby pod koniec 1923 roku^[2].

Dwa egzemplarze myśliwców SPAD S.XX bis sprzedano Japonii, gdzie służyły pod oznaczeniem Hei 2^[1][a]. Kilka sztuk trafiło też do Paragwaju, gdzie uczestniczyły w wojnie domowej w 1922 roku^[1]. Jeden egzemplarz został zakupiony przez rząd Boliwii^[3].

W maju 1921 roku między zawarto umowę między Ministerstwem Spraw Wojskowych a spółką Francopol na budowę w Polsce myśliwców S.XX w liczbie 100 maszyn rocznie w okresie dwóch lat od momentu podpisania umowy^[5]. Z winy wykonawcy umowa została rozwiązana 30 grudnia 1924 roku^[5].

SPAD S.XX był jednosilnikowym, dwumiejscowym dwupłatem myśliwskim o konstrukcji drewnianej^[6]. Kadłub o konstrukcji skorupowej wykonany był z klejonych warstw forniru tulipanowca^[1][7]. Skrzydła dwudźwigarowe, drewniane, kryte płótnem, połączone pojedynczymi rozpórkami w kształcie litery „I”^[1]. Górny płat, o większej rozpiętości, był lekko odchylony do tyłu, dolny miał obrys prosty i wyposażony był w lotki^[1]. Rozpiętość wynosiła 9,8 metra, a powierzchnia nośna 29 m² (prototyp miał rozpiętość skrzydeł 9,772 metra, a powierzchnia nośna wynosiła 30 m²)^[1][2]. Długość samolotu wynosiła 7,34 metra, a jego wysokość 2,87 metra (prototyp różnił się długością wynoszącą 7,2 metra)^[1][2]. Masa własna wynosiła 867 kg, zaś masa całkowita (startowa) 1106 kg (masa własna prototypu wynosiła 850, a całkowita 1310 kg)^[1][2]. Podwozie klasyczne, dwukołowe, stałe^[6].

Napęd stanowił chłodzony cieczą 8-cylindrowy silnik widlasty Hispano-Suiza 8Fb o mocy 220 kW (300 KM), napędzający śmigło ciągnące^[1][2]. Prędkość maksymalna na poziomie morza wynosiła 242 km/h, zaś na wysokości 2000 metrów samolot rozwijał 229 km/h^[1][2]. Maszyna osiągała wysokość 2000 metrów w czasie 4 minut 36 sekund^[1][2]. Pułap maksymalny wynosił 8900 metrów^[1][6].

Uzbrojenie składało się z dwóch stałych, zsynchronizowanych karabinów maszynowych Vickers kalibru 7,7 mm^[1]. Na stanowisku strzelca znajdował się ruchomy karabin maszynowy Lewis kalibru 7,7 mm (na egzemplarzach z wczesnej fazy produkcji) lub Vickers tego samego kalibru (umieszczony na obrotnicy T.0.3)^[1].

• James J. Davilla, Arthur M. Soltan: French Aircraft of the First World War. Stratford, Connecticut: Flying Machines Press, 1997. ISBN 0-9637110-4-0. (ang.).
• William Green, Gordon Swanborough: The Complete Book of Fighters. New York: Smithmark, 1995. ISBN 978-0-8317-3939-3. (ang.).
• Jane’s Encyclopedia of Aviation. Michael J.H. Taylor (red.). London: Studio Editions, 1989. ISBN 1-85170-324-1. (ang.).
• Zbigniew Jankiewicz, Julian Malejko: Samoloty i śmigłowce wojskowe – litera B. T. 4. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1994. ISBN 83-11-08241-3.
• Wojciech Mazur: SPAD S-51C1/SPAD S-61C1. T. 31. Warszawa: Wydawnictwo Edipresse, 2020, seria: Samoloty Wojska Polskiego. ISBN 978-83-8177-242-6.
• Andrzej Morgała: Samoloty wojskowe w Polsce 1918–1924. Warszawa: Bellona & Lampart, 1997. ISBN 83-86776-34-X.

• Sylwetka samolotu SPAD S.XX w serwisie «Уголок неба». airwar.ru. [dostęp 2023-11-18]. (ros.).