Świetlisty Szlak – Wikipedia, wolna encyklopedia

Świetlisty Szlak

Państwo	Peru
Lider	Abimael Guzmán
Data założenia	1971
Ideologia polityczna	maoizm
Barwy	czerwony
Multimedia w Wikimedia Commons

Świetlisty Szlak (hiszp. Sendero Luminoso, SL) – skrajnie lewicowa peruwiańska terrorystyczna organizacja polityczno-wojskowa. Partyzanckim skrzydłem grupy jest Ludowa Armia Partyzancka.

Miejscem narodzin ruchu był ośrodek akademicki Ayacucho^[1][2]. Miejscowy Uniwersytet San Cristobal de Huamanga był miejscem działalności skrajnie komunistycznych organizacji o maoistowskich i guevarystowskich korzeniach^[2][3]. Od pierwszej połowy lat 60. XX wieku pierwszoplanową rolę w lokalnej skrajnej lewicy odgrywał profesor filozofii Abimael Guzmán. Będący maoistą filozof wykorzystywał uczelnię do głoszenia prywatnych poglądów. Naukowiec w 1958 roku zapisał się do Peruwiańskiej Partii Komunistycznej, a w 1964 roku był jednym ze współzałożycieli rozłamowej partii Czerwony Sztandar (hiszp. Bandera Roja)^[4][2][5][6]. Frakcja przyjęła maoistowskie i prochińskie ideały^[2]. W 1966 roku przez uczelnię przeszły rozruchy, w następstwie których rząd zamknął uniwersytet^[2]. Jeszcze w tym samym roku aktywiści Czerwonego Sztandaru sformowali Front Obrony Ludności Ayacucho. Od 1967 roku Guzmán prowadził działania zmierzające do wywołania zbrojnej rewolucji^[2]. Profesor w czerwcu 1969 roku uczestniczył w porwaniu podprefekta Octavia Cabrera Rocha w Huerta na północny regionu Ayacucho^[2]. W 1970 roku rewolucjonista został aresztowany pod zarzutem dążenia do osłabienia bezpieczeństwa państwa, więzienie opuścił po kilku miesiącach^[2].

W 1970 roku, w trakcie czwartej konferencji Czerwonego Sztandaru, doszło do schizmy. Rozłamowcy sformowali partię, która przyjęła nazwę Świetlisty Szlak^[4][2], a jej członkowie określani byli mianem „senderystów”^[6]. Nazwa partii zapożyczona została od maksymy peruwiańskiego marksisty José Carlosa Mariátegui, która brzmiała: „marksizm-leninizm odsłoni świetlisty szlak rewolucji”^[2]. Założycielem i przywódcą partii był Guzmán^[7]. Do 1979 roku Sendero Luminoso skupił się na agitowaniu studentów i przejmowaniu organizacji młodzieżowych^[8][7]. Podatni na propagandę ekstremistów okazali się też nauczyciele, którzy w przyszłości stanowić mieli elitę ruchu^[8]. Od 1977 roku formacja zaczęła prowadzić działalność w konspiracji, jej celem stało się wywołanie w kraju wojny partyzanckiej^[8].

17 marca 1980 roku, w trakcie drugiej sesji plenarnej, Świetlisty Szlak zadecydował o rychłym rozpoczęciu zbrojnej walki^[8]. Partia powołała Dyrektoriat Rewolucyjny i sformowała „Pierwszą Szkołę Wojskową”, w której maoistowscy aktywiści przeszli szkolenie militarne i poddani zostali indoktrynacji^[6]. W tym czasie grupa została zasilona przez trockistów zrzeszonych wokół Carlosa Mezzicha oraz maoistów z organizacji Pukallacta^[8].

Świetlisty Szlak rozpoczął zbrojną działalność w dniu wyborów prezydenckich 17 maja 1980 roku^[9]. W miejscowości Chuschi bojownicy zdemolowali lokal wyborczy i przejęli urny do głosowania, które następnie spalili^[9]. Symboliczne wydarzenie stało się sygnałem do rozpoczęcia „wojny ludowej”^[9][6]. Akcja została zbagatelizowana przez władze i zignorowana przez media^[6]. Kilka tygodni później aktywiści powiesili psy na miejskich latarniach w Limie. Na przyczepionych do ciał zwierząt kartkach widniało nazwisko Denga Xiaopinga^[9], uznawanego przez ortodoksyjnych komunistów za „rewizjonistę” i zdrajcę Wielkiej proletariackiej rewolucji kulturalnej^[2]. 23 grudnia 1980 roku bojówkarze zamordowali latyfundystę Benigno Medinę. Mord stanowił pierwszy przypadek wyegzekwowania „ludowej sprawiedliwości”, następnie ofiarami bojówkarzy licznie padali kolejni przedstawiciele klas wyższych i funkcjonariusze państwa^[8].

Sendero Luminoso początkowo grupował od 200 do 300 partyzantów^[8]. Skrzydło wojskowe partii przyjęło nazwę Ludowa Armia Partyzancka^[10].

W 1981 roku rebelianci zaatakowali policyjne posterunki w miejscowościach Totos, Quinca i San José de Secce^[8]. Do końca 1981 roku liczba ataków zorganizowanych przez senderystów przekroczyła tysiąc^[6]. W sierpniu 1982 roku zdołali zdobyć posterunek w Viecahuaman. Na miejscu zabili sześciu policjantów ze specjalnego oddziału do walki z guerillą^[8]. Partyzanci nie otrzymali wsparcia z zagranicy^[8]. Broń, amunicja i materiały wybuchowe były przejmowane z rąk służb bezpieczeństwa^[8]. Ludowa Armia Partyzancka atakowała także obozy górnicze i grabiła place budowlane, skąd partyzanci kradli dynamit^[8] – ulubioną bronią powstańców była maraka, czyli laska dynamitu wystrzeliwana z procy^[8]. Kampanii militarnej towarzyszyły akty terroryzmu. Bojownicy za pomocą bomb niszczyli budynki publiczne, koszary wojsk, komisariaty policji, linie kolejowe, mosty, sieci energetyczne, biura partii politycznych i związków zawodowych, banki, hotele, sklepy, ambasady i kościoły, centrale telefoniczne, stacje telewizyjne oraz obiekty należące do kapitału zagranicznego (głównie amerykańskiego)^[8][7].

W 1982 roku rewolucjoniści kontrolowali niemal całe trzy południowe departamenty^[6]. Ciesząc się dużym poparciem w Ayacucho, oddziały Ludowej Armii Partyzanckiej w marcu 1982 roku przeprowadziły atak na miasto^[8]. Rebeliantom udało się zająć miejscowe więzienie, skąd wypuszczonych zostało 297 skazańców (zarówno więźniów politycznych i kryminalnych)^[8].

Powstańcy uporczywie likwidowali infrastrukturę państwową^[8]. W sierpniu 1982 roku oddział Ludowej Armii Partyzanckiej zdemolował ośrodek badawczy w Allpahaca niszcząc przy tym cały sprzęt naukowy^[8]. W 1983 roku celem komanda Sendero Luminoso padł Instytut Badań nad Rodziną Wielbłądowatych. Rebelianci dokonali w nim masakry pracujących w nim naukowców. Jedną z ofiar był Tino Alansaya, kierownik instytutu. Próbując usprawiedliwić zabójstwa naukowców partyzanci publicznie podali jakoby Alansaya miał być szpiegiem rządu^[8]. Ofiarami zabójstw padali nie tylko agronomowie, ale także współpracownicy organizacji pozarządowych, latyfundyści czy kupcy^[11]. Eliminacja społecznych elit nie wpłynęła negatywnie na reputację grupy pośród ludności chłopskiej^[11].

Rebelianci, prezentując się jako reprezentacja rdzennej ludności, zdołali zdobyć poparcie niektórych plemion^[11]. Świetlisty Szlak skorzystał z fali nienawiści, którą rdzenna ludność kierowała wobec rządu^[11]. Sympatycy Świetlistego Szlaku tworzyli organizacje społeczne takiej jak Movimiento de Obreros y Trabajadores Clasista (Klasowy Ruch Robotników i Pracowników) czy Movimiento Femenino Popular (Ludowy Ruch Kobiecy)^[12]. Z upływem lat indiańskie poparcie dla rebelii wygasło, spowodowane było to coraz większym nakręceniem spirali maoistowskiej przemocy i przymusowym poborem do partyzantki^[11].

Na zajętych regionach senderyści tworzyli „komitety ludowe”. Stały one niejako na czele lokalnych społeczności. Każdym z komitetów kierowało pięciu „komisarzy politycznych”^[11]. Komisarze polityczni stali nad komisarzami odpowiedzialnymi za kierowanie organizacją i produkcją^[11]. Kilka komitetów ludowych wchodziło w skład bazy, podległej kolumnie głównej, składającej się z 7 do 11 członków^[11]. Na terenach kontrolowanych przez komitety ludowe mieszkańców obowiązywał surowo przestrzegany ład moralny. Rewolucjoniści zakazali organizowania imprez, karali chłostą zdradzających małżonków i alkoholików, golili głowy prostytutkom, zabijali homoseksualistów i organizowali prace przymusowe^[11]. Tereny wiejskie siłowo izolowane były przy tym od miast^[11][6]. Z drugiej strony komitety zaangażowały się w walkę z analfabetyzmem, oferowały pomoc medyczną oraz pomagały w pracach rolniczych^[6]. Ponadto partyzanci pomagali rolnikom likwidując bandy złodziei bydła^[11].

W 1983 roku powstańcy nawiązali współpracę z handlarzami narkotyków z regionu Huánuco^[11]. Co więcej, w zamian za ochronę, partyzanci wymuszali haracz od handlarzy narkotyków z kontrolowanej przez senderystów Doliny Górnej Huallag^[7].

W latach 1983–1984 powstanie przybrało ofensywny charakter^[11]. W kwietniu 1983 roku 50-osobowy oddział Ludowej Armii Partyzanckiej wkroczył do Luconamanca. Partyzanci zamordowali tam 67 osób uznanych przez nich za zdrajców^[11][13]. W listopadzie 1983 roku rebelianci zabili burmistrza miejscowości Cerro de Pesco^[13]. Burmistrzowie i inni lokalni politycy ze strachu przed maoistami masowo składali dymisje, a duchowni uciekali z terenów zagrożonych przez rebeliantów^[13][7]. Jak podaje Czarna księga komunizmu w 1984 roku senderyści przeprowadzili ponad 2600 akcji terrorystycznych, zginęło w nich 400 funkcjonariuszy państwowych^[13].

Regularna armia również odpowiedzialna była za akty przemocy i zbrodnie^[13]. Kiedy w czerwcu 1986 roku senderyści wywołali bunty w trzech zakładach karnych w stolicy, wojsko zabiło ponad 200 więźniów^[13].

W 1984 roku w dziesięciu prowincjach (na 146 ogółem) wprowadzony został stan wyjątkowy^[13]. Ofiarami wojska padali często przypadkowi mieszkańcy wsi. Według profesor Leonor Sagermann Bustinza dla służb bezpieczeństwa prawie każdy chłop był terrorystą^[6]. Represyjna działalność rządu jedynie popchnęła niezdecydowanych w stronę rebeliantów^[13].

W 1985 roku Sendero Luminoso utworzył nowy front partyzancki w regionie Puno. Działalność buntowników rozszerzyła się na regiony La Libertad, Huanuco i La Mar oraz Górną Amazonię^[13]. W miejscowościach Arequipa i Cuzco terroryści zniszczyli elektrownie^[13]. W tym samym roku Świetlisty Szlak przyjął politykę mającą zastraszyć rządzący Amerykański Rewolucyjny Sojusz Ludowy. W przeciągu roku zamordowanych i brutalnie okaleczonych zostało siedmiu aprystów (podobnych tortur uświadczyć mogli tylko donosiciele)^[13].

Porażkę rebeliantów przyśpieszył wybór Alberto Fujimori na prezydenta. Fujimori rozpętał terror rządowy; senderyści i podejrzewani o ich wspieranie, byli zatrzymywani, torturowani i zabijani. Kampania przeciwko partyzantom była coraz skuteczniejsza dzięki szkoleniom CIA i amerykańskim dostawom sprzętu wojskowego^[6].

Na początku lat 90. rząd zmienił taktykę walki z powstańcami^[13], wieśniacy przestali być uważani przez armię za wrogów^[13]. Na pomoc rządowi przyszły w tym momencie tzw. Rondas Campesinas(inne języki), czyli chłopskie oddziały samoobrony^[6]. Opozycja narastała także wewnątrz Świetlistego Szlaku^[13]. W partii doszło do próby rozłamu, buntownicy zostali jednak szybko spacyfikowani i poddani egzekucjom^[13]. Sendero Luminoso zwalczana była także przez lewicowych rebeliantów z konkurencyjnego Ruchu Rewolucyjnego im. Tupaca Amaru^[13].

Będący w odwrocie senderyści dosłownie masakrowali wieśniaków sprzeciwiających się rebelii i domniemanych kolaborantów^[6]. Świetlisty Szlak utworzył ponadto w Amazonii obozy pracy przeznaczone dla zdrajców „sił ludowych”^[13].

Jeszcze w 1991 roku partyzanci stanowili dominującą siłę polityczną na około 40% powierzchni kraju, a 55% ludności znajdowało się na terenach objętych stanem wyjątkowym^[7].

9 sierpnia 1991 z rąk terrorystów w Pariacoto zginęło dwóch polskich misjonarzy z zakonu franciszkanów: o. Zbigniew Strzałkowski oraz o. Michał Tomaszek^[14][15][16].

16 lipca 1992 roku terroryści przeprowadzili atak z użyciem samochodu pułapki w ekskluzywnej dzielnicy Limy Miraflores. W eksplozji zginęło 25 osób, a rannych zostało kilkadziesiąt. Zamach był najbardziej krwawym atakiem Świetlistego Szlaku^[17].

12 i 13 września 1992 roku Guzmán i jego zastępczyni Elena Iparraguirre zostali schwytani przez policję^[18]. 2 marca 1993 roku w ręce policji wpadła Margot „Edith” Dominguez, koordynująca zbrojną działalność partii^[18]. Guzmán wezwał do złożenia broni a rząd ogłosił amnestię dla senderystów. Większość powstańców złożyła broń i oddała się w ręce służb, niektórzy postanowili kontynuować walkę^[6].

Po uwięzieniu Abimaela Guzmána władzę nad powstańcami objął Oscar Ramirez Duran(inne języki), który został schwytany w 1999 roku^[7][17]. Kolejnym przywódcą senderystów został ukrywający się pod pseudonimem „towarzysz Artemio” (właściwie Florindo Flores)^[6]. Pod jego dowództwem ruch nie odbudował dawnej potęgi, przetrzebieni przez rząd senderyści zdołali jednak przeprowadzić kolejne ataki partyzanckie i terrorystyczne^[6]. W lutym 2012 roku Florindo Flores został ujęty przez armię w następstwie potyczki^[6]. Floresa zastąpił Victor Quispe(inne języki) znany jako „towarzysz José”^[17]. Ludowa Armia Partyzancka pozostaje w rozbiciu i dzieli się na zwalczające się wzajemnie frakcje^[7]. Świetlisty Szlak zdaje się coraz bardziej przypominać organizację handlarzy narkotyków^[19].

W październiku 2010 roku były partyzant Edgar Mejía Asencio przyznał policji, że Florindo Flores (ówczesny szef organizacji) miał ważne powiązania z handlem narkotykami, produkując 4,8 tony kokainy rocznie. W 2000 roku badacz z Instytutu Studiów Międzynarodowych Papieskiego Uniwersytetu Katolickiego w Peru, Jaime Antezana stwierdził, że „Świetlisty Szlak od 2004 r. stał się kartelem narkotykowym”. Słowa peruwiańskiego badacza zostały potwierdzone 1 czerwca 2015 r., kiedy to Urząd Kontroli Aktywów Zagranicznych, w ramach Departamentu Skarbu USA, zaklasyfikował tę organizację jako organizację przestępczą o charakterze przemytniczym^[20].

W XXI wieku senderyści podjęli próby legalnej działalności. Movadef, czyli Ruch na Rzecz Amnestii i Praw Podstawowych utworzony przez adwokatów Guzmána, Manuela Fajardo i Alfreda Crespo, zebrał ponad 350 tysięcy podpisów pod wnioskiem o rejestrację partii. Wniosek został odrzucony przez sąd^[6].

W chwili rozpoczęcia rebelii Świetlisty Szlak liczył od 200 do 300 bojowników^[8].

Według ustaleń Narodowej Komisji Prawdy i Pojednania z 2003 roku, w latach świetności Świetlisty Szlak grupował około 20 tysięcy partyzantów^[6]. Pomimo formalnie chłopskiego charakteru rebelii, pośród powstańców ludność chłopska stanowiła zaledwie 20% ogółu. Większość stanowili ludzie z wyższym wykształceniem, osoby wykonujące wolne zawody i parające się handlem^[6].

W 1995 roku do partii należało 25 tysięcy ludzi, w tym od 3 do 5 tysięcy bojowników^[18].

W 2016 roku liczbę partyzantów szacowano na 300^[21].

Otrzymywał wsparcie pieniężne ze strony reżimu Mu’ammara al-Kaddafiego z Libii^[22].

Według boliwijskiego wywiadu, na początku lat 90. XX wieku współpracował z Partyzancką Armią Tupaca Katari^[23].

Świetlisty Szlak współpracował rzekomo z Rewolucyjnymi Siłami Zbrojnymi Kolumbii. Kontakty miały mieć miejsce od 2003 roku i dotyczyć kooperacji w handlu narkotykami^[24].

Internetowa Encyklopedia PWN zdefiniowała Świetlisty Szlak jako ruch „stalinowsko-maoistowski”^[1]. Ta sama encyklopedia podaje, że partia stanowiła „jeden z [ruchów] najbardziej radykalnych w dążeniach i brutalnych w środkach działania w Ameryce Łacińskiej”^[1].

Ideologiem ruchu był Abimael Guzmán, nazywany przez zwolenników „czwartym mieczem marksizmu” (po Karolu Marksie, Włodzimierzu Leninie i Mao Zedongu)^[2]. Guzmán tworząc podwaliny doktryny Sendero Luminoso czerpał głównie z maoizmu i poglądów José Carlosa Mariátegui^[8][1][3]. Z maoizmu Guzmán przejął teorię nieustającej wojny ludowej, która korzystając z wiejskiej bazy, przypuści „szturm” na tereny miejskie^[8]. Komunizm w wydaniu Świetlistego Szlaku posiadał ponadto wątki lokalne i historyczne, uwzględniające specyfikę Peru^[3].

Najbliższe ideologicznej wizji Guzmána były Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich Józefa Stalina, Chiny czasu bandy czworga i Kambodża Pol Pota^[8][25].

Senderyści za jedyną formę walki politycznej uznali walkę zbrojną^[26]. Odżegnują się od wszelkich form reformizmu^[26], stąd też poglądy partii są określane jako antyrewizjonistyczne^[3]. Senderyści odrzucają demokrację, postulując utworzenie ustroju określanego jako Ludowa Republika Nowej Demokracji^[26].

Wśród członków partii żywa jest niechęć do innych ruchów lewicowych czy komunistycznych. W minionych latach rebelianci fizycznie likwidowali członków konkurencyjnych grup lewicy. Do 1996 roku z rąk rebeliantów zginęło około 300 działaczy. Powodem niechęci senderystów do lewicowej konkurencji, było uznawanie przez nią zasad demokracji^[27].

Pośród analityków trwa spór czy Świetlisty Szlak porzucił konotacje ideologiczne i stał się jedną z grup handlarzy narkotyków, czy dostosował się jedynie do bieżącej sytuacji z zachowaniem politycznego charakteru^[19].

Świetlisty Szlak znajduje się na listach organizacji terrorystycznych Departamentu Stanu USA^[28], Kanady^[29] i Unii Europejskiej^[30][31].

• wojna domowa w Peru

• Stéphane Courtois, Nicolas Werth, Jean-Louis Panné, Andrzej Paczkowski, Karel Bartošek, Jean-Louis Margolin: Czarna księga komunizmu. Warszawa: Prószyński i S-ka, 1999. ISBN 978-83-7180-326-0. Brak numerów stron w książce
• pod redakcją Karola Derwicha i Marty Kani: Praca zbiorowa w oparciu o materiały II Krakowskiej Konferencji Latynoamerykańskiej zorganizowanej przez Instytut Amerykanistyki i Studiów Polonijnych Uniwersytetu Jagiellońskiego 19–20 marca 2010 roku. 2012. ISBN 978-83-233-3295-4. Brak numerów stron w książce
• Jerzy Wojciech Wójcik: Przeciwdziałanie finansowaniu terroryzmu. Wolters Kluwer Polska SA, 2007. ISBN 978-83-7526-189-9. Brak numerów stron w książce
• Andrzej Zwoliński, Andrzej Zwoliński (ks.): Wojna: wybrane zagadnienia. Wydawnictwo Wam, 2003. ISBN 978-83-7318-107-6. Brak numerów stron w książce
• Jarosław Tomasiewicz: Terroryzm na tle przemocy politycznej (Zarys encyklopedyczny). Katowice, 2000. ISBN 83-907096-2-7.