Spółgłoska nosowa dziąsłowa dźwięczna – Wikipedia, wolna encyklopedia

Spółgłoska nosowa dziąsłowa
Numer IPA	116
	n
Jednostka znakowa	n
Unikod	U+006e
UTF-8 (hex)	6e
	Inne systemy
X-SAMPA	n
Kirshenbaum	n
IPA Braille↗	⠝
	Przykład
	informacje • pomoc
Obraz znaku
	Ta strona zawiera symbole fonetyczne MAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znaków Unikodu.

Spółgłoska nosowa dziąsłowa – rodzaj dźwięku spółgłoskowego występujący w językach naturalnych. W międzynarodowej transkrypcji fonetycznej IPA oznaczanej symbolem: [n].

Artykulacja

Opis

W czasie artykulacji podstawowego wariantu [n]:

modulowany jest prąd powietrza wydychanego z płuc, czyli jest to spółgłoska płucna egresywna;
chociaż dochodzi do zablokowania przepływu powietrza przez tor ustny jamę ustną, podniebienie miękkie jest opuszczone i powietrze uchodzi przez nos – jest to więc spółgłoska nosowa;
prąd powietrza w jamie ustnej przepływa ponad całym językiem lub przynajmniej powietrze uchodzi wzdłuż środkowej linii języka – jest to więc spółgłoska środkowa;
język kontaktuje się z dziąsłami, tworząc tzw. zwarcie – jest to spółgłoska dziąsłowa;
wiązadła głosowe periodycznie drgają, spółgłoska ta jest dźwięczna^[1].

Warianty

Głoska ta może być wymawiana z udziałem zębów zamiast dziąseł – powstaje wtedy dźwięk: [n̪].

Ponadto spółgłoska ta może występować w różnych wariantach:

wzniesienie środkowej części grzbietu języka w stronę podniebienia twardego, mowa wtedy o spółgłosce zmiękczonej (spalatalizowanej): [n ʲ];
wzniesienie tylnej części grzbietu języka w kierunku podniebienia tylnego, mowa o spółgłosce welaryzowanej: [n ˠ];
przewężenie w gardle, mowa o spółgłosce faryngalizowanej spółgłosce: [n ˤ];
zaokrąglenie warg, mowa wtedy o labializowanej spółgłosce [n ʷ]^[1].

Przykłady

Przykłady w wybranych językach:

Wariant zębowy

Język	Słowo	IPA	Znaczenie	Uwagi
białoruski^[2]	новы	[ˈ n̪o v ɨ ]	'nowy'
francuski^[3]	connexion	[k ɔ n̻ɛ k s j ɔ̃]	'powiązanie'
grecki^[4]	άνθος	[ˈ ɐ n̪θ o̞s ]	'kwiat'	Wariant głoski /n /.
polski^[5]^[1]	nos	[n̪ɔ s̪]	–
portugalski^[6]	narina	[n̻ɐ ˈ ɾ i n̻ɐ ]	'nozdrze'
ukraiński^[7]	наш	[n̪ɑ ʃ ]	'nasz'
węgierski^[8]	nagyi	[ˈ n̪ɒ ɟ i ]	'babcia'
włoski^[9]^[10]	cantare	[k ä n̪ˈ t̪ä ː r e ]	'śpiewać'	Wariant głoski /n / przed /t , d , s , z , t͡s , d͡z/.

Wariant dziąsłowy

Język	Słowo	IPA	Znaczenie	Uwagi
kataloński^[11]	nou	[ˈ n ɔ w ]	'nowy'
gruziński^[12]	კანი	[ˈ kʼ ɑ n i ]	'skóra'
hawajski^[13]	naka	[n a k a ]	'wstrząsnąć'
włoski^[14]	nano	[ˈ n ä ː n o ]	'karzeł'
japoński^[15]	反対 (hantai)	[h a n t a i ]	'naprzeciwko'
polski^[5]^[1]	poncz	[ˈ p ɔ n̥t͡ʂ]	–	Wariant głoski /n / przed /t͡ʂ, d͡ʐ/.
hiszpański^[16]	nada	[ˈ n ä ð̞ä ]	'nic'
purepecha^[17]	karani	[k aˈɾ ani]	'pisać'

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d Magdalena Derwojedowa: Zamiast korepetycji Język polski Kompendium. Świat książki, 2005. ISBN 83-7391-251-7.
↑ PedP. Padluzhny PedP., Fanetyka belaruskai litaraturnai movy, 1989 (ang.).
↑ Cecile Fougeron, Caroline L Smith. Illustrations of the IPA:French. „Journal of the International Phonetic Association”. 23 (2), s. 73–76, 1993. DOI: 10.1017/S0025100300004874. (ang.).
↑ Amalia Arvaniti. Greek Phonetics: The State of the Art. „Journal of Greek Linguistics”. 8, s. 97–208, 2007. DOI: 10.1075/jgl.8.08arv. (ang.).
↑ ^a ^b BronisławB. Rocławski BronisławB., Zarys fonologii, fonetyki, fonotaktyki i fonostatystyki współczesnego języka polskiego, Wydawnictwo Uczelniane Uniwersytetu Gdańskiego, 1976 (ang.).
↑ Madalena Cruz-Ferreira. European Portuguese. „Journal of the International Phonetic Association”. 25 (2), s. 90–94, 1995. DOI: 10.1017/S0025100300005223. (ang.).
↑ AndriiA. Danyenko AndriiA., SerhiiS. Vakulenko SerhiiS., Ukrainian, Lincom Europa, 1995 (ang.). Data dostępu do witryny: 17 września 2018
↑ PéterP. Siptár PéterP., MiklósM. Törkenczy MiklósM., The Phonology of Hungarian, Oxford University Press, 2000 (ang.).
↑ Marco Bertinetto, Michele Loporcaro. The sound pattern of Standard Italian, as compared with the varieties spoken in Florence, Milan and Rome. „Journal of the International Phonetic Association”. 35 (2), s. 131–151, 2005. DOI: 10.1017/S0025100305002148. (ang.).
↑ LucianoL. Canepari LucianoL., Il MªPi – Manuale di pronuncia italiana, Bologna: Zanichelli, 1992 (wł.).
↑ Joan F. Carbonell, Joaquim Llisterri. Catalan. „Journal of the International Phonetic Association”. 22 (1–2), s. 53–56, 1992. DOI: 10.1017/S0025100300004618. (ang.).
↑ Ryan K. Shosted, Vakhtang Chikovani. Standard Georgian. „Journal of the International Phonetic Association”. 36 (2), s. 255–264, 2006. DOI: 10.1017/S0025100306002659. (ang.). Data dostępu do witryny: 17 września 2018
↑ PeterP. Ladefoged PeterP., IanI. Maddieson IanI., The Sounds of the World's Languages, Oxford: Blackwell, 1996 (ang.).
↑ Derek Rogers, Luciana d'Arcangeli. Italian. „Journal of the International Phonetic Association”. 34 (1), s. 117–121, 2004. DOI: 10.1017/S0025100304001628. (ang.).
↑ Hideo Okada. Phonetic Representation:Japanese. „Journal of the International Phonetic Association”. 21 (2), s. 94–97, 1991. DOI: 10.1017/S002510030000445X. (ang.).
↑ Eugenio Martínez-Celdrán, Ana Ma. Fernández-Planas, Josefina Carrera-Sabaté. Castilian Spanish. „Journal of the International Phonetic Association”. 33 (2), s. 255–259, 2003. DOI: 10.1017/S0025100303001373. (ang.).
↑ MiCarDu Lingüística Purépecha [online] [dostęp 2024-03-29] .

[derwojedowa-1] Magdalena Derwojedowa: Zamiast korepetycji Język polski Kompendium. Świat książki, 2005. ISBN 83-7391-251-7.

[2] PedP. Padluzhny PedP., Fanetyka belaruskai litaraturnai movy, 1989 (ang.).

[3] Cecile Fougeron, Caroline L Smith. Illustrations of the IPA:French. „Journal of the International Phonetic Association”. 23 (2), s. 73–76, 1993. DOI: 10.1017/S0025100300004874. (ang.).

[4] Amalia Arvaniti. Greek Phonetics: The State of the Art. „Journal of Greek Linguistics”. 8, s. 97–208, 2007. DOI: 10.1075/jgl.8.08arv. (ang.).

[rocławski-5] BronisławB. Rocławski BronisławB., Zarys fonologii, fonetyki, fonotaktyki i fonostatystyki współczesnego języka polskiego, Wydawnictwo Uczelniane Uniwersytetu Gdańskiego, 1976 (ang.).

[6] Madalena Cruz-Ferreira. European Portuguese. „Journal of the International Phonetic Association”. 25 (2), s. 90–94, 1995. DOI: 10.1017/S0025100300005223. (ang.).

[7] AndriiA. Danyenko AndriiA., SerhiiS. Vakulenko SerhiiS., Ukrainian, Lincom Europa, 1995 (ang.). Data dostępu do witryny: 17 września 2018

[8] PéterP. Siptár PéterP., MiklósM. Törkenczy MiklósM., The Phonology of Hungarian, Oxford University Press, 2000 (ang.).

[9] Marco Bertinetto, Michele Loporcaro. The sound pattern of Standard Italian, as compared with the varieties spoken in Florence, Milan and Rome. „Journal of the International Phonetic Association”. 35 (2), s. 131–151, 2005. DOI: 10.1017/S0025100305002148. (ang.).

[10] LucianoL. Canepari LucianoL., Il MªPi – Manuale di pronuncia italiana, Bologna: Zanichelli, 1992 (wł.).

[11] Joan F. Carbonell, Joaquim Llisterri. Catalan. „Journal of the International Phonetic Association”. 22 (1–2), s. 53–56, 1992. DOI: 10.1017/S0025100300004618. (ang.).

[12] Ryan K. Shosted, Vakhtang Chikovani. Standard Georgian. „Journal of the International Phonetic Association”. 36 (2), s. 255–264, 2006. DOI: 10.1017/S0025100306002659. (ang.). Data dostępu do witryny: 17 września 2018

[13] PeterP. Ladefoged PeterP., IanI. Maddieson IanI., The Sounds of the World's Languages, Oxford: Blackwell, 1996 (ang.).

[14] Derek Rogers, Luciana d'Arcangeli. Italian. „Journal of the International Phonetic Association”. 34 (1), s. 117–121, 2004. DOI: 10.1017/S0025100304001628. (ang.).

[15] Hideo Okada. Phonetic Representation:Japanese. „Journal of the International Phonetic Association”. 21 (2), s. 94–97, 1991. DOI: 10.1017/S002510030000445X. (ang.).

[16] Eugenio Martínez-Celdrán, Ana Ma. Fernández-Planas, Josefina Carrera-Sabaté. Castilian Spanish. „Journal of the International Phonetic Association”. 33 (2), s. 255–259, 2003. DOI: 10.1017/S0025100303001373. (ang.).

[17] MiCarDu Lingüística Purépecha [online] [dostęp 2024-03-29] .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

	wargowe					przedniojęzykowe									tylnojęzykowe						laryngalne
	dwuwar- gowe		wargowo- zębowe		językowo- wargowe		zębo- we		przednio- językowo- dziąsłowe		zadziąs- łowe		z retroflek- sją		podnie- bienne		miękko- podnie- bienne		języcz- kowe		gardłowe / nagłośniowe		krtaniowe
nosowe	m̥	m		ɱ		n̼			n̥	n			ɳ̊	ɳ	ɲ̊	ɲ	ŋ̊	ŋ		ɴ
zwarte	p	b	p̪	b̪	t̼	d̼			t	d			ʈ	ɖ	c	ɟ	k	ɡ	q	ɢ	ʡ		ʔ
syczące zwarto-szczelinowe									ts	dz	t̠ʃ	d̠ʒ	ʈʂ	ɖʐ	t̠ɕ	d̠ʑ
niesyczące zwarto-szczelinowe	pɸ	bβ	p̪f	b̪v			t̪θ	d̪ð	tɹ̝̊	dɹ̝	t̠ɹ̠̊˔	d̠ɹ̠˔			cç	ɟʝ	kx	ɡɣ	qχ			ʡʢ	ʔh
syczące szczelinowe									s	z	ʃ	ʒ	ʂ	ʐ	ɕ	ʑ
niesyczące szczelinowe	ɸ	β	f	v	θ̼	ð̼	θ	ð	θ̠	ð̠	ɹ̠̊˔	ɹ̠˔		ɻ˔	ç	ʝ	x	ɣ	χ	ʁ	ħ	ʕ	h	ɦ
półotwarte			ʋ̥	ʋ					ɹ̥	ɹ			ɻ̊	ɻ	j̊	j	ɰ̊	ɰ						ʔ̞
uderzeniowe		ⱱ̟		ⱱ		ɾ̼			ɾ̥	ɾ			ɽ̊	ɽ						ɢ̆		ʡ̆
drżące	ʙ̥	ʙ							r̥	r									ʀ̥	ʀ	ʜ	ʢ
boczne zwarto-szczelinowe									tɬ	dɮ			ʈɭ̊˔		cʎ̝̊		kʟ̝̊	ɡʟ̝
boczne szczelinowe									ɬ	ɮ			ɭ̊˔	ɭ˔	ʎ̝̊	ʎ̝	ʟ̝̊	ʟ̝
boczne półotwarte									l̥	l			ɭ̊	ɭ	ʎ̥	ʎ	ʟ̥	ʟ		ʟ̠
boczne uderzeniowe										ɺ				ɭ̆		ʎ̆		ʟ̆

		dwuwar- gowe		wargowo- zębowe	zębowe		przednio- językowo- dziąsłowe		zadziąs- łowe	z retroflek- sją		podnie- bienne		miękko- podnie- bienne		języcz- kowe		gardło- we
ejektywne	zwarte	pʼ					tʼ			ʈʼ		cʼ		kʼ		qʼ		ʡʼ
	zwarto- szczelinowe				t̪θʼ		tsʼ		t̠ʃʼ	ʈʂʼ				kxʼ		qχʼ
	szczelinowe	ɸʼ		fʼ	θʼ		sʼ		ʃʼ	ʂʼ		ɕʼ		xʼ		χʼ
	boczne zwarto- szczelinowe						tɬʼ					cʎ̝̊ʼ		kʟ̝̊ʼ
	boczne szczelinowe						ɬʼ
mlaski	nieprzydechowe/ dźwięczne	ʘ	ʘ̬		ǀ	ǀ̬	ǃ	ǃ̬		ǃ˞	ǃ̬˞	ǂ	ǂ̬						◌ˀ
	nosowe		ʘ̃			ǀ̃		ǃ̃			ǃ̃˞		ǂ̃							◌̃ˀ
	boczne						ǁ	ǁ̬
	boczne nosowe							ǁ̃
iniektywne		ɓ̥	ɓ				ɗ̥	ɗ		ᶑ̥	ᶑ	ʄ̊	ʄ	ɠ̊	ɠ	ʛ̥	ʛ