Tampere – Wikipedia, wolna encyklopedia

Tampere
	; Od lewego górnego rogu, zgodnie z ruchem wskazówek zegara: panorama miasta z wieży Näsinneula, ratusz, park Särkänniemi, Tampere-talo, Näsinneula, Tammerkoski z mostu Hämeensilta i katedra.
Herb	Flaga
Państwo	Finlandia
Prowincja (stara)	Finlandia Zachodnia
Data założenia	1779
Burmistrz	Anna-Kaisa Ikonen
Powierzchnia	689,59 km²
Wysokość	76 m n.p.m.
Populacja (31.12.2022); • liczba ludności; • gęstość	; 249 009; 331 os./km²
Nr kierunkowy	03
Kod pocztowy	FIN-33101
	Położenie na mapie Finlandii Tampere
	61°30′N 23°45′E/61,500000 23,750000
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Informacje w Wikipodróżach
	Strona internetowa

Tampere (szw. Tammerfors) – miasto w południowo-zachodniej Finlandii leżące na przesmyku między jeziorami Näsijärvi i Pyhäjärvi w regionie Pirkanmaa.

Jeden z największych ośrodków przemysłowych w kraju, przez co bywa nazywane "Manchesterem Finlandii"^[2]^[3], port śródlądowy i węzeł kolejowy. Ludność: ponad 220 tys. mieszkańców, aglomeracja – 340 tys. W skład zespołu miejskiego wchodzą: Nokia, Pirkkala, Kangasala i Aito. W mieście znajduje się część koncernu Metso Automation (przemysł papierniczy, mineralny i automatyka przemysłowa). Uniwersytet założony w 1925 r., uniwersytet techniczny w 1972 r. W mieście działał także polski konsulat honorowy (obecnie nieaktywny).

Geografia

Tampere leży na przesmyku między jeziorami Näsijärvi i Pyhäjärvi w południowo-zachodniej Finlandii na północny zachód od Helsinek^[4]. Różnica poziomów jezior wynosi 18 metrów, a zbiorniki połączone są kaskadą Tammerkoski, na której się znajduje siłownia.

Administracyjnie miasto leży w regionie Pirkanmaa.

Klimat

Średnia temperatura i opady dla Pirkkala, Tampere
Miesiąc	Sty	Lut	Mar	Kwi	Maj	Cze	Lip	Sie	Wrz	Paź	Lis	Gru	Roczna
Rekordy maksymalnej temperatury [°C]	-3.4	-3.5	1.2	8.2	15.4	19.5	22.2	19.9	14.0	7.5	1.5	-1.9	8,4
Rekordy minimalnej temperatury [°C]	-9.7	-10.6	-6.6	-1.3	3.8	8.6	11.7	10.4	5.9	1.9	-3.0	-7.6	0,3
Opady [mm]	41	29	31	32	41	66	75	72	58	60	51	42	598
Średnia liczba dni z opadami	22	18	16	12	12	13	15	15	14	17	21	22	197
Źródło: Fiński Instytut Meteorologiczny^[5] 21 stycznia 2018

Historia

Ważny ośrodek handlowy w XIX–XX wieku. Prawa miejskie Tampere otrzymało w 1779 roku od króla Gustawa III^[6]. Od tego momentu zaczął rozwijać się tu przemysł, a miasto zaczęło się rozrastać. Szybko pojawiły się pierwsze zakłady przemysłowe i parki. Rozwój przyspieszył po 1821 roku, kiedy car Aleksander I nadał miastu przywilej handlowy – bezcłowego importu surowców i urządzeń^[4]. Przywilej ten pozostawał w mocy do 1905 roku i znacznie przyczynił się do rozwoju miasta^[4].

Do połowy XIX miasto było prężnie rozwijającym się ośrodkiem przemysłowym a także ośrodkiem ruchu robotniczego, przez co nazywane było „czerwonym Tampere”^[6]. W 1905 roku w Tampere doszło do pierwszego w historii spotkania Włodzimierza Lenina z Józefem Stalinem podczas konferencji Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji^[7].

W 1918 roku miasto było ważnym punktem oporu rewolucjonistów fińskich podczas przegranej przez nich wojny domowej – w stoczonej tu bitwie „Czerwoni” zostali pokonani przez „Białych”^[4], a miasto zostało zdobyte przez wojska dowodzone przez Mannerheima^[6]. W okresie międzywojennym nie doszło do większych zmian w mieście.

Po II wojnie światowej rozwinął się nowoczesny przemysł i powstało mnóstwo nowoczesnych budynków. W sąsiedniej miejscowości Nokia powstała firma o tej samej nazwie. W latach 60. XX w. miasto opisał John Sykes – amerykański pisarz.

W 1999 roku podpisano tu tzw. Agendę z Tampere. Miasto jest obecnie bardzo znane na świecie, m.in. z festiwali filmowych.

9 sierpnia 2021, po czterech latach budowy, została uruchomiona 14-kilometrowa sieć tramwajowa. Linie 1 i 3 obsługują dwukierunkowe wagony ForCity Smart Artic Tampere produkcji «Škoda Transtech». Planowane jest dostarczenie 20 składów i dalsza rozbudowa systemu^[8].

Kultura

W Tampere znajduje się wiele parków i starych fabryk. Z Tampere pochodzą zespoły rockowe Bloodpit, Uniklubi, Negative oraz Lovex.

Zabytki, parki i muzea

Katedra budowana w latach 1902-1907 w stylu secesji przez architekta Larsa Soncka, słynne freski i malowidła ścienne Hugo Simberga
Särkänniemi – ośrodek rekreacyjny wraz z lunaparkiem, Muzeum Sztuki im. Sary Hildén oraz wieżą panoramiczną Näsinneula
Muzeum Sztuki im. Sary Hildén z 1893 roku – muzeum sztuki współczesnej
Näsinneula, wieża panoramiczna (1971) z obracającą się restauracją, wysokość 168 m.
Dawne Fabryki Finlaysona w centrum miasta, przy kaskadzie Hämeenkoski, obecnie ośrodek rozrywkowy z muzeami, restauracjami, kinami itp.
Most Hämeensilta (1928) nad kaskadą Tammerkoski, z rzeźbami Väinö Aaltonena
Muzeum domków robotniczych Amuri (Amurin työläismuseokortteli) z 1880 roku przedstawiające warunki, w jakich mieszkali robotnicy fabryki Finlaysona aż do lat 70. XX wieku, w dzielnicy Amuri
Vanha kirkko (Stary Kościół), drewniany kościół luterański z 1825 r. w centrum miasta, przy Keskustori (Rynek Centralny)
neorenesansowy Ratusz miejski z 1890 roku przy Keskustori (Rynek Centralny)
Teatr Miejski (Kaupunginteatteri) z 1912 roku
Biblioteka miejska Metso (Głuszec) z 1986. Widziana z góry kształtem przypomina ptaka. Jedna z największych bibliotek publicznych w Finlandii, wybudowana przez architektów Raili i Reimę Pietilä
Muzeum Lenina – utworzone w 1946 roku, było pierwszą tego typu placówką otwartą poza granicami ZSRR, a po upadku ZSRR w 1991 roku i zamknięciu Muzeum Lenina w Moskwie, jedyną tego typu placówką na świecie; mieści się w Domu Robotniczym (Tampereen Työväentalo), gdzie w 1905 roku doszło do pierwszego w historii spotkania Włodzimierza Lenina z Józefem Stalinem podczas konferencji Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji^[7].
Muzeum Muminków – muzeum sztuki poświęcone twórczości Tove Jansson (1914–2001), autorki książek o Muminkach^[9].
Park Pyynikki. Założony w drugiej połowy XIX wieku z wieżą widokową, teatrem letnim i cmentarzem.
Pispala – stara robotnicza dzielnica domków drewnianych na wysokim ozie, na północ od centrum miasta. W Pispali mieszkali i tworzyli m.in. poeci Lauri Viita i Aaro Hellaakoski, piosenkarz Olavi Virta, reżyser Aki Kaurismäki oraz pisarz Hannu Salama. Pispalę opisali w swoich utworach m.in. pisarz F.E. Sillanpää i pisarz Lauri Viita (powieść Moreeni, po polsku Moreny, Wydawnictwo Poznańskie, 1970, przeł. Krzysztof Radziwiłł).
Fińskie Muzeum Hokeja na Lodzie, w tym Galeria Sławy fińskiego hokeja na lodzie
Hala Targowa (Kauppahalli) przy głównej ulicy Hämeenkatu
funkcjonalistyczny dworzec kolejowy (Tampereen rautatieasema) z 1936 r., zaprojektowany przez architektów Eero Seppälä ja Otto Flodina
Park Hämeenpuisto z 1830 roku
Park Koskipuisto z 1900 roku
Park Vilhelm von Nottbeckin puisto z 1770 roku. Najstarszy park w Tampere
Park Näsinpuisto z 1900 roku
Park Eteläpuisto z 1915 roku
Park Sorsapuisto z 1920 roku
Lasten liikennpuisto z 1956 roku. Jeden w późniejszych parków
Pyynikin kirkkopuisto z 1785 roku
Tampere Stadion z połowy XX wieku
Fabryka Finlaysona z 1907 troku. Zbudowana przez szkockiego przemysłowca.
Zakład włókienniczy z 1783 roku.
Zakład tekstylny z ok. 1820 roku
Prawosławna cerkiew św. Aleksandra Newskiego z 1895 r.
Kościół Aleksanterin kirkko z 1881 r. w Parku Hämeenpuisto, neogotycki kościół poświęcony carowi Aleksandrowi II, który w Finlandii był bardzo lubiany
Kościół Kalevan kirkko z 1966 roku w dzielnicy Kaleva, modernistyczny kościół zaprojektowany przez Raili i Reimę Pietilä
Kościół Viinikan kirkko z pierwszej połowy XIX wieku
Kościół Harmalan kirkko z początku XX wieku
Kościół Messukylän kirkko z 1879 roku. kościół neogotycki
Kościół Hervannan kirkko z początku XX wieku
Kościół Finlaysonin kirkko z końca XIX wieku
Kaplica Vasala z ok. 1880 roku
Cmentarz Vasala z ok. 1850 roku
Kościół Aitolahden kirkko z ok. 1700 roku. Stary kościół położony w dzielnicy Aito
Kościół Teiskon kirkko z ok. 1890 roku
Kościół w Tesomie z 1978 roku
Kościół w Pispali z 1968 roku

Sport

Tampereen Ilves (w skrócie Ilves) – klub hokejowy
Tappara Tampere (w skrócie Tappara) – klub hokejowy
Tampere United – klub piłkarski
- Ratinan stadion – stadion klubu
FC Ilves Tampere – klub piłkarski
Tampereen Isku-Volley – klub piłki siatkowej mężczyzn

Miasta partnerskie

Przypisy

↑ Tilastokeskus, Statistics Finland [online], stat.fi [dostęp 2023-08-03] (ang.).
↑ Tampere Economy. tampere.chamber.fi. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-03-27)]., Tampere International Business Office
↑ Przewodnik po mieście na oficjalnej stronie Tampere
↑ ^a ^b ^c ^d Tampere, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2018-01-21] (ang.).
↑ Pentti Pirinen i inni: TILASTOJA SUOMEN ILMASTOSTA 1981-2010. Ilmatiteen Laitos. [dostęp 2018-01-21]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Tampere, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2018-01-21] .
↑ ^a ^b Lenin-museo: Why is there a Lenin Museum in Tampere?. [dostęp 2018-01-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-08)]. (ang.).
↑ Wiktor Urbanowicz: Ruszyła nowa sieć tramwajowa w Tampere. transport-publiczny.pl, 2021-08-09. [dostęp 2021-08-10]. (pol.).
↑ Moomin Museum: About the collection. [dostęp 2018-01-20]. (ang.).

Linki zewnętrzne

Oficjalna strona miasta Tampere

[1] Tilastokeskus, Statistics Finland [online], stat.fi [dostęp 2023-08-03] (ang.).

[tibo2007-2] Tampere Economy. tampere.chamber.fi. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-03-27)]., Tampere International Business Office

[tampere2008-3] Przewodnik po mieście na oficjalnej stronie Tampere

[Britannica-4] Tampere, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2018-01-21] (ang.).

[ilma-5] Pentti Pirinen i inni: TILASTOJA SUOMEN ILMASTOSTA 1981-2010. Ilmatiteen Laitos. [dostęp 2018-01-21]. (ang.).

[PWN-6] Tampere, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2018-01-21] .

[lenin1-7] Lenin-museo: Why is there a Lenin Museum in Tampere?. [dostęp 2018-01-21]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-08)]. (ang.).

[8] Wiktor Urbanowicz: Ruszyła nowa sieć tramwajowa w Tampere. transport-publiczny.pl, 2021-08-09. [dostęp 2021-08-10]. (pol.).

[Museum-9] Moomin Museum: About the collection. [dostęp 2018-01-20]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

Podregion Etelä-Pirkanmaa	Akaa Urjala Valkeakoski
Podregion Lounais-Pirkanmaa	Punkalaidun Sastamala
Podregion Luoteis-Pirkanmaa	Ikaalinen Kihniö Parkano
Podregion Tampere	Hämeenkyrö Kangasala Lempäälä Nokia Orivesi Pirkkala Pälkäne Tampere Vesilahti Ylöjärvi
Podregion Ylä-Pirkanmaa	Juupajoki Ruovesi Mänttä-Vilppula Virrat