French
DeutschTeodor Bujnicki – Wikipedia, wolna encyklopedia
 | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Dziedzina sztuki | |
| Epoka | |
| Odznaczenia | |
 | |
Teodor Bujnicki, ps. lit. Pirmas, Aron, Billard (ur. 13 grudnia 1907 w Wilnie[1], zm. 27 listopada 1944 tamże) – poeta, satyryk, krytyk literacki związany z czasopismem „Żagary”, „Pion” oraz grupą poetycką Żagary[2].
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]
Syn Tadeusza i Zofii z Kowalskich[1]. Ukończył gimnazjum w Wilnie[1]. Absolwent Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie (studia historyczne)[1]. W czasie studiów członek Akademickiego Klubu Włóczęgów Wileńskich. Najbardziej znany członek STO Sekcji Twórczości Oryginalnej Polonistów Słuchaczów USB. W poezji nawiązywał do tradycji romantycznych i programu artystycznego grupy Skamander. W 1931 roku wraz z Czesławem Miłoszem i Jerzym Zagórskim założył czasopismo „Żagary”. Pisał także skecze dla radiostacji wileńskiej (występował razem z Konstantym Ildefonsem Gałczyńskim w satyrycznej audycji Kukułka wileńska)[3]. Poza pracą dziennikarską i literacką pracował zawodowo (od 1931 roku) w Instytucie Naukowo-Badawczym Europy Wschodniej.
W krótkim okresie administracji litewskiej w Wilnie, zastępca redaktora naczelnego „Gazety Codziennej”, której wydawcą był Józef Mackiewicz. W czasie drugiej okupacji sowieckiej Wilna (15 czerwca 1940 – 24 czerwca 1941) związał się z kolaboracyjnym pismem „Prawda Wileńska” (1940–1941)[4]. Został kierownikiem działu kulturalnego w „Prawdzie Wileńskiej”. Było to pismo codzienne wydawane przez okupantów przeznaczone do indoktrynacji Polaków. Drukował tam wierszydła chwalące ustrój bolszewicki („Do ojczyzny trudnego dzieciństwa wkroczy z Czerwoną Armią najpiękniejsza wolność…”). Sowietów „witał na ziemi wyzwolonej z jarzma w gwiazdorze Republiki Rad”[5].
W 1942 roku w wydawnictwie kolaborującym z Niemcami ukazała się książka w której napiętnowano Bujnickiego jako współpracującego z komunistami[6]. W grudniu 1942 roku, po 18 miesiącach od ucieczki Sowietów z Wilna, został skazany na karę śmierci przez Trybunał Armii Krajowej – Wojskowy Sąd Specjalny RP – „za współpracę ze Związkiem Sowieckim na szkodę Polski”[7]. Do wykonania wyroku jednak nie doszło, ponieważ Bujnicki ukrywał się w majątku swojej żony w Poniewieżu na Żmudzi[8][9]. Ponadto dowódca obwodu w Podokręgu Kowno Julian Iwaszkiewicz „Ferdynand” odmówił w 1943 roku wykonania na Bujnickiem wyroku śmierci przekazanego przez komendanta AK na Litwę Adama Dowgirda[5] uznając, że ten wyrok jest bezzasadny.
Bujnicki powrócił do Wilna dopiero 9 listopada 1944 roku[5], wstąpił do moskiewskiego Związku Patriotów Polskich i objął funkcję kierownika klubu i biblioteki ZPP[5]. 27 listopada 1944 żołnierz AK Waldemar Butkiewicz (ps. „Rolandzik”) dokonał zamachu na poetę, wykonując wydany w 1942 roku wyrok śmierci[8]. Wyrok ten uważano za pochopny i niewspółmierny do zarzutów (Bronisław Krzyżanowski, Paweł Jasienica, Zdzisław Siemaszko, Aleksander „Wilk” Krzyżanowski, Józef Mackiewicz).
Uchwałą Prezydium KRN z 18 stycznia 1946 „w uznaniu zasług, położonych dla pożytku Rzeczypospolitej Polskiej w dziele zorganizowania Polonii Radzieckiej na platformie ideowej Związku Patriotów Polskich” został pośmiertnie odznaczony Orderem Krzyża Grunwaldu III klasy[10].
Ważniejsze prace
[edytuj | edytuj kod]- Po omacku, zbiór poezji (1933)
- 18 ohydnych paszkwilów na Wilno i Wilnian (1934)
- Pamiątki historyczne Wileńszczyzny i Nowogródzczyzny (1935)
- W połowie drogi, zbiór poezji (1937)
- Majówka w Afryce, wyd. pośm. (1950)
- Wybór wierszy, wyd. pośm. (1950)
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d Stanisław Łoza (red.), Czy wiesz kto to jest?, (Przedr. fotooffs., oryg.: Warszawa : Wydaw. Głównej Księgarni Wojskowej, 1938.), Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe : na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 84.
- ↑ Arkadiusz Latusek: Słownik pisarzy polskich. Kraków: Zielona Sowa, 2003. ISBN 83-7220-574-4.
- ↑ Arkadiusz Latusek, Słownik pisarzy polskich, wyd. Kraków 2003, Zielona Sowa, ISBN 83-7220-574-4.
- ↑ Sergiusz Piasecki – „Były poputczik Miłosz”, Wiadomości 1951, nr 44.
- ↑ a b c d Tomasz Balbus, Czy jesteś nikczemny, czy tylko mały i słaby?. Życie i śmierć Teodora Bujnickiego (1907-1944), „Biuletyn Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej”, 2016 (12 (320)), grudzień 2016 [dostęp 2021-03-07].
- ↑ Feliks Zdrojewski, Tak było...., Warszawa: Wydawnictwo Polskie Sp. z o.o., 1942, Cytat: Nowy kierunek propagandy i jej rodzaju przekonywanie społeczeństwa z miejsca spaliły na panewce, gdyż świat czytelniczy Wilna piśmidło przyjął z odrazą, do "autorów" wypocin odnosząc się ze zrozumiałą pogardą. Nic zresztą dziwnego, skoro wśród nich znaleźli się i tacy, jak na przykład Bujnicki niedawno jeszcze publikujący swój dość udany poemat o Piłsudskim na łamach "Kuriera Wileńskiego", a w kilka miesięcy potem występujący z panegirycznym rymotwórem na cześć bolszewickiej rewolucji peanem skonstruowanym ku czci łobuza komunistycznego Bałtruszki..
- ↑ Komunikat Sądu Specjalnego R.P., „Niepodległość” (10), 15 grudnia 1942 [dostęp 2021-03-07], Cytat: Zbrodnię popełnia każdy, kto uchyla się od walki. [...] Ze znanych w Wilnie [...] osób [...] zostali, między innymi, skazani [...] za współpracę ze Zw. Sowieckim na szkodę Polski [...] 4) Teodor Bujnicki [...].
- ↑ a b Wiesław Pierzchała: Za kolaborację z Sowietami mieli zginąć dwaj znani poeci: Teodor Bujnicki i Julian Przyboś. Dziennik Łódzki. [dostęp 2021-01-21].
- ↑ Józef Krajewski: Wilno i okolice: Przewodnik. Warszawa: Oficyna Wydawnicza "Rewasz", 2013, s. 231. ISBN 978-83-62460-33-5.
- ↑ M.P. z 1946 r. nr 25, poz. 42
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Jerzy Kwiatkowski: Dwudziestolecie międzywojenne. Wyd. III - 5 dodruk. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2012, s. 197, seria: Wielka Historia Literatury Polskiej. ISBN 978-83-01-13851-6.
- Grzegorz Gazda: Dwudziestolecie międzywojenne. Słownik literatury polskiej. Gdańsk: słowo / obraz terytoria; Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe, 2008, s. 32-33. ISBN 978-83-7420-110-0.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Bujnicki Teodor, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2016-10-19].
- Henryk Mażul – Upaść garścią uschniętych kwiatów. 27 listopada (2004) minęła 60. rocznica tragicznej śmierci Teodora Bujnickiego, Tygodnik Wileńszczyzny, 2004 nr 49 (artykuł m.in. zawiera zdjęcie grobu Teodora Bujnickiego)
- Teodor Bujnicki – biogram w portalu granice.pl
- Renata Romejko – Teodor Bujnicki – Poeta nie tylko katastroficzny. vddb.laba.lt. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-20)].. Praca magisterska przygotowana pod kierunkiem doc. dr Haliny Turkiewicz. Uniwersytet Pedagogiczny w Wilnie. Wydział Filologiczny. Katedra Filologii Polskiej. Wilno 2010.
- Tomasz Balbus – „Czy jesteś nikczemny, czy tylko mały i słaby?”. Likwidacja Teodora Bujnickiego (27 listopada 1944 r., Wilno) – dokument pdf z 26.11.2018; jest to wersja skrócona artykułu ogłoszonego drukiem: T. Balbus, „Czy jesteś nikczemny, czy tylko mały i słaby?”. Życie i śmierć Teodora Bujnickiego (1907–1944), w: „Biuletyn Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej”; grudzień 2016, nr 12 (320), s. 38–47.
- Bujnicki Teodor – wybór prac w katalogu BN
- Teodor Bujnicki — wybór prac poety
- Dzieła Teodora Bujnickiego w bibliotece Polona