Theodor van Eupen – Wikipedia, wolna encyklopedia

Theodor van Eupen

SS-Hauptsturmführer
Data i miejsce urodzenia	24 kwietnia 1907 Düsseldorf
Data i miejsce śmierci	11 grudnia 1944 Lipówka
Przebieg służby
Lata służby	do 1944
Formacja	Schutzstaffel
Stanowiska	komendant obozu karnego w Treblince i obozu pracy w Młodzawach Dużych
Główne wojny i bitwy	II wojna światowa deportacja Żydów warszawskich

Theodor van Eupen (ur. 24 kwietnia 1907 w Düsseldorfie, zm. 11 grudnia 1944 w Lipówce) – zbrodniarz hitlerowski, członek SS w stopniu Hauptsturmführera, komendant niemieckiego obozu karnego w Treblince i obozu pracy w Młodzawach Dużych^[1].

Adwokat. Członek SS o nr identyfikacyjnym 4528. Komendantem obozu karnego w Treblince był przez cały okres jego funkcjonowania (od lata 1941 do 23 lipca 1944 roku^[2]). W czasie pełnienia tej funkcji, 21 października 1941 roku został awansowany do stopnia SS-Hauptsturmführera^[3]. W styczniu 1943 roku brał udział w deportacjach warszawskich Żydów do obozu zagłady Treblinka II.

Z powodu ofensywy Armii Czerwonej na froncie wschodnim, opuścił obóz i w połowie sierpnia 1944 roku przybył do Chrobrza wraz z oddziałem liczącym 50 SS-manów. Przez pewien czas stacjonował w Młodzawach Dużych, gdzie był komendantem znajdującego się tam niemieckiego obozu pracy, przez który przeszło około 20 tysięcy Polaków. Strażnikami byli tam sami Niemcy z SS. Za uchylanie się od pracy karano śmiercią: między innymi w Młodzawach Dużych Niemcy zastrzelili 3 kobiety. SS-mani oddziału von Eupena maltretowali ludność polską, bili i szczuli psami. Po pewnym czasie Eupen przeniósł się do Chrobrza, gdzie jego pluton SS urządził sobie własny „Stützpunkt" w gospodarstwie Edmunda Wojtasika. Głównym zadaniem tego oddziału SS było zmuszanie mieszkańców wsi nadnidziańskich do kopania rowów. Praca trwała od rana do wieczora. SS-mani egzekwowali te czynności z niezwykłą brutalnością, nie cofając się przed strzelaniem do ludzi^[3].

Eupen został zabity 11 grudnia 1944 r. we wsi Lipówka w wyniku zasadzki zorganizowanej przez oddział partyzancki "Awangarda" dowodzony przez Wasyla Tichonina^[4] . Akcję zaplanowano na podstawie informacji uzyskanych przez wywiad Armii Ludowej^[5][4] . Do zamachu doszło przed zabudowaniami wsi, na drodze od strony Pińczowa. Ostrzelany przez partyzantów samochód zapalił się, a jadący nim Niemcy zaczęli uciekać. Zastrzeleni zostali wtedy dwaj niemieccy podoficerowie i jeden lotnik, sam Theo van Eupen przedostał się opłotkami na drugą stronę wsi i, niezauważony przez mieszkańców, schronił się na strychu ostatniego domu, znajdującego się ok. 150 m przed odejściem drogi na Dziewięczyce. Niedługo potem do zabudowań dotarli partyzanci poszukujący uciekiniera. Rosjanin, grożąc bronią, kazał Wincentemu Bartosikowi wejść na strych, osłaniając się w ten sposób przed ewentualnym ostrzelaniem. Na strychu, pod pamułą leżała wiązka słomy, spod której wystawały buty. Rosjanin serią z karabinu zabił ukrywającego się Niemca, po czym zrzucił jego ciało ze strychu do sieni i pozostawił przerażonym domownikom. Po pewnym czasie partyzanci radzieccy zabrali ciała zabitych Niemców na podwody, wywieziono je poza wieś wrzucono do stawu zwanego Rachwalec znajdującego się już na terenie sąsiedniej wsi – Węchadłowa^[3].

Tożsamość Eupena ustalono na podstawie znalezionych przy nim dokumentów. Norbert Michta stwierdził: Najcenniejszą jednak zdobycz partyzantów stanowiła mapa operacyjna z naniesioną dyslokacją wojsk niemieckich nad Wisłą [...] Portfel hauptsturmführera otrzymał na pamiątkę Dowódca okręgu PPR i AL „Wiślica” Franciszek Kucybała – „Stary Franek”^[3][6].

Następnego dnia zwłoki Eupena zostały wydobyte z jeziorka przez przybyły oddział niemiecki i przewiezione do Lipówki a następnie do Jędrzejowa, gdzie prawdopodobnie zostały pochowane 13 grudnia 1944 roku^[3].

 Osobny artykuł: Zamach na van Eupena.

• Paul Bartrop, Eve Grimm: The Holocaust: The Essential Reference Guide. ABC-CLIO, Incorporated: 2022. ISBN 978-1-4408-7778-0.
• Karina Berkowicz. Ucieczka z fortyfikacyjnego obozu pracy w Młodzawach Dużych [kierowanego przez zbrodniarza niemieckiego Theo van Eupena (1907-1944)] w relacji Stanisławy Popek. „Świętokrzyskie”. 28(32), s. 40-57 (o Eupenie s. 49-57), 2021. Kielce. [dostęp 2022-03-27]. 
• Alexander Gogun: Stalin's Commandos: Ukrainian Partisan Forces on the Eastern Front. Londyn: 2016.
• Irena Paczyńska: O latach wspólnej walki. Obywatele radzieccy w ruchu partyzanckim na ziemi kieleckiej i krakowskiej 1941-1945. Warszawa, Kraków: 1978.
• Władysław Ważniewski: Partyzanci spod znaku Bartosza. Warszawa: 1980.

• Obóz w Treblince