Tożsamość osobowa – Wikipedia, wolna encyklopedia

Tożsamość osobowa – należy do kluczowych zagadnień filozoficznych, socjologicznych i pedagogicznych.

Lansowanie stylów życia, norm etycznych, światopoglądów, jak również wielorakość wizji człowieka sprawia, że wiek XX i początek trzeciego tysiąclecia, często są postrzegane jako okres kryzysu „ludzkiej tożsamości”. Przemiany powodują, że w wielu sytuacjach jest zauważalny problem utrzymania i utrwalania poczucia tożsamości społecznej, grupowej i zawodowej.

O tożsamości mówimy wtedy, gdy:

• coś z czymś jest identyczne;
• istnieje podobieństwo do kogoś, czegoś (ktoś jest jakby podobny do kogoś);
• upodabniamy się do kogoś lub czegoś, traktowanego jako wzór do naśladowania czy do osiągnięcia.

Według Słownika języka polskiego tożsamość znaczy tyle, co identyczność^[1]. Również w różnych wydawnictwach pedagogicznych, na przykład leksykonach, występują podobne określenia tożsamości. Wincenty Okoń stawia znak równości między tożsamością i identycznością. Przekłada definicje tożsamości na język logiki (tożsamość jako stosunek zachodzący między danym przedmiotem a nim samym) i filozofii (tożsamość jako to, co sprawia, że dany przedmiot jest całkowicie podobny do innego)^[2].

Dlatego tożsamość jest często rozumiana jako sprowadzanie nowej informacji do tego, co już wiem, co określa się jako identyfikowanie bądź utożsamianie. Z kolei w pedagogice społecznej^[3]. tożsamość (ang. identity, łac. idem – ‘ten sam’) oznacza niepodlegającą zmianom jednakowość, której podłożem jest głównie kod genetyczny. Również i w tym ujęciu pojęcie tożsamości jest traktowane niekiedy zamiennie z pojęciami identyfikacja i samookreślenie. Erik Erikson natomiast uważa, że tożsamość to poczucie, że jest się kimś szczególnym, a jednocześnie zintegrowanym w obrębie społecznego układu odniesienia, w którym się odgrywa określoną rolę^[4].

Tożsamość jest też definiowana jako „zespół wyobrażeń, uczuć, sądów, wspomnień i projekcji podmiotu, który odnosi on do siebie. W pojęciu tym mieszczą się takie składniki, jak: samoświadomość jednostki, świadomość kontynuacji i pozostawania sobą w zmieniających się warunkach życia, świadomość uczestnictwa podmiotu w grupach społecznych, koncepcja siebie, zdolność do porównań interpersonalnych i grupowych”^[5].

Jerzy Nikitorowicz twierdzi, że pojęcia tożsamość używa się w celu podkreślenia niepowtarzalności jednostki lub grupy. Tożsamość jednostkowa, osobowa (indywidualna) albo inaczej podmiotowa wyrasta z potrzeby unikatowości. Kształtuje się dzięki charakterystycznej dla człowieka potrzebie szukania i kreowania sensu życia^[6]. Tożsamość człowieka, to wizja własnej osoby, trwałe przekonanie o tym, kim jest. Jednakże zawsze jest tak, że tożsamość jednostki kształtuje się w określonej grupie, pod wpływem konkretnej struktury. Nie ma innej możliwości tworzenia obrazu siebie, koncepcji siebie czy identyfikowania się (przynależności), jeżeli nie ma grupy odniesienia, osób znaczących, dziedzictwa kulturowego. Dlatego też w literaturze, oprócz tożsamości podmiotowej, funkcjonuje pojęcie tożsamości grupowej, która jest sposobem określenia samego siebie poprzez przynależność do różnego rodzaju grup społecznych. Jednostka konstruuje bowiem swoje „ja” w obszarze wyznaczonym przez kulturę danej grupy i zbiorowości. To grupa czy zbiorowość dostarcza specyficznych kategorii do opisu siebie samej. W związku z tym tożsamość osobista jest odpowiedzią na pytanie dotyczące danych związków z płcią, wiekiem, rodziną, językiem, religią, wyznaniem, narodowością, wykształceniem, pracą, pozycją socjalnoekonomiczną, poglądami politycznymi itp.^[7]

Tożsamość czy identyfikowanie się z daną grupą społeczną lub zawodową jest więc tożsamością nabywaną (kształtowaną jako wynik socjalizacji i członkostwa w grupie) i, co należy podkreślić, świadomie wybieraną. Gdy szukamy odpowiedzi na pytania: kim jestem? Kim mam być? Kim mogę być? Kim chcę być? Co powinno stanowić dla mnie największą wartość? – poszukujemy tożsamości. Najczęściej wymieniamy swoje cechy fizyczne i psychiczne, określamy własne poglądy i przekonania. Odwołujemy się do swojej przeszłości i planujemy przyszłość. W odniesieniu do zadawanych sobie pytań dokonujemy wyboru zachowań korespondujących z tymi pytaniami. Przypisujemy się również do określonej grupy ludzi bądź instytucji. Człowiek bowiem zawsze potrzebuje miejsca i identyfikacji ze swoim najbliższym otoczeniem. Zgodnie z wizją własnej osoby stawiamy sobie różne cele i wybieramy sposoby ich osiagania. Dążymy do tego, aby nasze myśli, odczucia i działania były takie, jak te preferowane w danej grupie. Widzimy siebie jako osobę, która odgrywa określoną rolę społeczną. Kluczowe staje się wobec tego pytanie o sam sposób i jakość zakorzenienia w kulturze danej grupy, otwarcie na znaczenia i symbole w niej obowiązujące. Szczególnie interesują nas problemy: operowania językiem danej grupy; spójności ze środowiskiem, w którym żyjemy (wchodzenie, wrastanie w to środowisko); podporządkowania się normom obowiązującym w grupie; utrzymywania więzi emocjonalnych i intelektualnych z tą grupą, z tą instytucją, z tym światem; nabywania cech charakterystycznych dla danej grupy czy środowiska oraz identyfikowania się z tym wszystkim, co stanowi o ich swoistości. Również z tym wszystkim, co stanowi o swoistości odgrywanej przez nas roli społecznej. Konstruowanie tożsamości podyktowane wpływem kultury jest nieustającym procesem, wymagającym stałego zaangażowania jednostki^[8].

Dochodzenie do własnej tożsamości jest długą, mozolną pracą nad sobą, a trudności w kreowaniu swojego „ja” są konsekwencją istniejących warunków społecznych, które nie zawsze stwarzają możliwości do samorealizacji, bo nie są wolne od konfliktów i zagrożeń, napięć i sprzeczności. Uczymy się zaspokajać potrzeby poprzez wrastanie w świat norm społecznych i wartości kulturowych^[9].

• Tożsamość osobista
• Tożsamość (psychologia)
• Tożsamość czynu

Artykuły na Stanford Encyclopedia of Philosophy (ang.) [dostęp 2018-01-29]:

• Eric T.E.T. Olson Eric T.E.T., Personal Identity, 9 lipca 2015 .
• DavidD. Shoemaker DavidD., Personal Identity and Ethics, 15 grudnia 2015 .