Trałowce projektu 89 – Wikipedia, wolna encyklopedia

Trałowce projektu 89

Trałowiec Genthin typu Kondor II
Kraj budowy	NRD
Użytkownicy	Volksmarine
Stocznia	Peene-Werft(inne języki), Wolgast
Dane taktyczno-techniczne
Wyporność	pełna: 360 t (pr. 89.1) pełna: 483 t (pr. 89.2)
Długość	51,91 m (pr. 89.1) 56,72 m (pr. 89.2)
Szerokość	7,13 m (pr. 89.1) 7,76 m (pr. 89.2)
Zanurzenie	2,3 m
Napęd	2 silniki wysokoprężne o łącznej mocy 4000 KM, 2 śruby
Prędkość	20 w (pr. 89.1) 18,5 w (pr. 89.2)
Zasięg	3000 Mm (pr. 89.1) 2000 Mm (pr. 89.2)
Załoga	18-24 (pr. 89.1) 29 (pr. 89.2)
Uzbrojenie	1×II działka 25 mm plot 2M-3M (pr. 89.1) 3×II działka 25 mm plot 2M-3M (pr. 89.2)
Multimedia w Wikimedia Commons

Trałowce projektu 89 (w kodzie NATO: Kondor) – typ trałowców budowanych w Niemieckiej Republice Demokratycznej od końca lat 60. XX wieku i używanych w marynarce wojennej NRD. Istniały dwie zasadnicze odmiany trałowców: projekt 89.1 (Kondor I), przekształcone później w patrolowce, oraz docelowy powiększony projekt 89.2 (Kondor II).

Istotnym ilościowo składnikiem marynarki Niemieckiej Republiki Demokratycznej (Volksmarine) po II wojnie światowej były trałowce, przy czym wszystkie typy były projektowane i budowane w kraju. Pod koniec lat 50. było to 11 dużych trałowców bazowych typu Habicht i 10 typu Krake oraz 36 kutrów trałowych typu Schwalbe^[1]. Należy zaznaczyć, że prawdopodobnie wszystkie stosowane powszechnie nazwy typów okrętów NRD stanowią nazwy kodowe NATO^[a]. W 1963 roku podjęto prace nad nowym projektem trałowca dla zastąpienia starszych okrętów. Nowe jednostki miały być mniejsze od dotychczasowych trałowców bazowych, dzięki rezygnacji z wymogu stawiania min, lecz miały posiadać nowsze wyposażenie, w tym stację hydrolokacyjną do lokalizacji min. Zrezygnowano także z silnego uzbrojenia, poprzestając na działkach automatycznych, których główną rolą stało się niszczenie wytrałowanych min^[1]. Należy zauważyć, że podobny tok rozwoju przechodziły wówczas trałowce w polskiej Marynarce Wojennej, w której zrezygnowano z silnie uzbrojonych dużych trałowców bazowych^[1]. Bazą wyjściową do projektu stały się udane kutry trałowe projektu 8 (Schwalbe)^[1]. Okręty klasyfikowane były w Niemczech skrótem MSR (niem. Minensuch- und Räumschiff), łączącym funkcje trałowca (Minensuchboot) i kutra trałowego (Minenräumboot)^[1]. Konstrukcja była opracowana przez Instytut Budownictwa Okrętowego w Wolgast (Institut für Schiffbautechnik Wolgast - ISW) we współpracy z biurem stoczni Peene-Werft(inne języki) w Wolgast, która miała budować okręty^[2].

W grudniu 1965 roku położono stępkę pod budowę prototypowego okrętu projektu 89.0, a w 1967 roku rozpoczęto jego próby. Nosił on oznaczenie V 31, następnie V 85^[2]. Próby wykazały pewne wady dotyczące wytrzymałości na wybuchy min i stacji hydrolokacyjnej i doskonalenie konstrukcji przeciągnęło się. zastrzeżenia budziło też wykorzystanie komponentów importowanych z zachodu w napędzie, który stanowiły dwa silniki typu 12 KVD 20/21A o mocy po 1000 KM^[3]. Okręt został ostatecznie wcielony do służby 28 stycznia 1970 roku, jednak nie w roli trałowca, a okrętu doświadczalnego w Centrum Naukowo-Technicznym WZT^[2]. Został wycofany ze służby w 1981 roku^[2]. Miał on wyporność 266 ton, długość 47,2 m i szerokość 6,6 m^[3].

W międzyczasie, nie czekając na zakończenie prób, opracowano nową powiększoną wersję projektu 89.1, którą zatwierdzono w grudniu 1966 roku. Kadłub został wydłużony i poszerzony, przez co wyporność normalna wzrosła do 329 t, pełna do 360 t, długość do 51,91 m, a szerokość do 7,13 m^[3]. Powiększono także nadbudówkę i zastosowano mocniejsze silniki produkcji ZSRR typu 40D o mocy po 2000 KM^[3]. Dopracowano też stację hydrolokacyjną KLA-58m^[2]. Uzbrojenie okrętu składało się z jednej podwójnie sprzężonej armaty automatycznej kalibru 25 mm 2M-3M na dziobie^[3].

Budowę pierwszego trałowca projektu 89.1 pod nazwą „Greifswald” rozpoczęto w październiku 1967 roku^[2]. Jeszcze w tym samym roku marynarka NRD zamówiła budowę 21 trałowców projektu 89.1, znanego jako Kondor I^[4]. Pierwszy okręt ukończono w grudniu 1968 roku^[4]. Cała seria, o numerach budowy od 89.101 do 89.121, weszła do służby między majem 1969 a grudniem 1970 roku^[4]. Nadano im nazwy mniejszych miast, kolejno: „Greifswald”, „Bergen”, „Anklam”, „Ueckermünde”, „Demmin”, „Malchin”, „Altentreptow”, „Pasewalk”, „Templin”, „Neustrelitz”, „Vitte”, „Zingst”, „Prerow”, „Graal-Müritz”, „Kühlungsborn”, „Ahrenshoop”, „Kirchdorf”, „Boltenhagen”, „Klütz”, „Rerik”, „Bansin”^[4].

Pierwsze doświadczenia ze służby ujawniły celowość dalszego ulepszenia konstrukcji. Oba silniki mieściły się w jednym przedziale wodoszczelnym i celowe było ich rozdzielenie w celu zwiększenia odporności. Zwiększona liczba oficerów (w pierwotnym projekcie tylko dwóch) pociągnęła potrzebę zorganizowania dla nich kabin^[4]. Stacja hydrolokacyjna produkcji NRD KLA-58m miała zbyt słabe parametry i zdecydowano się zastosować radziecką stację MG-69, która wymagała więcej miejsca w kadłubie. Marynarka wyraziła też życzenie wzmocnienia artylerii dla celów obrony przeciwlotniczej^[4]. Zlecono wobec tego dalsze doskonalenie konstrukcji trałowca, przewidując, że jednostki pierwszej serii zostaną docelowo zaadaptowane jako patrolowce pogranicza^[4]. W 1984 roku przeklasyfikowano je na przybrzeżne okręty obrony przeciwminowej (Küsten-Minenabwehrschiff - KMAW)^[5].

Dalsze prace nad projektem 89.2, znanym jako Kondor II, ruszyły w grudniu 1968 roku^[6]. Ponownie przedłużono o 5 metrów i poszerzono kadłub. Wymiary wzrosły do 56,72 m długości i 7,76 m szerokości, a wyporność normalna do 449 ton, natomiast pełna do 483 ton^[6]. Określano je w marynarce jako „MSR lang" (długi), a poprzednią wersję jako „MSR kurz" (krótki)^[5]. Napęd pozostał taki sam, przez co prędkość maksymalna zmalała do 18,5 węzła^[6]. Uzbrojenie wzmocniono do trzech stanowisk podwójnych działek 2M-3M – jednego na pokładzie dziobowym, a dwóch za nadbudówką, rozsuniętych na boki (analogicznie jak na polskich trałowcach projektu 206F). Okręty mogły również przenosić 24 bomby głębinowe B-1 lub miny (8 min KB, 6 KMD-2-1000, 10 KMD-2-500, 24 JaM)^[7].

Budowę pierwszego okrętu projektu 89.2 pod nazwą „Wolgast” rozpoczęto już na początku 1970 roku^[6]. Zbudowano 30 trałowców, o numerach budowy od 89.222 do 89.251, które weszły do służby między czerwcem 1971 a listopadem 1973 roku^[5]. Kolejno nosiły nazwy: „Wolgast”, „Kamenz”, „Stralsund”, „Wittstock”, „Kyritz”, „Neuruppin”, „Strasburg”, „Röbel”, „Pritzwalk”, „Rathenow”, „Dessau”, „Bitterfeld”, „Tangerhütte”, „Genthin”, „Zerbst”, „Rosslau”, „Oranienburg”, „Jüterbog”, „Bernau”, „Eilenburg”, „Riesa”, „Wilhem-Pieck-Stadt Guben”, „Sömmerda”, „Eisleben”, „Gransee”, „Zeitz”, „Hettstedt”, „Altenburg”, „Schönebeck”, „Grimma”^[5].

Okręty były wyposażone w trały produkcji NRD i ZSRR: kontaktowe MSG-1 lub SDG/RL, elektromagnetyczne KFRG/RL lub HFG-13m lub HFG-24m oraz akustyczny AT-2^[7]. Od 1977 roku zaczęły otrzymywać nowsze wyposażenie, przy czym projekt oznaczono wówczas jako 89.2UR. Nosiły odtąd trały kontaktowe MSG-15 lub MSG-2-S, elektromagnetyczne HFG-13 lub HFG-245 oraz akustyczne FRG-1-E (FRG-1S) lub FRG-2-S lub radziecki AT-2M^[7]. Wyporność normalna wzrosła po modernizacji do 480,84 t, a pełna do 506,52 t^[7]. Zwiększono liczbę możliwych do zabrania bomb głębinowych B-1 do 34, natomiast zmniejszono liczbę min do 5 KB, 4 KMD-2-1000, 6 KMD-2-500 lub 24 JaM)^[7]. Później okręty otrzymały jeszcze nowsze wzory trałów: mechaniczne MSG-3-S lub MSG-4-S lub MSG-1-S, elektromagnetyczny HFG-13/24M ze wzbudnikiem akustycznym AT-2M lub AT-6 oraz elektromagnetyczny FRG-1-SS/E lub FRG-2-MA z takim samym wzbudnikiem akustycznym^[8]. Od lipca 1985 roku montowano na okrętach projektów 89.1 i 89.2 prostą czteroprowadnicową wyrzutnię dla samonaprowadzających się pocisków przeciwlotniczych bardzo bliskiego zasięgu Strzała-2M – stosowano radziecką wyrzutnię Fasta-4M, a następnie własnej konstrukcji FAM-4^[8]. Po tych modernizacjach projekt oznaczono jako 89.2UR2^[8].

Na bazie kadłuba opracowanego dla projektu 89.2 zbudowano także dwa poławiacze torped projektu 65.1, oznaczanego też jako projekt 129^[9]. Wyposażone były w hydrauliczny dźwig oraz wciągarkę na rufie do podnoszenia z wody ćwiczebnych torped po strzelaniu^[9]. Były to okręty uniwersalne – mogły służyć także jako okręty-cele dzięki reflektorom kątowym montowanym na maszcie, wyposażone były ponadto w sprzęt nurkowy do prac podwodnych i wyposażenie do prowadzenia prac dezaktywacyjnych innych okrętów oraz serwisowania torped^[10]. Okręty te nie przenosiły uzbrojenia^[8].

Zbudowano dwie jednostki: „Strelasund” i „Libben”, oba w służbie od 1971 roku (numery stoczniowe 65.101 i 102)^[10].

Na bazie projektu 89.2 zbudowano też dwa okręty rozpoznawcze, nazywane oficjalnie dla celów tajemnicy wojskowej okrętami badawczymi. Wyróżniały się zestawem anten urządzeń służących do rozpoznania radioelektronicznego^[9]. Mogły też przewozić płetwonurków bojowych, dla których przewidziano pomieszczenia pod pokładem^[9]. Okręty normalnie nie były uzbrojone, lecz na wypadek wojny przewidziano montaż dziobowej armaty kalibru 25 mm 2M-3M^[9].

Zbudowano dwie jednostki: „Komet” i „Meteor”, oba w służbie od 1972 roku (numery stoczniowe 65.201 i 202)^[9].

W oparciu o konstrukcję okrętów projektu 89.2 zbudowano także reprezentacyjny jacht motorowy projektu 121 „Ostseeland”, jako okręt reprezentacyjny Volksmarine^[9]. Kadłub został w tym celu wydłużony do 60,9 m, a jednostka miała wyporność 623 tony^[11]. Miał całkiem inną architekturę z dużą nadbudową i wyglądem przypominał statek pasażerski żeglugi przybrzeżnej, był nieuzbrojony i pomalowany w sposób pokojowy na biały kolor^[9]. Wyposażony był między innymi w stępkę przechyłową oraz aktywne stabilizatory płetwowe produkcji brytyjskiej^[9]. Pozostawał w służbie od 1 lipca 1971 roku do 1 lipca 1990 roku^[9].

30 kwietnia 1976 roku, jako ostatni wszedł do służby pojedynczy okręt hydrograficzny „Carl Friedrich Gauss” zbudowany na bazie kadłuba proj. 89.2^[9]. Był on nieuzbrojony, a na rufowym pokładzie przenosił motorówkę i łódź pomiarową, opuszczane przez dźwigi hydrauliczne^[11]. Nadbudówka była powiększona, wydłużona w kierunku dziobu i bardziej bogato oszklona niż w trałowcach, oraz malowana na biało. Urządzenia pomiarowe były produkcji zachodniej, firm Decca(inne języki) i Atlas^[11].

Trałowce projektu 89.1 weszły do służby w latach 1969-1970, po sześć do dwóch dywizjonów przeciwminowych (3. i 5.) 1 Flotylli w Peenemünde i jednego dywizjonu (4.) 4 Flotylli w Warnemünde^[4]. Trzy trałowce natomiast trafiły do 7 Brygady Okrętów Szkolnych^[4]. Już w latach 1971-1973, po wejściu do służby nowszych okrętów, przekazano je do trzech dywizjonów okrętów pogranicza (Grenzschiffabteilung - GSA) 6 Brygady Granicy Wybrzeża (6. Grenzbrigade Küste - 6. GBK)^[6]. Ich wycofanie ze służby rozpoczęto w 1989 roku i w chwili zjednoczenia Niemiec pozostało ich dziewięć w składzie 6. GBK i jeden okręt doświadczalny V-814 („Greifswald”)^[6]. Niektóre trafiły wcześniej do służby cywilnej^[6].

Trałowce projektu 89.2 weszły do służby w latach 1971-1973, po sześć do dwóch dywizjonów przeciwminowych (3. i 5.) 1 Flotylli w Peenemünde i dwóch (2. i 4.) 4 Flotylli w Warnemünde^[5]. Trzy trałowce zostały początkowo przeznaczone na jednostki szkolne („Kamentz”, „Straslund” i „Wíttstock”)^[5]. Na początku 1990 roku nadal służyły w dywizjonach 24 trałowce, cztery były zakonserwowane, a dwa służyły jako okręty doświadczalne. W związku z odprężeniem międzynarodowym, dziewięć trałowców wycofano do kwietnia tego roku ze służby^[7].

Po zjednoczeniu Niemiec, zdecydowana większość okrętów byłej NRD nie została przyjęta do służby Bundesmarine z uwagi na brak potrzeb i ich niekompatybilność z zachodnim wyposażeniem. Na pewien czas pozostawiono tylko trzy patrolowce proj. 89.1, sześć trałowców proj. 89.2, poławiacz torped „Strelasund”, okręt hydrograficzny „Carl Friedrich Gauss” i dwa okręty rozpoznawcze proj. 115^[11]. Pozostał także cywilny statek badawczy „Ernst Thälmann” (przebudowany „Anklam” proj. 89.1)^[12].

Najdłużej w Bundesmarine był wykorzystywany „Carl Friedrich Gauss” – do 1999 roku, a potem został sprzedany do Portugalii i przebudowany na jacht motorowy „Giusy Blue”^[11]. Z kolei jacht reprezentacyjny „Ostseeland” został sprzedany prywatnemu właścicielowi i pływał na Morzu Śródziemnym pod banderą Malty jako „Aniara”^[11].

W 1991 roku cztery trałowce sprzedano marynarce Urugwaju („Riesa”, „Eilenburg”, „Bernau” i „Eisleben”), które 11 października 1991 roku otrzymały nazwy: „Temerario” (ROU 31), „Valiente” (ROU 32), „Fortuna” (ROU 33) i „Audaz” (ROU 34)^[13]. W 1997 roku przezbrojono je w pojedynczą armatę Bofors 40 mm, wymieniono też radar nawigacyjny na Raytheon 1900^[13]. 5 sierpnia 2000 roku „Valiente” zatonął w kolizji ze statkiem filipińskim (zginęło 11 członków załogi)^[13]. Pozostałe wycofano w 2014 i 2019 roku^[13].

W 1992 roku sprzedano Malcie dwa okręty patrolowe projektu 89.1 „Ueckermünde” i „Pasewalk”, a w 1997 roku trzeci „Boltenhagen”^[13]. Otrzymały one numery odpowiednio: P30, P31 i P29 i służyły w Morskim Dywizjonie Sił Zbrojnych Malty do 2004 roku^[13]. P29 i P31 zostały po wycofaniu zatopione jako obiekty dla nurkowania u wybrzeży Malty^[13].

W sierpniu 1993 roku dwa trałowce przekazano bez uzbrojenia i wyposażenia dla nowo tworzonej marynarki wojennej Łotwy. Zostały wcielone do służby w kwietniu 1994 roku jako „Víesturs” (M01, ex „Kamenz”) i „Imanta” (M02, ex „Röbel”)^[13]. Uzbrojono je w polskie działka kalibru 23 mm ZU-23-2M Wróbel i działka Oerlikon 20 mm^[13]. Dopiero trzy lata później otrzymano z Niemiec dla nich wyposażenie trałowe^[13]. Wycofano je ze służby w 2008 roku^[13].

W 1995 roku dla Marynarki Estonii przekazano dwa okręty rozpoznawcze projektu 65.2 „Komet” i „Meteor”, przemianowane na „Vambola” (M411) i „Sulev” (M412) i przekształcone następnie po dokupieniu wyposażenia na trałowce^[14]. „Vambola” został wycofany w 1999 roku, a „Sulev” w 2000 roku^[14].

Dziewięć trałowców w 1994 roku sprzedano z dotychczasowym wyposażeniem i uzbrojeniem do Indonezji, gdzie otrzymały nazwy: „Pulau Rate”, „Pulau Romang”, „Pulau Rimau”, „Pulau Rondo” (później „Kelebang”), „Pulau Rusa”, „Pulau Rangsgang”, „Pulau Raibu” (później „Kula Hitam”), „Pulau Raas” i „Pulau Rempang”^[14].

Patrolowce proj. 89.1 trafiły też do Cape Verde, Gwinei-Bissau i Tunezji^[14].

Porównywalne okręty z podobnego okresu:

• trałowce projektu 206F (Polska)
• trałowce projektu 266 (ZSRR)

• Conway’s All the world’s fighting ships, 1947–1995. Robert Gardiner, Stephen Chumbley (red.). Annapolis: Naval Institute Press, 1995. ISBN 1-55750-132-7. (ang.).
• Robert Rochowicz. Nie tylko trałowce. Historia projektu 89. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 11-12/2019. XXIV (195), listopad-grudzień 2019. Warszawa.