Trolejbusy w Warszawie – system miejskiej komunikacji trolejbusowej działający w Warszawie w latach od 1946 do 1973 i drugi raz od 1983 aż do likwidacji w 1995.
W marcu 1945 Warszawa otrzymała w darze od Związku Radzieckiego 30 używanych trolejbusów starszego typu, z których wyremontować zdołano 15[1]. Rosjanie przeszkolili pierwszą grupę ich kierowców[2]. Po raz pierwszy na ulice Warszawy trolejbusy wyjechały w 1946. Dnia 5 stycznia 1946 kursowanie rozpoczęły linie A i B[3]. 15 marca 1946 uruchomiono również linię C. W 1948 zmieniono oznaczenia linii z literowych na cyfrowe (zarezerwowano przedział liczb 50–99, stąd w żargonie warszawskim pojawiło się określenie wiek trolejbusowy). Jego autorem był Stefan Wiechecki „Wiech”[4].
W listopadzie 1947 zakupiono 10, a w pierwszym półroczu kolejnych 5 nowoczesnych francuskich trolejbusów marki Vetra, później sprowadzono także wyprodukowane w Czechosłowacji pojazdy marki Škoda i z NRD marki LOWA[1].
Na początku lat sześćdziesiątych XX w. po stołecznych ulicach jeździło 127 wozów na 10 liniach. W 1963 podjęto kroki ku likwidacji sieci trolejbusowej, dziesięć lat później nastąpiła całkowita likwidacja linii trolejbusowych w stolicy. Ostatnia linia trolejbusowa 52 została zlikwidowana 30 czerwca 1973 i zastąpiona przez linię autobusową 183[5]. Jednym z przytaczanych argumentów były problemy wynikające z przecinania się trolejbusowej i tramwajowej sieci trakcyjnej.
9 września 1976 rząd postanowił utworzyć linię trolejbusową łączącą Warszawę z Piasecznem, z myślą o mieszkańcach Piaseczna i pracownikach fabryki kineskopówUnitra Polkolor. Nowa trasa była (poza pętlami) prosta i nie stwarzała problemów spotykanych na trasach w centrum miasta.
1 czerwca 1983 została uruchomiona linia 51 na trasie: Dworzec Południowy – Puławska – Mysiadło – Piaseczno[6]. W 1990 po tej samej trasie został uruchomiony nocny trolejbus 651. Mimo protestów linie 51 i 651 zlikwidowano 31 sierpnia 1995, zastąpiła je dzienna linia autobusowa 709 o zbliżonej trasie. W 2000 ostatecznie zlikwidowano trakcję trolejbusową, przekreślając tym samym nadzieje na powrót komunikacji trolejbusowej w tej części Warszawy.
Przez okres „pierwszych trolejbusów” przypadających na lata 1946–1973 funkcjonowało trzynaście linii: A, B, C, 51, 52, 52 bis, 52 kreślone, 53, 53 bis, 54, 55, 56 i 56 bis. Linia 51 była czynna później jeszcze w latach 1983–1995.
TRĘBACKA – pl. Piłsudskiego – pl. Małachowskiego – Kredytowa – Jasna – Zgoda – Bracka – pl. Trzech Krzyży – Al. Ujazdowskie – al. Szucha – PL. UNII LUBELSKIEJ (powrót: PL. UNII LUBELSKIEJ – Bagatela – Al. Ujazdowskie)
Uruchomienie linii
8.01.1948
A
trolejbusowa zwykła stała
TRĘBACKA – pl. Piłsudskiego – pl. Małachowskiego – Kredytowa – Jasna – Zgoda – Bracka (powrót: Bracka – Szpitalna – pl. Powstańców Warszawy – Mazowiecka – Traugutta) – pl. Trzech Krzyży – Al. Ujazdowskie – al. Szucha – PL. UNII LUBELSKIEJ (powrót: PL. UNII LUBELSKIEJ – Bagatela – Al. Ujazdowskie)
Wprowadzenie ruchu jednokierunkowego w ciasnych uliczkach Śródmieścia
Uruchomienie linii na nowej trasie – czasowo bez połączenia z resztą sieci
17.01.1948
C
trolejbusowa zwykła stała
DW. GDAŃSKI – Bonifraterska – Miodowa – Krakowskie Przedmieście – Traugutta – Kredytowa – Jasna – Zgoda – Bracka (powrót: Bracka – Szpitalna – pl. Powstańców Warszawy – Mazowiecka – Traugutta) – pl. Trzech Krzyży – Al. Ujazdowskie – al. Szucha – PL. UNII LUBELSKIEJ (powrót: PL. UNII LUBELSKIEJ – Bagatela – Al. Ujazdowskie)
Przedłużenie trasy – połączenie z resztą sieci
6.07.1948
C
trolejbusowa zwykła stała
TRĘBACKA – pl. Piłsudskiego – pl. Małachowskiego – Kredytowa – Jasna – Zgoda – Bracka (powrót: Bracka – Szpitalna – pl. Powstańców Warszawy – Mazowiecka – pl. Małachowskiego) – pl. Trzech Krzyży – Al. Ujazdowskie – al. Szucha – PL. UNII LUBELSKIEJ (powrót: PL. UNII LUBELSKIEJ – Bagatela – Al. Ujazdowskie)
Zamknięcie ul. Miodowej z powodu groźby zawalenia się ruin u zbiegu ul. Miodowej i Długiej
DW. GDAŃSKI – Bonifraterska – Miodowa – Krakowskie Przedmieście – Traugutta – Kredytowa – Jasna – Zgoda – Bracka (powrót: Bracka – Szpitalna – pl. Powstańców Warszawy – Mazowiecka – Traugutta) – pl. Trzech Krzyży – Al. Ujazdowskie – al. Szucha – PL. UNII LUBELSKIEJ (powrót: PL. UNII LUBELSKIEJ – Bagatela – Al. Ujazdowskie)
Zmiana oznaczenia linii C
2.06.1949
51
trolejbusowa zwykła stała
PL. MAŁACHOWSKIEGO – Kredytowa – Jasna – Zgoda -Bracka (powrót: Bracka – Szpitalna – pl. Powstańców Warszawy – Mazowiecka – PL. MAŁACHOWSKIEGO.) – pl. Trzech Krzyży – Al. Ujazdowskie – al. Szucha – PL. UNII LUBELSKIEJ (powrót: PL. UNII LUBELSKIEJ – Bagatela – Al. Ujazdowskie)
Skrócenie trasy – zamknięcie ul. Miodowej z powodu budowy Trasy W-Z
27.06.1949
51
trolejbusowa zwykła stała
MIODOWA – Krakowskie Przedmieście – Traugutta -Kredytowa – Jasna – Zgoda – Bracka (powrót: Bracka – Szpitalna – pl. Powstańców Warszawy – Mazowiecka – Traugutta) – pl. Trzech Krzyży – Al. Ujazdowskie – al. Szucha – PL. UNII LUBELSKIEJ (powrót: PL. UNII LUBELSKIEJ – Bagatela – Al. Ujazdowskie)
Otwarcie nowej pętli przy skwerze Hoovera
27.11.1949
51
trolejbusowa zwykła stała
DW. GDAŃSKI – Bonifraterska – Miodowa – Krakowskie Przedmieście – Traugutta – Kredytowa – Jasna – Zgoda – Bracka (powrót: Bracka – Szpitalna – pl. Powstańców Warszawy – Mazowiecka – Traugutta) – pl. Trzech Krzyży – Al. Ujazdowskie – al. Szucha – PL. UNII LUBELSKIEJ (powrót: PL. UNII LUBELSKIEJ – Bagatela – Al. Ujazdowskie)
Otwarcie nowej trasy przez ul. Kruczą z jednoczesnym tymczasowym wycofaniem z pl. Unii Lubelskiej (remont sieci)
26.10.1950
51
trolejbusowa zwykła stała
DW. GDAŃSKI – Bonifraterska – Miodowa – Krakowskie Przedmieście – Traugutta – Kredytowa – Jasna – Zgoda – Krucza (powrót: Krucza – Szpitalna – pl. Powstańców Warszawy – Mazowiecka – Traugutta) – Piękna – Al. Ujazdowskie – al. Szucha – PL. UNII LUBELSKIEJ (powrót: PL. UNII LUBELSKIEJ – Bagatela – Al. Ujazdowskie)
Przywrócenie ruchu na pl. Unii Lubelskiej
1.08.1964
51
trolejbusowa zwykła stała
DW. GDAŃSKI – Bonifraterska – Miodowa – Krakowskie Przedmieście – Traugutta – Kredytowa – Jasna – Zgoda – Krucza (powrót: Krucza – Szpitalna – pl. Powstańców Warszawy – Mazowiecka – Traugutta) – Piękna – Al. Ujazdowskie –Bagatela – PL. UNII LUBELSKIEJ (powrót: PL. UNII LUBELSKIEJ – Szucha – Al. Ujazdowskie)
Wprowadzenie obsługi bezkonduktorskiej
5.03.1967
51
trolejbusowa zwykła stała
LIKWIDACJA LINII
Likwidacja trasy trolejbusowej do pl. Unii Lubelskiej jako pierwszy etap wycofania z Warszawy trakcji trolejbusowej. Przejęcie taboru przez linie 53 i 53bis
TRĘBACKA – pl. Piłsudskiego – pl. Małachowskiego – Kredytowa – Jasna – Zgoda – Bracka (powrót: Bracka – Szpitalna – pl. Powstańców Warszawy – Mazowiecka – Traugutta) – pl. Trzech Krzyży – Al. Ujazdowskie – al. Szucha – PL. UNII LUBELSKIEJ (powrót: PL. UNII LUBELSKIEJ – Bagatela – Al. Ujazdowskie)
Zmiana oznaczenia linii A
22.07.1949
54
zwykła
MIODOWA – Krakowskie Przedmieście – Traugutta – Kredytowa – Jasna – Zgoda – Bracka (powrót: Bracka – Szpitalna – pl. Powstańców Warszawy – Mazowiecka – Traugutta) – pl. Trzech Krzyży – Al. Ujazdowskie – al. Szucha – PL. UNII LUBELSKIEJ (powrót: PL. UNII LUBELSKIEJ – Bagatela – Al. Ujazdowskie)
AL. JANA PAWŁA II / TWARDA – al. Jana Pawła II – Chałubińskiego – al. Niepodległości – Odyńca – KAZIMIERZOWSKA (powrót: KAZIMIERZOWSKA – Ursynowska – al. Niepodległości)
Przedłużenie trasy
1.05.1955
56
zwykła
MIODOWA – Krakowskie Przedmieście – Traugutta – Kredytowa – Świętokrzyska (powrót: Świętokrzyska – Mazowiecka – Traugutta) – al. Jana Pawła II – Chałubińskiego – al. Niepodległości – Odyńca – KAZIMIERZOWSKA (powrót: KAZIMIERZOWSKA – Ursynowska – al. Niepodległości)
Przedłużenie trasy – oddanie do użytku trasy trolejbusowej przez ul. Świętokrzyską
AL. JANA PAWŁA II / TWARDA – al. Jana Pawła II – Chałubińskiego – al. Niepodległości – Odyńca – KAZIMIERZOWSKA (powrót: KAZIMIERZOWSKA – Ursynowska – al. Niepodległości)
Uruchomienie linii wspomagającej linię 56 na najbardziej przeciążonym odcinku
11.05.1959
56 bis
okresowa szczytowa (kurs w dni robocze)
LIKWIDACJA LINII
Słaba frekwencja
6.01.1964
56 bis
okresowa szczytowa (kurs w dni robocze)
PL. MAŁACHOWSKIEGO – Kredytowa – Świętokrzyska (powrót: Świętokrzyska – Mazowiecka – PL. MAŁACHOWSKIEGO.) – al. Jana Pawła II – Chałubińskiego – al. Niepodległości – Odyńca – KAZIMIERZOWSKA (powrót: KAZIMIERZOWSKA – Ursynowska – al. Niepodległości)
Uruchomienie linii jako pomocniczej dla linii 56
25.04.1964
56 bis
okresowa szczytowa (kurs w dni robocze)
PL. MAŁACHOWSKIEGO – Kredytowa – Świętokrzyska (powrót: Świętokrzyska – Mazowiecka – PL. MAŁACHOWSKIEGO.) – al. Jana Pawła II – Chałubińskiego – al. Niepodległości – Odyńca – KAZIMIERZOWSKA (powrót: KAZIMIERZOWSKA – Ursynowska – al. Niepodległości)
Linia bez obsługi konduktorskiej – tylko dla posiadaczy kart pracowniczych oraz biletów miesięcznych. „Posiadacze kart po wejściu zobowiązani są sami kasować długopisem lub chemicznym ołówkiem przejazd na swej karcie”
11.05.1970
56 bis
okresowa szczytowa (kurs w dni robocze)
LIKWIDACJA LINII
Konieczność zezłomowania 11 wozów – przejęcie trasy przez linię 171
↑ abMarian Gajewski: Odbudowa warszawskich urządzeń komunalnych (1944–1951) [w: Warszawa stolica Polski Ludowej. Zeszyt 2]. Warszawa: Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, 1972, s. 110.
↑Jan Górski: Drugie narodziny miasta. Warszawa 1945. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1976, s. 252.
↑Kronika wydarzeń w Warszawie 1945−1958. „Warszawskie kalendarz ilustrowany 1959”, s. 29, 1958. Wydawnictwo Tygodnika Ilustrowanego „Stolica”.
↑Daniel Nalazek: Echa dawnej Warszawy. Z dziejów komunikacji. Warszawa: Agencja Wydawniczo-Reklamowa Skarpa Warszawska, 2016, s. 13. ISBN 978-83-63842-11-6.
↑Danuta Zawierucha. Kronika wydarzeń w Warszawie 1 IV–10 VI 1973. „Kronika Warszawy”. 16, s. 117, 1973.
↑Danuta Zawierucha. Kronika wydarzeń w Warszawie 1 IV-30 VI 1983. „Kronika Warszawy”. 4 (56), s. 193, 1983.
↑Michał Wojtczuk. Nowa dzielnica Piaseczna. „Gazeta Stołeczna”, s. 5, 11 sierpnia 2020.