Truciec – Wikipedia, wolna encyklopedia

Truciec

Typhonium brownii
Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	żabieńcowce
Rodzina	obrazkowate
Podrodzina	Aroideae
Rodzaj	truciec
Nazwa systematyczna
Typhonium Schott Wiener Z. Kunst 1829(3): 732 (1829)
Typ nomenklatoryczny
Typhonium trilobatum Schott[3]
Zasięg
Multimedia w Wikimedia Commons

Truciec^[4] (Typhonium Schott) – rodzaj wieloletnich geofitów ryzomowych^[5], należący do rodziny obrazkowatych, liczący w zależności od ujęcia od 63 do 76 gatunków pochodzących z tropikalnych rejonów Afryki oraz obszaru od Półwyspu Arabskiego do Mongolii i Australii, gdzie zasiedla nizinne łąki i turzyce, lasy suche, lasy deszczowe, wzgórza, brzegi strumieni i brzegi dróg. Liczba chromosomów 2n wynosi od 8 do 160.

Pokrój

Niewielkie rośliny zielne.

Łodyga

Zgrubiała, niemal kulista bulwa pędowa albo płożące lub wzniesione kłącze.

Liście

Rośliny tworzą kilka liści, z długim ogonkiem, tworzącym u nasady pochwę. Blaszki liściowe przeważnie proste i strzałkowate, oszczepowate lub trójklapowe.

Kwiaty

Rośliny jednopienne, tworzące pojedynczy kwiatostan typu kolbiastego pseudancjum. Szypułka, krótsza od ogonka liściowego, wyrasta z pochwy liściowej. Pochwa kwiatostanu w dolnej części o zwiniętych brzegach, tworząca okrągło-jajowatą komorę, z zewnątrz zieloną, oddzieloną od górnej części pochwy zwężeniem. Górna część pochwy jest flagowata, szeroko jajowata do lancetowatej, często czerwonawa doosiowo. Kolba kwiatostany dzieli się na pięć odcinków: (od dołu): kwiaty żeńskie, prątniczki, naga szczelina, kwiaty męskie i wyrostek. Kwiaty żeńskie siedzące; zalążnie jednokomorowe, zawierające bazanie położony, pojedynczy (do kilku), ortotropowy zalążek. Prątniczki główkowate, maczugowate, szydłowate lub nitkowate. Kwiaty męskie siedzące, 1-3-pręcikowe, wolne, z pylnikami otwierającymi się przez boczną szczelinę lub wierzchołkowy otworek. Wyrostek kolby trzonkowaty i wydłużony.

Owoce

Owocostan składa się z zielonych lub białawych jagód o soczystej owocni, zawierających od jednego do kilku nasion^[6].

Gatunki podobne

Przedstawiciele rodzaju pałczycha, o wachlarzowatopalczastej blaszce liściowej i zrośniętych brzegach komory pochwy kwiatostanu^[6], rodzaju Theriophonum, o większej liczbie zalążków położonych bazalnie lub przywierzchołkowo^[7], rodzaju Eminium, o złożonej blaszce liściowej, wielonasiennych jagodach o zwartej owocni i kwiatostanie nie wyrastającym całkowicie ponad poziom podłoża i rodzaju Biarum, o kwiatostanie nie zwężonym, nie wyrastającym całkowicie ponad poziom podłoża^[8].

Toponimia nazwy naukowej

Nazwa naukowa pochodzi od mitycznego Tyfona, zionącego ogniem, stugłowego potwora z mitologii greckiej. Została zbudowana z końcówką deminutywną dodaną do jego imienia^[9] lub pochodzi od nawiązującego do mitologii, greckiego słowa τυφώνιος (typhonios – pomieszany, niespokojny, wzburzony). Nazwa Typhonium została użyta po raz pierwszy w pracach Dodoensa^[10].

Synonimy taksonomiczne^[5]

• Desmesia Raf.
• Heterostalis (Schott) Schott
• Jaimenostia Guinea & Gómez Mor. in E.Guinea
• Lazarum A.Hay

Rodzaj należy do plemienia Areae, podrodziny Aroideae z rodziny obrazkowatych^[2].

Gatunki^[5]

* W kwietniu 2010 opublikowane zostały wyniki badań filogenetycznych rodzaju Typhonium (Cusimano et al.), na podstawie których rodzaj podzielono na 3 klady: Typhonium, Typhonium klad australijski (dawny rodzaj Lazarum) i Sauromatum. Rodzaj Sauromatum (pałczycha) wyodrębniono z rodzaju Typhonium), klasyfikując do niego 9 gatunków. Rodzaj ten był uznawany za synonim taksonomiczny Typhonium od roku 2000^[11][12]. W czerwcu 2010 ukazały się wyniki badań filogenetycznych rodzaju Typhonium przeprowadzone przez inny zespół (Ohi-Toma et al.). Na ich podstawie rodzaj Typhonium podzielono na 5 kladów: Typhonium sensu stricto oraz 4 odrębne rodzaje: Sauromatum, Diversiarum, Hirsutiarum i Pedatyphonium, do których zaklasyfikowano 8 gatunków Typhonium^[13]. Niektóre gatunki Typhonium zostały zakwalifikowane inaczej przez oba zespoły badawcze:

Podział rodzaju według Englera (1920)^[10]

• sekcja Heterostalis – prątniczki o maczugowatej nasadzie (T. diversifolium, T. giganteum, T. horsfieldii, T. flagelliforme),
• sekcja Eutyphonium – prątniczki cylindryczne, z nitkowatym lub szydłowatym wierzchołkiem, nigdy maczugowate (m.in. T. brownii, T. bulbiferum, T. fultum, T. inopinatum, T. roxburghii, T. trilobatum).

Rośliny jadalne

W Indiach spożywane są bulwy i liście gatunków Typhonium bulbiferum i T. roxburghii^[14].

Rośliny lecznicze

Z roślin z gatunku T. flagelliforme produkowane są leki ziołowe, mające działać na urazy, obrzęki, kaszel, schorzenia płuc, krwawienia i nowotwory. W 2008 roku potwierdzono badaniami, że ekstrakt z bulw T. flagelliforme zawiera składniki o silnym działaniu antybakteryjnym i antyoksydacyjnym^[15]. W badaniach przeprowadzonych w 2010 roku wykazano, że aktywnymi składnikami fitochemicznymi odpowiedzialnymi za właściwości lecznicze tej rośliny są głównie alkaloidy i flawonoidy^[16].

W 2006 roku potwierdzono, że lektyny zawarte w bulwach T. divaricatum działają przeciwko ludzkim komórkom nowotworowym oraz wykazują działanie antywirusowe przeciwko HSV-II^[17].

Rośliny ozdobne

Z uwagi na atrakcyjne kwiatostany kilka gatunków Typhonium jest okazjonalnie uprawianych jako rośliny pokojowe lub ogrodowe. Najpopularniejszymi gatunkami uprawnymi są Typhonium roxburghii i Typhonium trilobatum^[18].