Umywanie nóg – Wikipedia, wolna encyklopedia

Umywanie nóg, obrzęd pokory, mandatum – obrzęd chrześcijański praktykowany w części Kościołów chrześcijańskich. W niektórych wyznaniach zaliczany bywa do sakramentów^[1].

Według Nowego Testamentu obrzęd umywania nóg został ustanowiony przez Jezusa Chrystusa w czasie ostatniej wieczerzy w Wieczerniku:

Gest ten ma oznaczać postawę pokory, ale przede wszystkim ofiarnej służby i miłości, jaką powinni cechować się uczniowie Jezusa. Praktyka umywania nóg wspomniana jest również w pismach apostolskich (1 Tm 5,10).

W Kościele rzymskokatolickim obrzęd umywania nóg (tzw. mandatum lub pedilavium) towarzyszy obecnie liturgii wielkoczwartkowej, kiedy główny celebrans obmywa nogi dwunastu osobom; tradycyjnie było to dwunastu mężczyzn – na wzór dwunastu apostołów – i w wielu miejscach nadal tak jest^[2], niemniej coraz częściej do obrzędu zaprasza się zarówno mężczyzn, jak i kobiety^[3], zgodnie z derkretem In Missa in cena Domini, wydanym z inicjatywy Franciszka przez Kongregację ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów 6 stycznia 2016 roku^[4][5]. Papież Franciszek w Wielki Czwartek obmywa nogi ubogim lub więźniom^[6][7].

Jakkolwiek większość Kościołów protestanckich uznaje jedynie dwa sakramenty (ustanowienia): chrzest i Wieczerzę Pańską, część z nich praktykuje także obrzęd umywania nóg, któremu zazwyczaj nie przypisuje się rangi sakramentu. Protestancka tradycja umywania nóg sięga czasów przedreformacyjnych. Wiele wspólnot będących protoplastami protestantyzmu uważało, iż w Biblii znajduje się wyraźnie polecenie praktykowania tego obrzędu. Już albigensi dopatrywali się związku umywania nóg z Wieczerzą Pańską, zaś waldensi praktykowali go jeszcze w średniowieczu. Istnieją również dowody, iż wśród husytów toczyły się spory w tej kwestii. Przełom przyniósł wiek szesnasty, wybuch reformacji i ukształtowanie się pierwszych zborów radykalnych protestantów – anabaptystów. Wiele z nich zaakceptowało obrzęd umywania nóg. Na ziemiach polskich ideę tę krzewili bracia polscy. Również część wspólnot mennonickich poparła tę praktykę i stosuje ją do dziś^[8].

W miarę rozwoju protestantyzmu, umywanie nóg stało się popularne w wielu wspólnotach. Część Kościołów baptystycznych, obecnie określanych mianem pierwotnych baptystów, opowiedziała się za tą praktyką. Obrzęd praktykują też niektórzy ewangeliczni chrześcijanie oraz wiele wspólnot wyrosłych z tradycji ruchu uświęceniowego. Znaczna część Kościołów zielonoświątkowych popiera umywanie nóg (w Polsce m.in. Chrześcijańska Wspólnota Zielonoświątkowa^[9]). Od początku swego istnienia, ruch zielonoświątkowy przywiązywał dużą wagę do tej praktyki. Znaczna część zielonoświątkowców uznaje umywanie nóg za sakrament^[10]. Również zielonoświątkowcy jednościowi zaliczają umywanie nóg do sakramentów, a niektórzy z nich (głównie Prawdziwy Kościół Jezusa) uznają go jako konieczny do zbawienia^{[potrzebny przypis]}.

Obrzęd umywania nóg jest również zakorzeniony w tradycji adwentystycznej. Pojawił się już wśród millerystów, skąd przeszedł do współczesnego adwentyzmu. Jakkolwiek największy wśród wspólnot adwentystycznych uznających niedzielę za dzień Pański – Kościół Chrześcijan Adwentystów – nie praktykuje obecnie tego obrzędu, istnieją jednak w Stanach Zjednoczonych wspólnoty zachowujące nadal tę tradycję (Pierwotny Kościół Chrześcijan Adwentystów). Umywanie nóg jest obchodzone także w Kościele Bożym Dnia Siódmego (14. dnia miesiąca nisan). Wśród adwentystów dnia siódmego wszystkie wspólnoty, w tym największa – Kościół Adwentystów Dnia Siódmego – praktykują umywanie nóg^{[potrzebny przypis]}. W terminologii adwentystycznej używa się także określenia obrzęd pokory^{[potrzebny przypis]}.

Najczęściej umywanie nóg towarzyszy nabożeństwu komunijnemu i poprzedza Wieczerzę Pańską. Przeważnie pastor lub inna wyznaczona osoba odczytuje przed przystąpieniem do obrzędu fragment 13. rozdziału Ewangelii Jana. Werset 14. owego rozdziału (Jeśli tedy Ja, Pan i Nauczyciel, umyłem nogi wasze, i wy winniście sobie nawzajem umywać nogi.) uznawany jest przez kościoły przyjmujące sakramentalność obrzędu za słowa ustanowienia tego obrzędu. Zazwyczaj każdy członek zboru umywa nogi innemu członkowi w specjalnie przygotowanych misach, osusza je ręcznikiem, lub prześcieradłem (zależnie od zwyczaju), po czym się zmieniają. W niektórych społecznościach w trakcie obrzędu występuje chór, lub śpiewa zespół uwielbieniowy. Po zakończeniu umywania nóg zbór przechodzi do Wieczerzy Pańskiej^{[potrzebny przypis]}.

W wielu wspólnotach ewangelickich umywanie nóg pojawiło się pod wpływem pietyzmu. Obrzęd praktykowany jest przez niektóre Kościoły luterańskie, anglikańskie i metodystyczne podczas nabożeństwa w Wielki Czwartek. Towarzyszy również ordynacji, podczas której biskup myje nogi ordynowanym^{[potrzebny przypis]}.

W Kościele Jezusa Chrystusa Świętych w Dniach Ostatnich umywanie nóg miało historycznie dwie formy. W 1830 r. Joseph Smith polecił misjonarzom Kościoła, aby podczas nawracania ludzi, gdy spotkają się z ich sprzeciwem i odrzuceniem mormonizmu, umyli własne nogi i „strząsnęli z nich proch”. Praktyka ta opierała się na Ewangelii Mateusza 10:14. W połowie lat 30. XIX wieku, prorok Smith wprowadził do Kościoła oddzielny obrzęd umywania nóg, który praktykowany był jako jedna z ceremonii oczyszczenia w świątyniach mormońskich. W późniejszym czasie ceremonia została znacznie rozbudowana i poszerzona o nowe elementy. W obecnej postaci nosi nazwę obrzędu umywania i namaszczenia i jest częścią składową ceremonii obdarowania praktykowanej w świątyniach mormońskich zarówno przez żywych, jak i w imieniu umarłych^{[potrzebny przypis]}.