Wołga – Wikipedia, wolna encyklopedia

Ten artykuł dotyczy rzeki. Zobacz też: inne znaczenia.
Wołga
Волга
Ilustracja
Wołga
Kontynent

Europa

Państwo

 Rosja

Rzeka
Długość 3531 km
Powierzchnia zlewni

1 380 000 km²

Średni przepływ

8060 m³/s u ujścia

Źródło
Miejsce wzgórza Wałdaj
Współrzędne

57°15′04,8″N 32°28′04,7″E/57,251331 32,467966

Ujście
Recypient Morze Kaspijskie
Współrzędne

45°41′42″N 47°53′51″E/45,695000 47,897500

Położenie na mapie europejskiej części Rosji
Mapa konturowa europejskiej części Rosji, po lewej znajduje się punkt z opisem „źródło”, natomiast na dole nieco na prawo znajduje się punkt z opisem „ujście”
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Rzeka Wołga w Twerze

Wołga (ros. Волга, mar. Jul, tat. Idel, łac. Rha) – rzeka w Rosji przeduralskiej. Długość – 3531 km, powierzchnia zlewni – 1380 tys. km², średni roczny przepływ u ujścia 8060 m³/s (254,35 km³ rocznie). Największa i najdłuższa rzeka Europy i Rosji przeduralskiej, największa i najdłuższa na świecie rzeka uchodząca do jeziora. Płynie wyłącznie przez Rosję, tylko skrajne wschodnie ramię delty – Kigacz wyznacza granicę z Kazachstanem[1]. W wyniku prowadzonej w czasach radzieckich budowy licznych zbiorników retencyjnych i regulacji koryta bieg Wołgi został skrócony o ponad 160 km[1].

Bieg Wołgi

[edytuj | edytuj kod]

Geografia rosyjska dzieli Wołgę na trzy odcinki: górny – do ujścia Oki, średni – do ujścia Kamy i dolny[2][3][4].

Źródła Wołgi znajdują się na wysokości 229 m n.p.m. koło wsi Wołgowierchowje na wzgórzach Wałdaj, skąd rzeka płynie na wschód. Jeszcze w obrębie Wałdaju Wołga przecina szereg małych jezior, z których największe to Stierż, Wsieług, Pieno i Wołgo. Poniżej tego ostatniego przepływ wód Wołgi reguluje pierwsza zapora, zbudowana już w 1843 r.[5] Wśród morenowych wzgórz Wałdaju Wołga płynie głęboko wciętą doliną.

Z Wałdaju Wołga wypływa na Nizinę Środkoworosyjską, gdzie przecina miasta Jarosław, Niżny Nowogród i Kazań. Wąską i głęboko wciętą doliną Wołga płynie na wschód przez wyżyny Uglicko-Daniłowską i Galicko-Czuchłomską, a dalej przez niziny Unżeńską i Bałachnińską. W okolicy Kazania skręca na południe i poniżej Kazania przyjmuje swój największy dopływ – Kamę (1805 km)[4].

Na odcinku od Niżnego Nowogrodu do Wołgogradu dolina Wołgi dzieli wielkie jednostki geograficzne – Wyżynę Nadwołżańską na zachodzie od Wyżyny Bugulmijsko-Belebejskiej i Niziny Nadkaspijskiej na wschodzie. Wyżyna Nadwołżańska jest znacznie wyżej wyniesiona, wskutek czego dolina środkowej Wołgi charakteryzuje się znaczną asymetrią brzegów: prawy (zachodni) brzeg jest wysoki, lewy – niski. Na wysokości Samary rzeka tworzy charakterystyczne duże zakole wokół odosobnionego wzniesienia Gór Żygulewskich[3].

Poniżej Wołgogradu Wołga skręca na południowy wschód i wypływa na Nizinę Nadkaspijską. 21 km powyżej Wołgogradu oddziela się od Wołgi jej odnoga – rzeka Achtuba, która płynie równolegle przez około 520 km, łącząc się z głównym nurtem licznymi odnogami i kanałami, w końcu uchodzi do jednego z ramion delty wołżańskiej. Szerokość wspólnych rozlewisk Wołgi i Achtuby sięga 40 km[3].

Wołga uchodzi do Morza Kaspijskiego w postaci największej w Europie delty o powierzchni około 13 tys. km² i o ponad 80 ramionach. Pomimo szeregu zapór wodnych na toku Wołgi ogromne i tak ilości osadów niesionych przez rzekę sprawiają, że delta zwiększa systematycznie swoją powierzchnię: ok. 1960 r. szacowano, że co roku wydłuża się ona o ok. 180 m. Delta jest obszarem o niezwykle bogatej florze i faunie (m.in. występuje tu ok. 70 gatunków ryb[5] i 500 gatunków roślin[4]).

Zlewnia Wołgi

[edytuj | edytuj kod]

Zlewnia Wołgi zajmuje około 1/3 powierzchni europejskiej części Rosji i obejmuje tereny należące do stref: leśnej (od źródła do wysokości Kazania), leśno-stepowej (od Kazania do Saratowa), stepowej (od Saratowa do Wołgogradu) i półpustynnej (od Wołgogradu do ujścia). System rzeczny Wołgi liczy ponad 151 tys. cieków o łącznej długości 574 tys. km. Wołga przyjmuje około 200 dopływów I stopnia. Lewe dopływy są liczniejsze i większe. Poniżej Kamyszyna nie ma już większych dopływów[3].

Największe dopływy Wołgi:

Okres trwania pokrywy lodowej wynosi 170–180 dni w górnym biegu do 120 dni w dolnym[3].

Wołga jest czasem nazywana „rzeką pięciu mórz” ze względu na to, że posiada połączenia kanałowe z czterema morzami: Bałtykiem, Białym, Czarnym, Azowskim, ponadto wpada rozległą deltą do Morza Kaspijskiego[6].

Wykorzystanie gospodarcze

[edytuj | edytuj kod]

Już od wczesnego średniowiecza był to ważny szlak komunikacyjny i handlowy między północą a południowym wschodem. Przekazy arabskie podają listy towarów, jakie szlakiem wołżańskim eksportowane były na Wschód. Były to futra i skóry, miecze i strzały, kora białej topoli i brzozy, zęby rybie, ambra, miód, wosk, świece, sokoły, barany, krowy itd., jak podaje al-Gharnati w poł. XII w. Z miasta Bulgar wznoszącego się na wzgórzu, obok którego przepływała rzeka Mielenka wpadająca do Wołgi, królowie as-Saqaliba, pod tą nazwą występują w źródłach arabskich Bułgarzy kamscy, pobierali dziesięcinę składaną przez Słowian[3].

Wiódł tędy główny szlak niewolniczy Nahr-as-Saqaliba (rzeki Słowian) prowadzący nad Bahr al-Hazar Morze Kaspijskie opisany przez Abd al-Hamid al-Katiba[7][8].

Wołga stanowi najważniejszą śródlądową arterię wodną Rosji, żeglowna jest na długości ponad 3400 km, od Rżewa do ujścia[2][3]. W systemie rzecznym Wołgi 41 tys. km rzek jest spławnych, a ponad 17 tys. km – żeglownych.

W górnym biegu Wołga ma połączenie z Morzem Bałtyckim poprzez Kanał Wołżańsko-Bałtycki i z Morzem Białym poprzez Kanał Białomorsko-Bałtycki. W dolnym biegu ma połączenie z morzami Azowskim i Czarnym poprzez Kanał Wołga-Don. Bezpośrednie połączenie kanałowe z Wołgą posiada także Moskwa – Kanał imienia Moskwy. Przewozy obejmują głównie: drewno, ropę naftową, materiały budowlane, zboże i sól[3].

Energetyczne zasoby Wołgi zostały w dużym stopniu wykorzystane przez tzw. Wołżansko-Kamską Kaskadę Hydroenergetyczną – łańcuch zapór i elektrowni wodnych na całej długości rzeki. Dla celów energetycznych oraz żeglugowych wybudowano na Wołdze szereg ogromnych sztucznych zbiorników: Iwankowski („Moskiewskie Morze”, 327 km² powierzchni), Uglicki (249 km²), Rybiński (4580 km²), Gorkowski (1570 km²), Kujbyszewski (6450 km²), Saratowski i Wołgogradzki (3165 km²)[3]. Dzięki temu zmniejszyły się wahania poziomu wody w rzece, dawniej przewyższające 10 m, a u ujścia Kamy nawet 17 m.

Największe miasta nad Wołgą to Twer, Czerepowiec, Rybińsk, Jarosław, Kostroma, Niżny Nowogród, Czeboksary, Kazań, Uljanowsk, Togliatti, Samara, Saratów, Wołgograd, Astrachań[2][3][4].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b Izabela Wojtyczka, Leksykon państw świata, Konin: Horyzonty, 2021, ISBN 978-83-66729-64-3, OCLC 1314499203 [dostęp 2023-05-05].
  2. ↑ a b c Wołga, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-12-06].
  3. ↑ a b c d e f g h i j Волга. Большая российская энциклопедия. [dostęp 2023-12-06]. (ros.).
  4. ↑ a b c d Волга. znanierussia.ru. [dostęp 2023-12-06]. (ros.).
  5. ↑ a b Biesiada Roman: Kartki z życiorysu, w: „Poznaj świat” R. VII, nr 11 (84), listopad 1959, s. 3–7.
  6. ↑ F.L. Klima, Z. Tokarski: 500 zagadek geograficznych. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1987. ISBN 83-214-0636.
  7. ↑ Urszula Lewicka-Rajewska: Arabskie opisanie Słowian. Źródła do dziejów średniowiecznej kultury. Wrocław: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 2004. ISBN 83-87266-11-6.
  8. ↑ Natalia Nakowenko: Historia Ukrainy od czasów najdawniejszych do końca XVIII wieku. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2000.
Dopływy Wołgi liczące ponad 100 km długości oraz obiekty hydrograficzne na Wołdze
Prawe
Lewe
Delta
Sztuczne
zbiorniki
wodne
Kanały

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wołga&oldid=73797463”