Wrażenie – Wikipedia, wolna encyklopedia

Wrażenie – pierwotny i najbardziej podstawowy proces poznawczy człowieka. Powstaje na skutek bezpośredniego działania bodźców ze świata zewnętrznego lub z wnętrza organizmu na zakończenia nerwowe (receptory), wywołując reakcję psychiczną. Jeden obiekt może jednocześnie działać na kilka rodzajów narządów zmysłowych, przez co jednocześnie można odczuwać kilka rodzajów wrażeń.

W psychologii wyróżnia się również zjawisko kierowania wrażeniem, które polega na wykreowaniu i utrzymaniu takiego wizerunku własnej osoby w oczach otoczenia, który pozwoli na późniejsze odnoszenie zeń korzyści np. politycznych, osobistych itp.[1]

Podstawowe cechy wrażeń

[edytuj | edytuj kod]

Możliwe jest jednoczesne odczuwanie różnych wrażeń, a wrażenia te wzajemnie na siebie oddziałują, najczęściej na zasadzie kontrastu wrażeń. Wyróżnia się:

  • kontrast następczy (np. przy jedzeniu po słodkim cukierku kwaśnego jabłka, występuje wrażenie, że jest ono kwaśniejsze niż w rzeczywistości);
  • kontrast współczesny (np. podczas patrzenia na szary obiekt umieszczony na czarnym tle, występuje wrażenie, że jest on jaśniejszy, niż gdyby był umieszczony na tle białym).

Z wrażeniami związane są takie pojęcia jak:

  • próg podniety – minimalna wielkość bodźca, który wywołuje odczuwalne wrażenie,
  • próg różnicy – minimalna odczuwalna zmiana wielkości bodźca, która wywołuje zauważalną zmianę cech/cechy wrażenia (np. jego rodzaju, intensywności),
  • szczyt wrażenia – intensywność wrażenia, która bez względu na dalsze zwiększanie natężenia działającego bodźca nie ulegnie już zwiększeniu (może wystąpić „próg bólu”),
  • rozpiętość wrażliwości – przestrzeń pomiędzy najsłabszym a najmocniejszym odczuwalnym natężeniem wrażenia,
  • adaptacja sensoryczna – proces stępienia lub nawet całkowitego zaniku wrażliwości na działające bodźce.

Rodzaje wrażeń

[edytuj | edytuj kod]

Wzrokowe

[edytuj | edytuj kod]

Związane są z percepcją fal świetlnych wpadających do oka. W ich odbiorze istotną rolę spełnia siatkówka, która jest błoną oka wrażliwą na bodźce świetlne.

Elementy światłoczułe siatkówki

[edytuj | edytuj kod]
  • pręciki: odbierają światło o małym natężeniu i nie reagują na różnicę kolorów
  • czopki: reagują na światło o większym natężeniu i są wrażliwe na barwy

Pręciki i czopki przekazują impulsy do kory mózgowej. Promienie świetlne o różnej długości fali pobudzają różne układy receptorowe, a impulsy są rozpoznawane w mózgu i uświadamiane osobie spostrzegającej fale świetlne. Widzenie barw zależne jest od trzech rodzajów barwników znajdujących się w czopkach (niebieskiej, zielonej, czerwonej).

W odbiorze wrażeń wzrokowych występują dwa rodzaje zaburzeń:

  • wadliwe lub całkowite nierozróżnianie barw: polega głównie na nieodróżnianiu kolorów zielonego od czerwonego i nazywa się daltonizmem,
  • złudzenia optyczne: powstają na skutek niedokładnego spostrzeżenia przedmiotów lub zjawisk, zdarzeń, sytuacji.

Słuchowe

[edytuj | edytuj kod]

Związane są z odbiorem fal dźwiękowych docierających do ucha człowieka. Głównym narządem odbierającym te wrażenia jest narząd Cortiego

Pobudzone przez fale dźwiękowe komórki nerwowe słuchu przetwarzają je na impulsy nerwowe i przesyłają do różnych miejsc w mózgu, gdzie następuje proces uświadomienia sobie rodzaju i charakteru treści, dzięki rozróżnianiu amplitudy fal oraz ich częstotliwości.

Uszkodzenie słuchu nazywa się głuchotą. Wyróżnia się trzy podstawowe stopnie głuchoty: lekką, średnią i ciężką.

Smakowe

[edytuj | edytuj kod]

Związane są z chemiczną rejestracją ciał rozpuszczonych w ślinie w jamie ustnej. Organem odbiorczym tych wrażeń są brodawki smakowe rozmieszczone na całym języku, na podniebieniu miękkim, w tylnej części gardła oraz niektórych okolicach przełyku.

Węchowe

[edytuj | edytuj kod]

Węch, podobnie jak smak, należy do "zmysłów chemicznych", ściśle ze sobą powiązanych (wspólnie kształtujących tak zwaną "smakowitość"). Organem odbiorczym tych wrażeń jest nabłonek węchowy, mieszczący się w górnej części jamy nosowej. W błonie komórek nabłonka znajdują się częściowo specyficzne białka receptorowe (kilkaset rodzajów), których natura została poznana dzięki laureatom Nagrody Nobla w dziedzinie medycyny (Linda Buck i Richard Axel, 2004). Zawarte w powietrzu cząsteczki związków lotnych, z prądem powietrza dostają się do jamy nosowej, a następnie dyfundują do szczeliny, w której znajduje się nabłonek węchowy. Pobudzają niektóre z komórek nabłonka, zawierające odpowiednie białka receptorowe, tworząc "mapę pobudzeń", charakterystyczną dla danego zapachu. Człowiek może rozpoznać po treningu nawet 10000 różnych zapachów. Jedna z zaproponowanych klasyfikacji tych wrażeń wyodrębnia wonie: aromatyczne, kwiatowe, piżmowe, czosnkowe, spalenizny, korzenne, wstrętne, obrzydliwe.

Zobacz też zmysł węchu.

Dotykowe

[edytuj | edytuj kod]

Odpowiedzialna za odbiór wrażeń dotykowych jest skóra, która ma liczne zakończenia nerwowe. Człowiek poprzez skórę odczuwa dotyk, nacisk, swędzenie, łechtanie, ból. Spełnia ona również rolę drugich płuc – wydziela produkty rozkładu białka w postaci potu oraz rolę "wabika" dla płci odmiennej. Wrażenia skórne wywołują w świadomości człowieka różnego rodzaju wyobrażenia (ostrości, gładkości, wilgotności, szorstkości, lepkości).

Termiczne

[edytuj | edytuj kod]

Źródłem bodźców termicznych są ciała o różnej temperaturze w granicach od −10 stopni Celsjusza do +70 stopni Celsjusza. Powierzchnia skóry ma specjalne punkty reagujące na ciepło i zimno. Człowiek poprzez skórę odczuwa gorąco, ciepło, zimno, chłód.

Stawowe

[edytuj | edytuj kod]

Wrażenia te odbierane są dzięki ciałkom dotykowym, rozmieszczonym w torebkach stawowych, okrywających nasze stawy(kolanowy, biodrowy, łokciowy, barkowy). Wrażenia stawowe dają człowiekowi możliwość dobrego orientowania się w ułożeniu swoich kończyn i całego ciała, zwłaszcza w ciemności.

Mięśniowe

[edytuj | edytuj kod]

Odpowiedzialne za odbiór tych wrażeń są zakończenia nerwowe znajdujące się w ścięgnach. Dzięki temu organowi potrafimy ocenić i porównywać różnego rodzaju ciężary i obciążenia, z którymi mamy do czynienia.

Równowagi ciała

[edytuj | edytuj kod]

Organem utrzymującym równowagę ciała jest organ znajdujący się w uchu wewnętrznym, zwany błędnikiem błoniastym. Składa się on z trzech przewodów półkolistych, woreczka i łagiewki. Komórki zmysłowe zakończone rzęskami (włoskami) poruszane są przez płyn zwany endolimfą. Ruchy głowy powodują przemieszczanie się endolimfy i poruszanie włosków komórek nerwowych. Powstające impulsy nerwowe stanowią podstawę pobudzenia odpowiedniego pola kodowania równowagi i uświadomienia położenia głowy i całego ciała.

Ustrojowe

[edytuj | edytuj kod]

Wrażenia ustrojowe odbierane są z wnętrza naszego organizmu dzięki rozmieszczonym organom odbiorczym i sygnałowym. Dzięki odbiorowi tych wrażeń poznajemy stan funkcjonalny naszego organizmu jako całości oraz różnego rodzaju dolegliwości: głód, apetyt, przesyt, nudności, zatrucie, duszność, senność, zaparcia, wrażenia seksualne.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Paweł Rogaliński: Kierowanie wrażeniem. [dostęp 2012-10-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-29)].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Kazimierz Czarnecki, Zbigniew Marten Wybrane zagadnienia psychologii ogólnej i rozwojowej