Wspólny pokój (powieść) – Wikipedia, wolna encyklopedia

Wspólny pokój

Okładka pierwszego wydania książki
Autor	Zbigniew Uniłowski
Typ utworu	powieść obyczajowa
Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Warszawa
Język	polski
Data wydania	1932
Wydawca	Wydawnictwo Współczesne
Teksty w Wikiźródłach
Cytaty w Wikicytatach

Wspólny pokój – środowiskowa powieść obyczajowa Zbigniewa Uniłowskiego z 1932 roku.

Debiut powieściowy pisarza. Zaliczany też do gatunku tzw. powieści z kluczem, w której pod zmienionymi nazwiskami przedstawiono prawdziwe osoby^[a]. Akcja utworu, zawierającego wątki autobiograficzne, toczy się w środowisku warszawskiej cyganerii artystycznej przełomu lat 20/30. XX wieku i dotyczy głównie postaci związanych z „Kwadrygą”. Ze względu na naturalistyczne opisy ubogiego życia studentów, swobodę słownictwa oraz stosunkowo śmiałe ujęcia erotyczne powieść wywołała skandal swym weryzmem i silnym krytycyzmem osobistym^[b], a pierwsze wydanie zostało skonfiskowane przez cenzurę jako nie nadające się do rozpowszechniania publicznego.

W 1959 na podstawie utworu nakręcono film Wspólny pokój w reżyserii W.J. Hasa. Jego fabułę częściowo wykorzystano też w kilkuodcinkowym serialu Życie Kamila Kuranta w reż. Grzegorza Warchoła (1982). Ponadto w 1964 powieść Uniłowskiego zaprezentowano jako spektakl Teatru Telewizji w reżyserii Jerzego Antczaka (reż. tv Joanny Wiśniewskiej), z M. Pawlickim, R. Hanin i St. Zaczykiem w rolach głównych^[3].

Wiosną, po półrocznym zdrowotnym pobycie w Zakopanem, do Warszawy powraca początkujący literat Lucjan Salis. Nie mając się gdzie podziać, decyduje się na zamieszkanie u przyjaciela – Zygmunta Stukonisa, gdzie wspólny pokój przymusowo dzieli z kilkoma lokatorami. Dzięki Zygmuntowi wchodzi też w „kawiarniane” środowisko artystyczne stolicy, bezwolnie przyjmując jego próżniaczo-luzacki styl życia wraz ze zwyczajowym pijaństwem. Przy braku realnych obowiązków, bezsensowna swoboda i rosnące zobojętnienie nie sprzyjają ambitnym zamiarom twórczym Lucjana, któremu w dodatku odnawia się słabo zaleczone schorzenie płucne. Nie ułatwiają mu tego i warunki mieszkaniowe pokoju, w którym wciąż przybywa przygodnych współlokatorów. Ich barwne postacie i nietypowe zachowania stają się przedmiotem wnikliwych obserwacji Lucjana, który jednak nie potrafi tego przetworzyć na fabularną warstwę zamierzonej powieści. W uciążliwym, bezładnym i deprymującym otoczeniu stopniowo słabnie jego wola i zdrowie, niszczone szybko postępującą gruźlicą; wskutek różnych dramatycznych zdarzeń ubywa także kolejnych sublokatorów. Resztki gorączkowych rojeń niedoszłego pisarza kończy jego przedwczesny zgon w smętnym wnętrzu wspólnego pokoju.

Mimo licznych akcentów humorystycznych i skłonności do ujęć karykaturalnych, powieść Uniłowskiego ogólnie nacechowana jest atmosferą pesymizmu i przytłaczającego nihilizmu^[4]. Narasta jeszcze ona, gdy od połowy książki miejscem akcji staje się tytułowy „wspólny pokój”. W sensie ideowym utwór sygnalizuje rozczarowanie ówczesnego pokolenia młodych powojenną rzeczywistością – z ideową pustką i pozbawioną obiecywanych nadziei. Niewybredny język, jak i notoryczne pijaństwo powieściowych bohaterów, stanowi w istocie próbę ucieczki od tej rzeczywistości. Ze strony autora sprzeciwem wobec niej jest programowy naturalizm, znajdujący m.in. wyraz w drastycznym przedstawianiu zdarzeń z ich brutalizacją, w prowokującym erotyzmie, a także w słownictwie dialogów z licznymi wulgaryzmami; widoczny jest też w upodobaniu do licznych porównań animalistycznych (jak chora wrona, jak wstrętne duże robaki, jak dwie myszy, jak czerwony krab, kopytkowaty nos itp.)^[5].

Książka stanowiła dla Uniłowskiego również pretekst do rozliczenia z niechętnymi mu literatami (m.in. skamandrytami) oraz z prozą krajowych ekspresjonistów. Ukazując stołeczne środowisko literackie, pisarz ograniczył je wprawdzie do własnego kręgu „Kwadrygi”, lecz w tym wycinku podjął próbę krytyki i rozrachunku z dotychczasową tradycją literacką (m.in. poprzez szczególnie ostre ataki na twórczość J. Kadena-Bandrowskiego)^[6], ale też w odniesieniu do twórców z „Kwadrygi”)^[4]. Pod względem artystycznym powieść jest nie tylko istotnym wkładem w rozwój polskiej prozy autobiograficznej, ale też w kontynuację nurtu realistycznego z lat trzydziestych ubiegłego wieku^[7]. Zbyt śmiała erotyka oraz zjadliwość uwag o ówczesnej Polsce (społeczeństwie, literaturze, polityce władz) przesądziły wtedy o uznaniu powieści za lewicowy pamflet^[4].

• ZbigniewZ. Uniłowski ZbigniewZ., Wspólny pokój i inne utwory, BolesławB. Faron, Wrocław – Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1976 (Biblioteka Narodowa, seria 1, nr 224), ISSN 0208-4104 .
• BolesławB. Faron BolesławB., Wstęp, [w:] Wspólny pokój i inne utwory, Wrocław – Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1976 (Biblioteka Narodowa, seria 1, nr 224), ISSN 0208-4104 .
• GrzegorzG. Gazda GrzegorzG., Dwudziestolecie międzywojenne. Słownik literatury polskiej, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe; Wydawnictwo Słowo/Obraz Terytoria, 2008, s. 2014, ISBN 978-83-7420-110-0 .
• Wynik wyszukiwania frazy „Zbigniew Uniłowski, Wspólny pokój” [online], Katalog Biblioteki Narodowej [dostęp 2023-08-06] .

• Pierwsze wydanie powieści w bibliotece Polona