Wydma – Wikipedia, wolna encyklopedia

Wydma – piaszczyste wzniesienie usypane przez wiatr. Warunki środowiska wpływają na różny kształt i rozmiar wydm^[1]. Powstawanie wydmy jest ściśle związane z transportem materiału piaszczystego: piasek pędzony wiatrem blisko powierzchni lub wleczony po niej zatrzymuje się za takimi przeszkodami jak głazy, zarośla czy nierówności gruntu – gromadząc się wówczas tworzy wydmę.

Pojedyncza wydma składa się ze stoku dowietrznego i zawietrznego, które rozdziela grzbiet wydmy. Stoki te są zazwyczaj asymetryczne. Nakładające się wydmy tworzą nieregularne, rozległe formy poprzeczne do kierunku wiatru – pola wydmowe.

Rodzaje wydm

Rozróżnia się następujące rodzaje wydm, w zależności od:

położenia
- wydma nadmorska
- wydma śródlądowa
dynamiki
- wydma ruchoma – ruchoma, tworząca się
- wydma ustalona – nieruchoma, porośnięta przez roślinność
- wydma ustalana – w trakcie zatrzymywania i porastania przez roślinność
kształtu
pokrywy roślinnej oraz gleby
- wydma biała – ruchoma, inicjalne stadium zarastania psammofitami, brak gleby
- wydma szara – ustalana lub ustalona, porośnięta trawą lub wrzosowiskiem, powstawanie arenosoli
- wydma brunatna – ustalona, porośnięta lasem (bór bażynowy) lub wrzosowiskiem, arenosole i regosole.

Wydmy poza Ziemią

Wydmy mogą występować na wszystkich ciałach niebieskich, na których występuje atmosfera i skały okruchowe o dostatecznie małych ziarnach, aby mogły być poruszane przez wiatr. Pole wydm na obiekcie innym niż Ziemia określa się formalnie nazwą unda^[2].

Poza Ziemią wydmy zaobserwowano na Marsie, Wenus^[3] i Tytanie, księżycu Saturna. Wydmy na Marsie występują we wnętrzach kraterów (np. krateru Victoria, odwiedzonego przez łazik Opportunity), gdzie piasek gromadzi się dzięki burzom piaskowym, a także tworzą rozległe pola wydm w północnych okolicach podbiegunowych; największe z nich, Olympia Undae, ma ponad 1500 km średnicy^[4]. Na Tytanie ciemne wydmy występują w pasie równikowym, uważa się, że tworzą je ziarna węglowodorów, wytrącających się z bogatej w związki organiczne atmosfery księżyca^[5].

Galeria

Ruchome wydmy w Słowińskim Parku Narodowym
Wydma biała w Lubiatowie, woj. pomorskie
Porównanie wydm na Ziemi (Namibia) i na Tytanie (region Belet)
Widok ze szczytu wydmy śródlądowej Puszcza Bydgoska
Przekrój przez wydmę w Łebie

Zobacz też

Przypisy

↑ Mieczysław Klimaszewski: Geomorfologia. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2003, s. 231. ISBN 83-01-13951-X.
↑ Planetary Names: Feature Types. [w:] Gazetteer of Planetary Nomenclature [on-line]. International Astronomical Union (IAU) Working Group for Planetary System Nomenclature (WGPSN). [dostęp 2012-05-06].
↑ Nomenclature Search Results. Target: Venus, Feature Type: Unda, undae. [w:] Gazetteer of Planetary Nomenclature [on-line]. [dostęp 2012-05-06].
↑ Nomenclature Search Results. Target: Mars, Feature Type: Unda, undae. [w:] Gazetteer of Planetary Nomenclature [on-line]. [dostęp 2012-05-06].
↑ Cassini Sees the Two Faces of Titan’s Dunes. [w:] Cassini Solstice Mission [on-line]. NASA, 2012-01-23. [dostęp 2012-05-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-05-06)]. (ang.).

[1] Mieczysław Klimaszewski: Geomorfologia. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2003, s. 231. ISBN 83-01-13951-X.

[2] Planetary Names: Feature Types. [w:] Gazetteer of Planetary Nomenclature [on-line]. International Astronomical Union (IAU) Working Group for Planetary System Nomenclature (WGPSN). [dostęp 2012-05-06].

[3] Nomenclature Search Results. Target: Venus, Feature Type: Unda, undae. [w:] Gazetteer of Planetary Nomenclature [on-line]. [dostęp 2012-05-06].

[4] Nomenclature Search Results. Target: Mars, Feature Type: Unda, undae. [w:] Gazetteer of Planetary Nomenclature [on-line]. [dostęp 2012-05-06].

[5] Cassini Sees the Two Faces of Titan’s Dunes. [w:] Cassini Solstice Mission [on-line]. NASA, 2012-01-23. [dostęp 2012-05-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-05-06)]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]