Wyjec płaszczowy – Wikipedia, wolna encyklopedia

Wyjec płaszczowy
Alouatta palliata
J.E. Gray, 1849
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Infragromada

łożyskowce

Rząd

naczelne

Podrząd

wyższe naczelne

Parvordo

małpy szerokonose

Rodzina

czepiakowate

Podrodzina

wyjce

Rodzaj

wyjec

Gatunek

wyjec płaszczowy

Synonimy
Podgatunki
  • A. p. palliata (J.E. Gray, 1849)
  • A. p. aequatorialis Festa, 1903
  • A. p. coibensis O. Thomas, 1902[8]
  • A. p. mexicana Merriam, 1902[9]
  • A. p. trabeata B. Lawrence, 1933[10]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[11]

Zasięg występowania
Mapa występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Wyjec płaszczowy[12] (Alouatta palliata) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny wyjców (Alouattinae) w obrębie rodziny czepiakowatych (Atelidae). Występuje w lasach deszczowych od południowego Meksyku po północną część Ameryki Południowej.

Taksonomia

[edytuj | edytuj kod]

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1849 roku brytyjski zoolog John Edward Gray, nadając mu nazwę Mycetes palliata[1]. Miejsce typowe według oryginalnego opisu to „Caracas” (ang. Caraccas)[1], ograniczone w 1910 roku przez Joela Asapha Allena do jeziora Nikaragua w Nikaragui[13][14][15]. Okazy typowe to seria syntypów ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie zebranych przez Auguste’a Sallégo: skóra i czaszka dorosłej samicy (sygnatura BMNH Mammals 1848.10.26.1)[16]; skóra (sygnatura BMNH Mammals 1848.10.26.2)[17] i czaszka (sygnatura BMNH Mammals 1848.11.10.1) dorosłego samca[18].

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają pięć podgatunków[19]. Podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:

Podgatunek Oryginalna nazwa Autor i rok opisu Miejsce typowe Holotyp
A. p. aequatorialis Alouata aequatorialis Festa, 1903 Vinces, prowincja Guayas, Ekwador[7]. Cztery syntypy: dwa dorosłe samce, dorosła samica i jeden osobnik młodociany; skóry (sygnatury MZACUT 101, 102, 103 i 104) i czaszki (sygnatury MZACUT 4688, 4886, 4692 i 4693) ze zbiorów Zoologia del Museo Regionale di Scienze Naturali di Torino; okazy zebrane we wrześniu, gdzieś pomiędzy 1895 a 1898 rokiem, przez autora opisu[20].
A. p. coibensis Alouatta palliata coibensis O. Thomas, 1902 Wyspa Coiba, u wybrzeży Oceanu Spokojnego w Panamie[7]. Dorosły samiec (sygnatura BMNH Mammals 1902.3.5.9) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; okaz zabity i zebrany 18 maja 1901 roku przez Josepha Batty’ego[8][21].
A. p. mexicana Alouatta palliata mexicana Merriam, 1902 Minatitlan, na wysokości 100 ft (30 m), Veracruz, Meksyk[22][7]. Skóra i czaszka dorosłego samca (sygnatura USNM:MAMM:79398) ze zbiorów Narodowego Muzeum Historii Naturalnej w Waszyngtonie; okaz zebrany 23 kwietnia 1896 roku Edwarda Alphonso Goldmana i Edwarda Williama Nelsona[22][23].
A. p. trabeata Alouatta palliata trabeata B. Lawrence, 1933 Capina, Herrera, Panama[10][24][25]. Skóra i czaszka dorosłego samca (sygnatura MCZ:Mamm:29545) ze zbiorów Muzeum Zoologii Porównawczej w Cambridge; okaz zebrany w marcu 1933 roku przez Thomasa Barboura[10][24][26].

Etymologia

[edytuj | edytuj kod]
  • Alouatta: lokalna, karaibska nazwa arawata dla wyjców[27].
  • palliata: łac. palliatus „okryty, przyodziany”, od pallium „płaszcz”[28].
  • aequatorialis: późnołac. aequatorialis „równikowy”, od aequator „równik”, od łac. aequare „zrównać się”, od aequus „równy”[29].
  • coibensis: wyspa Coiba, Veraguas, zachodnia Panama[30].
  • mexicana: Meksyk[31].
  • trabeata: łac. trabeatus „ubrany w szatę państwową”, od trabea „toga obszyta fioletowymi paskami”[32].

Zasięg występowania

[edytuj | edytuj kod]

Wyjec płaszczowy występuje w zależności od podgatunku[19][12]:

  • A. palliata palliata – wyjec płaszczowy – północno-wschodnia Gwatemala na wschód do wschodniej Kostaryki lub zachodniej Panamy; nie występuje w Salwadorze, ale mógł tam kiedyś występować.
  • A. palliata aequatorialis – wyjec równikowy – od wschodniej Kostaryki lub zachodniej Panamy do zachodniej Kolumbii, zachodni Ekwador i północno-zachodnie Peru (skrajnie północny region Tumbes).
  • A. palliata coibensis – wyjec wyspowy – południowo-zachodnia Panama (wyspy Coiba i Jicarón).
  • A. palliata mexicana – wyjec meksykański – południowy i południowo-wschodni Meksyk (stany: Veracruz, Tabasco, Campeche, Oaxaca i północne Chiapas) oraz Gwatemala, na obszarze przylegającym do południowej granicy zasięgu A. pigra.
  • A. palliata trabeata – wyjec złoty – południowo-zachodnia Panama (półwysep Azuero).

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała samic 46–60 cm, samców 47–63 cm, długość ogona samic 55–66 cm, samców 60–70 cm; masa ciała samic 3,1–7,6 kg, samców 4,5–9 kg[33][34]. Średniej wielkości małpa o czarnym futrze. Po bokach ciała sierść jest dłuższa, brązowa lub żółtawa. Twarz i dolna część ogona nagie.

Tryb życia

[edytuj | edytuj kod]

Wyjce płaszczowe żyją w koronach drzew, w stadach liczących 10–20 osobników. Grupy nie są stałe, poszczególne osobniki często przenoszą się z jednego stada do drugiego. Podobnie jak inne wyjce, samce używają głośnych dźwięków do porozumiewania się między sobą.

Wyjce płaszczowe są roślinożerne, żywią się liśćmi, owocami i kwiatami.

Wyjce płaszczowe są poligamiczne. Sezon godowy trwa cały rok, samice osiągają dojrzałość płciową w wieku ok. 3 lat. Średnio co dwa lata zachodzą w ciążę, która trwa ok. 6 miesięcy, i rodzą jedno młode. Samce są płodne po 3,5 roku życia, ale zazwyczaj rozmnażają się dopiero w wieku sześciu lat, kiedy osiągną odpowiednią rangę w stadzie. Samce średnio żyją ok. 7 lat, samice 11–12.

Zagrożenie

[edytuj | edytuj kod]

Liczba osobników wyjca płaszczowego jest dość stabilna, największym zagrożeniem jest dla niego niszczenie jego środowiska naturalnego. W południowym Meksyku w wyniku wycinki lasów wiele wyjców przeniosło się na plantacje kakao i kawy. Status zagrożenia dla poszczególnych podgatunków przedstawia poniższa tabelka:

Nazwa łacińska Status IUCN
A. p. palliata EN (ang. endangered ‘zagrożony’)[35]
A. p. aequatorialis VU (ang. vulnerable ‘narażony’)[36]
A. p. coibensis EN[37]
A. p. mexicana EN[38]
A. p. trabeata EN[39]

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Alouatta palliata matagalpae J.A. Allen, 1908.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c J.E. Gray. Description of two species of Mąmmalia from Caraccas. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 16, s. 138, 1848. (ang.). 
  2. ↑ O. Thomas. On Mammals from Ecuador. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1880, s. 394, 1880. (ang.). 
  3. ↑ E. Festa. Viaggio del Dr. Enrico Festa nel Darien, nell’Ecuador e regioni vicine. Mammiferi, 1. Primates. „Bollettino dei musei di zoologia ed anatomia comparata della R. Università di Torino”. 18, s. 3, 1903. (wł.). 
  4. ↑ J.A. Allen. Mammals from Nicaragua. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 24, s. 670, 1908. (ang.). 
  5. ↑ a b O. Thomas. New mammals from South America. „The Annals and Magazine of Natural History”. Eight series. 12, s. 567, 1913. (ang.). 
  6. ↑ E.A. Goldman. Descriptions of new mammals from Panama and Mexico. „Smithsonian miscellaneous collections”. 60 (22), s. 17, 1913. (ang.). 
  7. ↑ a b c d Cortés-Ortiz, Rylands i Mittermeier 2015 ↓, s. 59.
  8. ↑ a b O. Thomas. On some mammals from Coiba Island, off the west coast of Panama. „Novitates zoologicae”. 9, s. 135, 1902. (ang.). 
  9. ↑ C.H. Merriam. Five new mammals from Mexico. „Proceedings of the Biological Society of Washington”. 15, s. 67, 1902. (ang.). 
  10. ↑ a b c Lawrence 1933 ↓, s. 328.
  11. ↑ L. Cortes-Ortíz i inni, Alouatta palliata, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2021, wersja 2021-2 [dostęp 2021-08-14] (ang.).
  12. ↑ a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 42. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  13. ↑ J.A. Allen. Additional mammals from Nicaragua. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 28 (9), s. 114, 1910. (ang.). 
  14. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Alouatta palliata. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-08-14].
  15. ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Alouatta palliata (J.E. Gray, 1849). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-14]. (ang.).
  16. ↑ 1848.10.26.1. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-09-14]. (ang.).
  17. ↑ 1848.10.26.2.[skin]. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-09-14]. (ang.).
  18. ↑ 1848.11.10.1.[skull]. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-09-14]. (ang.).
  19. ↑ a b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 214. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  20. ↑ Lawrence 1933 ↓, s. 323.
  21. ↑ 1902.3.5.9. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-09-14]. (ang.).
  22. ↑ a b R.D. Fisher & C.A. Ludwig. Catalog of Type Specimens of Recent Mammals: Orders Didelphimorphia through Chiroptera (excluding Rodentia) in the National Museum of Natural History, Smithsonian Institution. „Smithsonian Contributions to Zoology”. 664, s. 14, 2015. (ang.). 
  23. ↑ USNM 79398. [w:] Collections [on-line]. National Museum of Natural History. [dostęp 2023-09-14]. (ang.).
  24. ↑ a b K.M. Helgen & T.L. McFadden. Type specimens of Recent mammals in the Museum of Comparative Zoology. „Bulletin of the Museum of Comparative Zoology at Harvard College”. 157 (2), s. 135, 2001. (ang.). 
  25. ↑ Cortés-Ortiz, Rylands i Mittermeier 2015 ↓, s. 60.
  26. ↑ MCZ Mammalogy 29545, [w:] MCZBASE:The Database of the Zoological Collections [online], Museum of Comparative Zoology [dostęp 2023-09-14] (ang.).
  27. ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 90, 1904. (ang.). 
  28. ↑ The Key to Scientific Names ↓, palliata [dostęp 2023-09-14].
  29. ↑ The Key to Scientific Names ↓, aequatorialis [dostęp 2023-09-14].
  30. ↑ The Key to Scientific Names ↓, coibensis [dostęp 2023-09-14].
  31. ↑ The Key to Scientific Names ↓, mexicana [dostęp 2023-09-14].
  32. ↑ Edmund C. Jaeger, Source-book of biological names and terms, wyd. 1, Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 240, OCLC 637083062 (ang.).
  33. ↑ A.B. Rylands, R.A. Mittermeier, F.M. Cornejo, T.R. Defler, K.E. Glander, W.R. Konstant, L.P. Pinto & M. Talebi: Family Atelidae (Howlers, Spider and Woolly Monkeys and Muriquis). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 532–533. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
  34. ↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 140. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  35. ↑ A.D. Cuarón i inni, Alouatta palliata ssp. palliata, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-08-14] (ang.).
  36. ↑ A.D. Cuarón i inni, Alouatta palliata ssp. aequatorialis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-08-14] (ang.).
  37. ↑ P.D. Méndez-Carvajal i inni, Alouatta palliata ssp. coibensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2021, wersja 2021-2 [dostęp 2021-08-14] (ang.).
  38. ↑ A.D. Cuarón i inni, Alouatta palliata ssp. mexicana, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-08-14] (ang.).
  39. ↑ A.D. Cuarón i inni, Alouatta palliata ssp. trabeata, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-08-14] (ang.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • B. Lawrence. Howler monkeys of the palliata group. „Bulletin of the Museum of Comparative Zoology at Harvard College”. 75 (8), s. 315–354, 1933. (ang.). 
  • S. Schoville: Alouatta palliata. Animal Diversity Web. [dostęp 2010-01-20]. (ang.).
  • L. Cortés-Ortiz, A.B. Rylands & R.A. Mittermeier: The taxonomy of howler monkeys: Integrating old and new knowledge from morhological and genetic studies. W: M.M. Kowalewski, P.A. Garber, L. Cortés-Ortiz, B. Urbani & D. Youlatos: Howler Monkeys. New York: Springer New York, 2015, s. 55–84. ISBN 978-1-4939-4299-2. (ang.).
  • The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wyjec_płaszczowy&oldid=75110865”